FARMAKOLOGIA wykład 1 30.10.2011
Definicja laku:
Istnieje wiele definicji leku. Najprościej i zwięźle określa się lek jako substancję chemiczną stosowaną w celu wywołania określonego efektu farmakologicznego ( leczniczego ). Nieco rozbudowaną formą jest określenie, w którym lekiem nazywamy substancję chemiczną, która reaguje z żywym organizmem, tak zmieniając jego czynność, że zmiany te mogą być wykorzystane do zapobiegania chorobom lub do ich leczenia.
Substancje określane jako lek mogą być pochodzenia:
roślinnego
zwierzęcego
mineralnego
otrzymywane w wyniku syntezy lub półsyntezy chemicznej
Leki pochodzenia roślinnego to liczna grupa środków leczniczych. Obecnie stosuje się głównie substancje wyodrębnione z roślin takie jak: alkaloidy, glikozydy, saponiny, garbniki. Coraz rzadziej korzysta się z preparató galenowych, sporządzonych z różnych części surowca roślinnego jak np napary ( Infusa ), odwary ( Decocta ), nalewki ( Tincturae ).
Do leków pochodzenia zwierzęcego należą preparaty hormonalne ( np insulina ), wyciągi tkankowe ( np heparyna ), surowce, niektóre enzymy ( trypsyna, pepsyna ).
Sole niektórych metali ( żelaza - Fe, srebra - Ag, cynku - Zn, złota - Au i in. ) znalazły zastosowanie jako leki pochodzenia mineralnego. Solne środki przeczyszczające np siarczan sody ( Na2SO4 ), siarczan magnezowy ( MgSO4 ) i inne sole mineralne ( chlorek sodowy - NaCl, chlorek potasowy - KCl, chlorek wapniowy - CaCl2 ) wchodzą w skład płynów do wlewów. Do różnych celów jako środki lecznicze stosuje się np kwasy i zasady. Substancje pochodzenia mineralnego wchodzą w skład wielu stosowanych roztworów proszków, maści, mazideł i innych.
Najliczniejszą grupę leków stanowią substancje otrzymywane w sposób syntetyczny. Niektóre z nich wywodzące się z produktów naturalnego pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, niektóre uzyskiwane są również w wyniku półsynezy, inne natomiast oparte są na różnych układach chemicznych, łącznie z takimi, które nie występują w przyrodzie.
Rodzaje działania leków:
Zasadniczym celem podania leku powinno być usunięcie przyczyny choroby. Leki, które usuwają przyczynę choroby nazywamy lekami przyczynowymi, a takie działanie - działaniem przyczynowym (etiterapeutycznym ). Do grupy leków przyczynowych należą antybiotyki, sulfonamidy oraz wiele innych substancji o działaniu chemioterapeutycznym. Niszczą one drobnoustroje chorobotwórcze stanowiące przyczynę różnych chorób. Działanie przyczynowe wykazują także leki usuwające objawy chorób wywołanych niedoborami ustrojowymi np podanie witamin w awitaminozach.
W niektórych przypadkach stosowanie leków przyczynowych nie prowadzi do wyleczenia danej choroby, a jest raczej leczeniem zastępczym ( substytucyjnym ) np przy stosowaniu leków hormonalnych, gdy przestanie działać dany gruczoł wydzielania wewnętrznego ( insulina w cukrzycy ).
Często leki nie usuwają bezpośrednio przyczyny choroby, zmniejszając jedynie objawy choroby lub nie dopuszczając do ich powstania. Tego rodzaju działanie nazywamy działaniem objawowym.
Do grupy leków objawowych należą leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, smazoloityczne, większość leków zapierających. Usuwają one lub łagodzą przykre, męczące, często trudne do zniesienia objawy towarzyszące danej chorobie. Do tej grupy leków należy zaliczyć także substancje o działaniu uspokajającym, obniżającym ciśnienie krwi, przeciwkaszlowym itp.
Wśród leków o działaniu objawowym wyróżniamy:
leki homeopatyczne
leki allpatyczne
W zależności od miejsca działania leków można wyróżnić:
działanie ośrodkowe - gdy lek działa głównie lub wyłącznie na ośrodkowy układ nerwowy ( OUN )
działanie obwodowe - gdy lek działa na inne tkanki i narządy ( oprócz OUN )
Charakter działania leku zależy w znacznej mierze od zastosowanej dawki, stężenia wprowadzonej substancji, drogi wprowadzania leku do organizmu oraz rodzaju leku.
W zależności od właściwości leku jego działanie może być:
odwracalne ( przemijające )
nieodwracalne ( nieprzemijające )
Działanie nieodwracalne powstaje w skutek trwałego uszkodzenia struktury komórkowej. Funkcja komórki nie wraca już do stanu poprzedniego, nawet po usunięciu z organizmu substancji wywołującej uszkodzenie. Przykładem jest trwałe znieczulenie powierzchni skóry w wmiejscu stosowania fenolu na skutek uszkodzenia nerwów czuciowych.
Wśród działań leków na organizm można wyróżnić także:
działanie miejscowe
działanie wybiórcze
Niektóre leki w dawkach leczniczych działają wyłącznie na czynność jednego narządu, np na receptor B1 adrenergiczny w mięśniu sercowym, nie wpływając na inne receptory. Takie działanie nazywamy wybiórczym.
Na siłę i charakter działania leków wpływa wiele różnorodnych czynników zarówno egzogennych jak i endogennych. Do czynników egzogennych zaliczyć można wpływ środowiska zewnętrznego a w tym klimatu, zmian temperatury, czynników atmosferycznych, zmieniających reaktywność organizmu na wprowadzany lek. Duże znaczenie ma też budowa chemiczna leku jak i jego fizyko-chemiczne właściwości. Do czynników endogennych warunkujących sposób reagowania organizmu na wprowadzany lek trzeba zaliczyć wiek, płeć, stan fizjologiczny, stan patologiczny, wrażliwość gatunkową i rasową oraz uwarunkowania genetyczne.