SOCJOLOGICZNY: Związek między człowiekiem a przyrodą. Wcześniej: Hipokrates, Strabon, Herder -myśl podjął Ritter, który mimo skierowania całej uwagi na człowieka nie mógł się uwolnić od dominującego wpływu teologii. Prof. Ratzel -stworzenie szkoły antropogeografów. Jego antropogeografia miał na celu wykazanie stosunków czynnika ludzkiego i jego pracy do naturalnych war geograficznych (determinizm antropocentryczny). Ratzel twierdził, że war geogr oddziałowują w sposób kategoryczny na powstanie i rozwój życia ludzkiego, wytwarzają pewne określone typy organizmów społecznych, ekonomicznych i politycznych i kształtują bezwzględnie charakter i umysłowość człowieka. Zadaniem geogr ludzkiej jest badanie wpływu śr geo na człowieka i człowieka na to środowisko. Determinizmowi przeciwstawiał się Paul Vidal de la Blache, wysuwając koncepcję posybilizmu, czyli uzyskania możliwości przystosowania się do natury. Posybilizm stanowi jedną z charakterystycznych cech kier socjologicznego. Drugą istotną cechą jest stosunek do zagadnień społecznych, a nie człowieka jako jednostki odrębnej.
M. Barrows -1922r antropografią nazywa „ekologią ludzką”, której celem nie jest badanie cech charakterystycznych środowiska, lecz wykrycie charakteru relacji ludzkich na to środowisko naturalne. Same środ jest badane z punktu widzenia dostosowania się do niego człowieka.. Geografia w jego ujęciu przedstawia się jak nauka społeczna, a nie przyrodnicza.
Wacław Nałkowski - początek kierunku socjologicznego w Polsce, geografię określa jako naukę o związku między człowiekiem a przyr, która rozpatruje wpływ war fizyczn - geogr na człowieka i odwrotnie.
REGIONALISTYCZNY: Szkoła francuska, wykazująca pokrewieństwo z kier krajobrazowym, w której przeważają prace o charakterze regionalnym, stąd kier regionalistyczny.
Paul Vidal de la Blanche -własna koncepcja geografii czlowieka wysnuta na podst studiów nad dziełami Humbolta i Rittera oraz wielu podróży po Europie. Uważa za konieczne oparcie się na geologii i historii. Szczególne znaczenie ma seria rozmaitych monografii różnego typu. Twórczość geograficzna we francji skierowana jest raczej ku geografii regionalnej niż ogólnej, a zwłaszcza ku geo ludzkiej. Najliczniejsze są studia o regionach francji, tworzące zwartą serię. W jego pracach szkoły francuskiej zarysowują się zasadnicze punkty: *ustalenie i wyjaśnienie regionów naturalnych; *badanie w ich ramach stosunków ludzkich; Metoda regionalistyczna znalazła bardzo szerokie rozpowszechnienie i obecnie posiada swych wybitnych reprezentantów we wszystkich krajach świata.
GEOZOFICZNY: Banse w 1912r wyjaśnił wyraźne cele i zadania nowoczesnej geo. Twierdz, iż tylko filozofia obejmuje wszystko, lecz jej dziedzina jest nieskończona. Powinna więc istnieć dyscyplina, któraby ograniczyła swoją treść do folozoficznego rozpatrzenia konkretnych zjawisk ziemskich - jest to geozofia. Podstawa geogr jest nie przedmiotowa, lecz czysto duchowa. Geogr nir może być rozdzielona na fizyczną, biologiczną i antropogeniczną. Podział materiału w geogr może być tylko wg części świata, krajobrazów, okręgów. Główne założenia kierunku: *chorologia w czysto geozoficznym pojęciu jest właściwą geografia; *geogr jako nauka jest jedna, niepodzielna, jedynie regionalnie; *ogólna nauka o Ziemi powinna być wyeliminowana; *nazwa „nauki geograficzne” jest niewłaściwa i niedopuszczalna.
HISTORYCZNO - TEOLOGICZNY: Zwykły opis, czyli wyliczenie faktów bez wyjaśnienia ich przyczyn, analizy, skutków danych zjawisk (kier opisowy), nie dawał geografii określania się nauką. Staje się dopiero nią od chwili kiedy badając Ziemię, zaczęła interesować się kwestią, dlaczego dane zjawiska występują na pow ziemskiej, jakie są prawa nimi kierujące, w jakiej zależności przyczynowej pozostają one między sobą. Geografia otrzymała char badawczy. Przedstawiciele: HERDER -nadaje geogr nowy kierunek (XVIIIw), wiązał geogr z historią, zaznaczając też istotną rolę Boga.; *TOBLER- dzieli geogr na fiz, polty i mieszaną, przy czym w geogr fizycznej odnosi się do podziału na strefy: ziemie, morze, atmosferę i produkty (org żywe i minerały). *HENNING -kontynuator idei Toblera, zrywa z kier opisowym i w geogr widzi naukę o ziemi we wszystkich jej tworach, cechach i stosunkach. Jego główny cel polegała na dążeniu do poznania przyrody i samodzielnych obserwacji. Wprowadza początki podziału regionalnego Wg dorzeczy. *W POLSCE JAN DŁUGOSZ podzielił wg dorzeczy w XVw; KANT - w „Geogr fizycznej” po raz pierwszy ściśle określa geografię i wyjaśnia jej związek z historią: historia to opis pod wzgl czasu a geografia pod wzgl przestrzeni. KAROL RITTER i ALEKSANDER HUMBOLDT - tworzą nowe podstawy geogr z nauki czysto opisowej staje się ona nauką wyjaśniającą. Ma ona 2 podst zadania: *badanie przestrzennego rozmieszczenia zjawisk na całej kuli ziemskiej; *badanie całego kompleksu zjawisk na pewnej przestrzeni pow Ziemi. {Proponowany termin „ziemioznawstwo” zamiast „opis ziemi”. Mimo wszystko kierunek ten nie wykazał żadnego większego wysiłku i naukowego postępu w wyjaśnianiu praw rządzących zjawiskami geogr. Element historyczny zaczął przeważać nad przyrodniczo - naukowym, co doprowadziło do lekceważenia geogr fizycznej. W Polsce: Stromowski, Wincenty Pol, Franciszek Czerny.
OPISOWY: Powstał już w starożytnoci - geogr jako wiedza o Ziemi. Wyróżnia się dwa zasadnicze prądy: *zjawiska ziemskie z naukowego punktu widzenia (geogr. matematyczna); *Ziemia jako miejsce zamieszkania człowieka (g historyczna). ANAKSYMANDER -pierwszy geograf; narysował pierwszą mapę ziemi i ułożył jej opis. /wszyscy starożytni /
XVIw k. Kolumb, Amegigo Wespucci itd.
CHOROGRAFICZNY (przestrz rozmieszczenie) przeciwstawienie się teorii Rittera (że geogr z nauki czysto opisowej staje się ona nauką wyjaśniającą). Oskar Parschel głosi, że zadanie ogólnej geografii porównawczej powinno polegać na porównawczym badaniu morfologii pow Ziemi, którego wzory przedstawił w swoich szkicach o wyspach, fiordach, monologiach kontynentów. Przy badaniu porównawczym duże znaczenie przywiązywał do map. Poglądy Parshla wywołały wśród geografów różnice zdań, które formułują dwie grupy: *dualistów, którzy dopuszczali w geografii dwa elementy: fizyczny (lub fiz - biologiczny) i historyczny, czyli antropogeniczny uważając je za równorzędne; *meniści, uważali żeg powinna posiadać wyłącznie 1 obiekt swoich badań - Ziemię, a szczególnie jej powierzchnię wraz z nieorganicznymi i organicznymi formami. Element ludzki z g wyodrębnili, twierdząc, że nim powinna się zajmować historia, etnografia i statystyka. Kier chorograficzny do nieskończoności rozszerza dziedzinę g, gdyż jako nauka o rozprzestrzenianiu, musiałaby mówić o wszelkich w ogóle zjawiskach występujących na Ziemi.
FIZJOGRAFICZNY: Ferdynand Richthofen- geolog, znany badacz chin, głosi że podst zad g jestbadanie pow Ziemi. Proponuje nazwę „powierzchoznawstwo” przez powierzchnię rozumiejąc ląd, morze i powierzchnię. Badaniami obejmuje ponadto świat roślinny i zwierzęcy i człowieka, w zależnoci od form pow Ziemi i w ich wzajemnym stosunku. Dzieli g na 3 zasadnicze działy: *g fizyczna: -badanie pokrowca powietrznego (meteorologia, klimatologia); -badanie hygrosfery (hydrologia i oceanol); -badanie lądu (orologia); *biogeografia: -fizjogeografia; -zoogfeografia; *antropogeografia. Wszystkie obiekty z tych działów powinny być rozpatrywane z nast. Punktu widzenia: *morfologicznego, w stos do różnic w ukształtowaniu pow Ziemi; *geologicznego, pod wzgl składu materialnego; *dynamicznego, pod wzgl stałego wpływu, czyli przejawu sił; *genetycznego, pod wzgl rodzaju pochodzenia; *chorograficznego (wg Wagnera), pod wzgl rozmieszczenia.
Inni przedstawiciele: Davis, Dryer, Amuczyn (ros. Prof. G). Kier fizjograficzny zgodny jest w tym, że g bada całą kulę ziemską (lub całą pow Ziemi), pod każdym wzgl. To z kolei uzasadnia, że g nie jest nauką, lecz niczym nie powiązanym aglomeratem różnych wiadomości o ziemi i jej mieszkańcach.
BIOGEOGRAFICZNY: G nie powinna być traktowana ani jako czysto przyrodnicza nauka, ani za czysto humanistyczną, lecz powinna odgrywać rolę ogniwa łączącego te dwie dziedziny wiedzy. Davis proponuje definicję g jako nauki badającej stosunek pomiędzy ziemią i jejżyjącymi mieszkańcami, pomiędzy otoczeniem fizycznym a otoczeniem organicznym. G wstępuje w nowy okres, zwany otoczeniowym lub biogeograficznym. Zwolennicy tego kier uważają, że klimat jest o wiele ważniejszym czynnikiem anieżeli ukształtowanie powierzchni. Nowy kier przedstawiał bardzo znaczny postęp, gdyż uczynił z g punkt kontaktu pomiędzy naukami przyrodniczymi a społecznymi. Józef Łukaszewicz -przedstawiciel w Polsce twierdził że zad g jest wszechstronne obadanie pow Ziemi, opis i zrozunienie jej bycia. Dzieli g na: *ogólne ziemioznawstwo: g fizyczna i biologiczna; *szczegółowe ziemioznawstwo: -geogr suchej powierzchni (krajoznawstwo) i g mórz 9opisowa oceanografia). Ludomir Sawicki -określag jako naukę o zjawiskach fizycznych i biologicznych pow ziemi, badanych metodą opisowo -genetyczną pod wzgl rozmieszczenia na pow, uwarunkowanie i zależności wszystkich tych zjawisk.
MATERIALISTYCZNY: II poł XIXw- olbrzymi przełom w sferze nauk ekonomicznych. Karol Marks -twierdził, że jeżeli polityczna walka i polityczna organizacja dawnego okresu są wyrazem interesów klasowych, to stan tych klas, ich wymagania, postępowanie, są z kolei wynikiem ekonomicznych warunków życia danego okresu, ekonomicznej struktury społeczeństwa. Była to podstawa historycznego materializmu (ekonomicznego pojmowania dziejów), którego dziełem jest sprowadzenie dziejowego rozwoju do jego gospodarczych, matematycznych przyczyn i praw. Wg Marksa człowiek zależny jest od natury, gdyż musi czerpać z niej produkty dla podtrzymania swojego istnienia.. człowiek nie ogranicza swojej pracy do działaia na przyrodę i żyje nie sam lecz w społeczeństwie. Każda istotana zmiana w narzędziech produkcji, powoduje zmiany w społ ustroju. Środ g jest tylko areną działalności, a społeczeństwo kontrolowane jest i określane przez pierwiastek ekonomiczny, a nie geograficzny. Marks uznaje wpływy zewnętrznych war przyrody i dzieli je na: *przyrodnicze bogactwo środków spożywczych (urodzajność i żyzność gleb, wylewy wody użyźniające itp.); *przyrodnicze bogactwa śr roboczych (np. siła wodna, spławne rzeki, drewno, metale, węgiel). Wg Marksa war g miały wielkie znaczenie w produkcji i wymianie. G fiz budowana jest na podstawie czysto materialistycznej, a wszelkie przesłanki metafizyczne zostały już w zupełności uregulowane. Największa ilość zwolenników Marksa w Rosji (Grigoriew, Barański). Materialistyczne pojmowanie dziejów, wysuwające na pierwszy plan badanie procesów sopł -gosp, wymaga poszukiwania przyczynowej zależności nie tylko w chronologicznej kolejnośi lecz również w kolejnośc chorologicznej (w geograficznych zjawisk).
KRAJOBRAZOWY: kierunek przedstawia syntezę nast. kierunków:
Chorograficznego, fizjograficznego i biogeograficznego. Dokuczajew -prekursor kierunku głosi pogląd rozróżnienia na półkuki północnej 5 głównych przyrodniczo historycznych cech: *borealna (tundrowa); *tajgowa (leśna); *czarnoziemna; *arealna (suchych bezwodnych krajów podzwrotnikowych); *krajów równikowych. Strefy te charakterystyczne są z punktu widzenia klimatu, gleb, zwierząt, roślin, składu ludności i jej działalności gospodarczej. A. Heffner -niemiecki geograf, właściwy twórca i teoretyk kierunku. W 1905r określa g jako naukę chorologiczną o powierzchni ziemi, wyjaśniającą jej miejscowe odrębności i rozpatrującą ją jako kompleks części świata, krajobrazów, krajów i miejscowości: *chorografia -ujmuje lokalizujące się zjawisko opisowo; *chorologia -tłumaczy zjawisko, wyjaśnia, szuka przyczyn i skutków. Krajobraz geograficzny to obszar na którym charakter ukształtowania, klimatu, roślin, zwierząt, ludności i kultury człowieka łączą się w 1 charmonijną całość, typowo powtarzającą się na przestrzeni pewnej krajobrazowej strefy Ziemi. Czynniki te wpływają na krajobraz, a krajobraz oddziaływuje na te czynniki. Jeżeli zmienimy jakikolwiek składnik krajobrazu, to zmieni się cały krajobraz. W krajobrazie są zmiany nieodwracalne i odwracalne, najsilniej jest przekształcany przez człowieka, a nast. Przez klimat. Przedstawiciele w PL: Romer, Pawłowski, Lencewicz, Smoleński.
METODA DAVISA: Met wyjaśniająca lub opisu wyjaśniającgo; stosowana prawie wyłącznie w morfologii. Twierdzi że aby wyjaśnić formy pow Ziemi, trzeba się cofnąć w czasie do miejsca formy pierwotnej i dopiero od tego momentu, poprzez podanie kolejnych etapów formułujących rzeźbę, drogą dedukcji wyjaśnić genezę powstania formy(inna nazwa: met dedukcyjna).
METODA INDUKCYJNA BACONA: Od szczegółu do ogółu. Jest to met zaprzeczająca metodzie starożytnych greckich filozofów, twierdzących że nauka jest potęgą samą w sobie, że jest treścią samą dla siebie, przy czym nie daje ona poprawy życia materialnego. Bacon w swojej nowożytnej koncepcji wprowadza nowy cel naukowego poznania, tzn poznać żeby użyć, zamiast poznać aby wiedzieć. Poznanie przyrody odbywa się przez indukcję, czyli jej doświadczenie. Nauka ma służyć poprawie war bytowych człow, budować raj na ziemi, dążyć do postępu cywilizacyjnego.
ZASADA PISARSTWA NAUKOWEGO: *zasada obiektywności i rzetelności opisu badań- w opisie zawarty ma być obraz samych badań i badanej rzeczywistości wolny od subiektywnych zniekształceń; *Zasada dostatecznego uzasadnienia twierdzeń - każde formułowane w opisie zdanie o procesie lub rzeczy ma być uzasadnione przez wskazanie własciwego i dobrze udokumentowanego faktu, traktowanego każdorazowo jako materiał dowodowy; *Zasada ścisłości i dokładności - ścisłość odnosi się do używanych pojęć, a dokładność do formułowanych sądów. Konieczne jest wykorzystywanie fachowego słownictwa danej nauki. Do opisu nie można wprowadzać terminów w znaczeniu potocznym lub niejasnym czy niewyraźnym; *zasada strukturyzacji opisu badań - wielość i różnorodność materiału narzuca konieczność odpowiedniego jego uporządkowania, czyli nadania opisowi właściwej struktury. Struktura opisu badań podobna jest do układu treści koncepcji: -karta tytułowa wg powszechnie przyjętych kształtów graficznych; -spis treści; -wstęp; -przegląd krytyczny dotychczasowych badań tematu w świetle literatury; problemy i hipotezy badań własnych; -organizacja i met badań opisowych; -przedstawienie i analiza uzyskanych wyników; - wnioski teoretyczne i praktyczne z badań wynikające; -streszczenie; -przypisy; -bibliografia; -aneks; *Zasada oszczędności słowa - unikanie rozwlekł i powtórzeń, które zawsze prowadz do werbalizmu.
Ogólny schemat pracy badawczej.
Badanie naukowe jest wieloetapowym procesem zróżnicowanych działań mających zapewnć nam obiektywne, dokładne i wyczerpujące poznanie obranego wycinka rzeczywistości przyrodniczej, społecznej lub kulturowej. Badania realizowane być mogą wieloma różnymi metodami. Wyprowadzone z badań wnioski składają się na to co nazywamy nauką.
Schemat pracy badawczej: 1. Etap sytuacji problemowej; 2. etap formułowania problemu; 4. Analiza literatury; 5. Problemy do badania; 6. Etap formowania hipotezy roboczej - jest to w rzeczy samej wstępna odpowiedz na pytanie zawarte w sformułowanym problemie; 7 organizacja i metody badań; 8. spodziewane wyniki; 9. Badania próbne i badania zasadnicze; 10. Sprawdzenie słuszności rozwiązań; 11. Wnioski końcowe; 12. opis wyników badań.
Analiza tekstu geograficznego. - schemat pr. Magisterskiej.
1. Temat pracy TYTUL sformułowany krótko, w którym warto zapisać związki oraz relacje będące przedmiotem badań; 2. PROBLEM sformułowany w postaci uogólnionej jako zdanie pytające: teza 1 teza 2 teza 3 czyli zdania twierdzące o charakterze szczegółowym; 3. CZĘŚĆ ANALITYCZNA: sformułowane tezy ukierunkowują badania na etapie szczegółowym. Warto przyjąć hasła tez jako tytuły rozdziałów. Każdej tezie należy przypisać metody badawcze przy pomocy których będzie rozwiązywana; 4. CZĘŚĆ SYNTETYCZNA: porównuje wyniki badań własnych z wynikami innych autorów na podst. Literatury; 5. WNIOSKI: muszą ściśle nawiązywać do tez.
Geografia ludów pierwotnych: Pierwsze mapy w postaci prymitywnych szkiców wyrytych na pow skał, na ścianach jaskiń, na kościach zwierząt PETROGLIFY. Występują w punktach zgromadzeń dawnych plemion, na obszarach łowieckich, w miejscach niebezpiecznych przejść. Szkice wykonywano w celu ułatwienia sobie orientacji w terenie, zanotowania o nim pewnych szczegółów lun informowania o nim pewnych ludzi. Szkice wstępne wykonywano na gładkiej powierzchni piasku. Materiałami były też kory drzew (brzoza głównie), drewno i skóry zwierząt. Ludy posługujące się mapami: *Indianie; *Eskimosi (grenlandzcy - mapy klockowe); *Komancze; *Wyspiarze (W-py Marshalla) mapy żeglarskie z włókien i drewienek palmy kokosowej, napięte w różnych kierunkach. Trzy rodzaje map: 1 ruchy fal morskich; 2 mapy ogólne z położeniem wysepek; 3 mapy b. szczegółowe. Cechy map ludów pierwotnych: *brak perspektywy; *istotne szczegóły pokazane na I planie; *część przedmiotów ukazana z profilu; *powierzchnia przedstawiona 50-200 km2; *powstawały na podstawie własnych wędrówe
k autora.