Podstawowe pojęcia
Farmakokinetyka- zajmuje się zmianami stężeń leków w organizmie w zależności od czasu,
czyli szybkością procesów wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu oraz wydalania
Farmakodynamika- nauka o działaniu leku w miejscu docelowym (gdzie, jak i dlaczego
pojawia się efekt farmakologiczny)
Faza farmaceutyczna- w przypadku stałych postaci leków obejmuje rozpad postaci leku i
uwolnienie substancji leczniczej
Faza farmakokinetyczna (przy podaniu doustnym) obejmuje:
wchłanianie
dystrybucję
eliminację (rozumianąjako procesy prowadzące do zmniejszenia stężenia leku w organizmie, obejmuje biotransformację oraz wydalanie)
Losy leku w organizmie:
L (liberatioń) uwalnianie
A (absorbtion) wchłanianie
D (distributiori) rozmieszczenie
M (metabolism) metabolizm (biotransformacja)
E (excretioń) wydalanie
Wchłanianie- proces przechodzenia leku do krążenia ogólnego (lub układu limfatycznego),
szybkość i wielkość wchłaniania zależy m.in. od:
właściwości fizykochemicznych substancji leczniczej
postaci leku
wielkości cząsteczek leku
zastosowanych substancji pomocniczych
miejsca i sposobu podania
wielkości powierzchni wchłaniania
ukrwienia narządów w których następuje wchłanianie
Dystrybucja (rozmieszczenie)- transport leku z przestrzeni naczyniowej do pozanaczyniowej (tkanki), czynniki wpływające na dystrybucję:
ukrwienie narządów i tkanek
przepuszczalność błon
różnice wartości pH pomiędzy osoczem i tkanką
wiązanie leku z białkami osocza i narządów
wielkość cząsteczki
rozpuszczalność i właściwości chemiczne lek
Przykłady białek osocza wiążących leki: albumina, glikoproteina, metalotioneina
Zmiany stężenia białek powodują zmiany farmakokinetyki leków silnie wiążących się z
danymi białkami
S zmiana stężenia albuminy: \ niedoczynność tarczycy, odwodnienie; J, zespół
nerczycowy, marskość wątroby, nadczynność tarczycy, oparzenia S zmiana stężenia kwaśnej glikoproteiny: f choroba Crohna, reumatoidalne zapalenie stawów, oparzenia, otyłość; \. marskość wątroby, niedożywienie, ciąża, doustne środki antykoncepcyjne
Biotransformacja- procesy przekształcania obcych substancji (leków), zachodzące głownie w wątrobie (mniejsze znaczenia ma biotransformacja w jelitach, nerkach, płucach, śledzionie, mięśniach, skórze, krwi), obejmuje reakcje I i II fazy
Wydalanie- usuwanie leków oraz ich metabolitów z organizmu, zależne m.in. od właściwości fizykochemicznych leku; główne drogi wydalania: nerkowa (z moczem), z żółcią lub drogą jelitową (z kałem); drogą oddechową (z wydychanym powietrzem); inne: wydalanie przez skórę i jej przydatki (niewielkie znaczenie), u kobiet karmiących wydalanie leków lub ich metabolitów z mlekiem
Aktywność wewnętrzna- określa % efektu maksymalnego uzyskiwany w danym układzie
biologicznym, po zadziałaniu związku pobudzającego ten układ
Agonista- substancja, która wykazuje zarówno powinowactwo do receptora jak i aktywność
wewnętrzną
Antagonista- substancja, która ma powinowactwo do receptora, ale nie wykazuje aktywności
wewnętrznej (blokuje receptor)
Biologiczny okres półtrwania (ti/2/)- czas, w którym stężenie leku we krwi ulega obniżeniu
do połowy wartości początkowej
Dostępność biologiczna (biodostępność)- ilość i szybkość z jaką terapeutycznie skuteczna
składowa (lek, lub w przypadku proleków- czynny metabolit) została uwolniona z postaci
leku, wchłonięta i może osiągnąć miejsce działania; po podaniu dożylnym
biodostępność= 100%
Dawka- ilość leku przeznaczona do wprowadzenia do organizmu
Dawka progowa- jest to najmniejsza dawka leku wywołująca określone skutki biologiczne
(efekt leczniczy)
Dawka lecznicza - ilość leku przeciętnie stosowana w celu uzyskania efektu leczniczego;
Dawka maksymalna- największa dawka lecznicza nie wywołująca działania szkodliwego;
jest zwykle 2-3 razy większa od dawki leczniczej
ED50 (dosis effectiva 50%)- dawka, która wywołuje efekt leczniczy u 50% badanych, im
niższa wartość ED50 tym większa bezwzględna aktywność leku
LD50 (dosis letalis 50%)- dawka, która wywołuje śmierć 50% badanych np. LDso= 5 mg/l kg
m.c- oznacza, że dla 50% badanych zwierząt dawka 5 mg/l kg masy była śmiertelna
Indeks terapeutyczny- stosunek LD50 do ED50, im jest on wyższy tym większe
bezpieczeństwo stosowania leku
Wiązanie leku z białkami- proces tworzenia kompleksu lek- białko, zależny od
powinowactwa leku do białka, jest procesem odwracalnym
Wolna frakcja leku- lek wolny, nie połączony z białkami krwi lub tkanek, aktywny
farmakologicznie
Tolerancja- osłabienie działania leku po wielokrotnym jego podawaniu, przy ponownym
podaniu leku należy zwiększyć dawkę, aby uzyskać ten sam efekt;
tolerancja farmakokinetyczna- indukcja enzymów (zwiększa się biotransformacja leku) lub
rzadziej zmniejszona biotransformacja (np. barbiturany);
tolerancja farmakodynamiczna- zmiana liczby lub wrażliwości receptorów (np. morfina)
Tachyfilaksja- zmniejszona odpowiedź organizmu na lek (rozwija się nawet w przeciągu
kilku minut, godzin), po zaprzestaniu podawania leku relatywnie szybko można wywołać
efekt o prawidłowym nasileniu (np. efedryna)