13. Senat rzymski w okresie republiki
Autor
Polibiusz (ok. 200-ok. 118 p.n.e.) pochodził z greckiego Megalopolis w Arkadii. Był jednym z najznakomitszych historyków okresu hellenistycznego. Po bitwie pod Pydną w 168 r. p.n.e. trafił do Rzymu jako zakładnik. Początkowo był niechętny Rzymowi, szybko jednak stał się jego entuzjastą. W utworze Dzieje opisał m.in. instytucje ustrojowe republiki rzymskiej.
Polibiusz, Dzieje
(t. I, ks. VI, rozdz. 11,13)
Były zatem [...] trzy składniki władzy państwowej [...].
Jeżeli chodzi o senat1, to ma on przede wszystkim władzę nad skarbem publicznym; mianowicie zarządza wszystkimi dochodami i tak samo wydatkami [...]. Tak samo wszelkie popełnione w Italii przestępstwa, które wymagają śledztwa ze strony państwa, jak zdrada, sprzysiężenie, trucicielstwo, skrytobójstwo - są przedmiotem troski senatu. Nadto jeżeli jakiś człowiek prywatny albo miasto w Italii wymaga pojednawczego załatwienia sporu, albo nagany, albo pomocy, albo ochrony [...]. Także jeżeli do kogoś poza Italią należy wysłać poselstwo bądź w celu załagodzenia sporów [...], bądź dla przyjęcia ludu w poddaństwo, bądź wreszcie dla wypowiedzenia wojny - tenże senat ma o to staranie. Również jak należy się w każdym wypadku wobec przybyłych do Rzymu poselstw zachować i jaką im dać odpowiedź - wszystkim tym kieruje senat. [...]
przeł. S. Hammer
1 W czasach republiki senat początkowo był organem doradczym, wkrótce jednak stał się najważniejszą instytucją władzy ustawodawczej. W jego skład wchodziło trzystu najwyższych urzędników, od czasów Sulli - sześciuset, od czasów Cezara - dziewięciuset. Na senatorów wybierano najbardziej godnych obywateli mających przynajmniej czterdzieści lat. W zasadzie urząd senatora sprawowano dożywotnio, ale istniały procedury pozwalające doprowadzić do usunięcia senatora z listy senatu, np. za niewłaściwe postępowanie. W senacie nie głosowano, każdy senator miał prawo do wypowiedzenia swojego zdania według kolejności zajmowanej na liście senatu. Uchwała zapadała większością głosów przez zwyczajowe rozejście się senatorów na dwie strony. Następnie uchwałę senatu przedstawiano zgromadzeniu ludowemu, które podejmowało ostateczną decyzję o jej przyjęciu bądź odrzuceniu.