CYKL INFORMACYJNY W SYSTEMIE INFORMATYCZNYM ZARZĄDZANIA

W pracy podjęto próbę sprecyzowania pojęcia cyklu informacyjnego w oparciu o jakościową teorię informacji i wyjaśnienia jego roli w systemach informatycznych. Wykorzystano przy tym klasyfikację systemów ze względu na występujące relacje pomiędzy “podmiotem” a “przedmiotem”. Z tego punktu widzenia liczba klas relacji jest stała i ograniczona. Za pomocą cyklu informacyjnego można w sposób jednolity opisywać systemy informacyjne oraz tworzyć narzędzia do projektowania systemów informatycznych.

Obserwowane coraz częściej trudności we wdrażaniu informatyki w systemach gospodarczych próbuje się wiązać nie tylko ze słabym przygotowaniem informatyków do zawodu [1,2], ale także z brakiem precyzyjnie określonych pojęć dotyczących informatyki [3,4]. Występujące w literaturze określenia np. pojęcia informacji nadal odpowiadają klasyfikacji podanej przez M. Mazura [6] i są albo potoczne albo dotyczą ilości informacji albo wykorzystują pojęcia niezdefiniowane. Podobnie nieprecyzyjne są określenia systemu informacyjnego zarządzania i systemu informatycznego.

W prezentowanej pracy podjęto próbę sprecyzowania pojęcia cyklu informacyjnego w oparciu o jakościową teorię informacji [6] i wyjaśnienia jego roli w systemach informatycznych.

Przez system rozumie się pewien zbiór elementów i wiążących je relacji. Przy badaniu dowolnych systemów w sposób naturalny dokonuje się ich klasyfikacji według elementów składowych dobierając odpowiednio kryterium wyodrębnienia elementów (np. naturalne - sztuczne, nieobserwowalne - obserwowalne, gospodarcze - niegospodarcze, produkcyjne - informacyjne, itp. [3]). Dla uniknięcia subiektywności przy doborze kryterium można klasyfikować systemy ze względu na występujące relacje, a przede wszystkim ze względu na relacje pomiędzy systemem a jego otoczeniem (w tym innymi systemami).

Relacje pomiędzy dwoma systemami rozpatrzono z punktu widzenia jednego z nich nazwanego “podmiotem”. Drugi z systemów nazwano “przedmiotem”. Pierwsza grupa relacji pomiędzy nimi polega na tym, że podmiot postrzega przedmiot, a druga na tym, że podmiot oddziaływuje na przedmiot. Dodatkowo ze strony podmiotu zarówno postrzeganie jak i oddziaływanie może być pasywne albo aktywne. Ostatnią relacją jaka może zachodzić pomiędzy podmiotem a przedmiotem jest brak postrzegania i oddziaływania ze strony podmiotu. W rezultacie otrzymuje się zupełny zbiór pięciu relacji, które składają się na cykl informacyjny. Zawiera on uporządkowane następująco etapy:

1) rejestrowanie (R)	- postrzeganie pasywne
2) informowanie (I)	- postrzeganie aktywne
3) decydowanie (D)	- brak postrzegania i oddziaływania
4) zlecanie (Z)	- oddziaływanie pasywne
5) wykonywanie (W)	- oddziaływanie aktywne

Dla umożliwienia tworzenia systemów technicznych realizujących cykle informacyjne potrzebne jest określenie struktury podmiotu. Proponowana w pracy struktura (rys.1) jest rozwinięciem struktury przedstawionej przez M. Mazura [5].

W podmiocie postrzegającym i oddziaływującym na otoczenie wyróżnia się następujące składniki:

receptor	urządzenie wykrywające zmiany w przedmiocie w postaci komunikatów (sygnałów)
efektor	urządzenie, za pomocą którego następuje oddziaływanie podmiotu na przedmiot (realizuje etap wykonywania)
korelator	urządzenie wytwarzające powiązania pomiędzy rejestratorami a estymatorami (realizuje etapy: rejestrowanie, informowanie, decydowanie, zlecanie)
rejestrator	urządzenie zapamiętujące komunikaty w postaci danych (realizuje etap rejestrowania)
informator	urządzenie wytwarzające informacje na podstawie zarejestrowanych danych (realizuje etap informowania)
dekretor	urządzenie do podejmowania decyzji na podstawie otrzymanych informacji (realizuje etap decydowania)
estymator	urządzenie wytwarzające sygnał do efektora odpowiedni do podjętej decyzji (realizuje etap zlecania)

Zasadnicze etapy cyklu informacyjnego są realizowane w korelatorze, którego zadaniem jest odpowiednie powiązanie receptorów z efektorami. Określenie struktury składników korelatora jest możliwe tylko dla konkretnych systemów technicznych (np. w [5] podano strukturę korelatora regulatora temperatury). Składniki korelatora umożliwiają podmiotowi realizowanie etapów cyklu informacyjnego. Polega to w ogólności na przekształcaniu jednych komunikatów w inne, czyli przetwarzaniu danych. Niektóre z tych nowych komunikatów mogą być rejestrowane, inne tylko wykorzystywane przez podmiot do dalszego przetwarzania. Zgodnie z definicją informacji zaproponowaną przez M. Mazura [5], funkcje przekształcania komunikatów realizowane na tych etapach określają informacje zawarte w podmiocie. Zbiór komunikatów tworzy model przedmiotu. Model taki może być rejestrowany za pomocą jednego lub kilku dokumentów. Powstawanie tak rozumianego modelu odbywa się w kolejnych etapach cyklu informacyjnego. Występuje więc swego rodzaju “ruch” modelu pomiędzy kolejnymi etapami cyklu. Ponadto w ramach realizacji etapów “zlecania” i “rejestrowania” może następować “przechodzenie” modelu pomiędzy różnymi cyklami. W danym cyklu informacyjnym mogą występować modele kilku różnych przedmiotów.

Wykorzystując pojęcie cyklu informacyjnego można określić system informacyjny jako zbiór powiązanych wzajemnie cykli informacyjnych i występujących w nich modeli. Każdy z cykli informacyjnych systemu może dotyczyć jednego lub kilku przedmiotów i może być realizowany przez odrębny podmiot.

Techniczną realizację systemu informacyjnego nie zawierającą etapu wykonywania nazywa się systemem informatycznym. Zadaniem tego systemu jest wspomaganie przetwarzania komunikatów w systemie informacyjnym. System informatyczny może realizować tylko wybrane etapy cykli informacyjnych występujących w systemie informacyjnym. Liczba tych etapów w realizowanym konkretnym systemie informatycznym może wynosić zależnie od celu tego systemu od 1 do 4. Funkcje realizowane przez system informatyczny mogą przy tym zastępować funkcje etapów cyklu informacyjnego (w przypadku automatyzacji), lub też mogą być realizowane równolegle z nimi (w przypadku wspomagania).

Procesy podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie można przed-stawić w postaci wzajemnie powiązanych cykli informacyjnych. Struktura cyklu informacyjnego jest niezależna od rodzaju podejmowanych decyzji, przez co własność ta może być wykorzystana do automatyzacji projektowania systemów informatycznych zarządzania. Konkretny system informatyczny zarządzania powstawałby na podstawie specyfikacji opisujących przyjęte cykle informacyjne, etapy przetwarzania w tych cyklach oraz modele i ich atrybuty.

Zakończenie

Przedstawiona koncepcja cyklu informacyjnego może być pomocna przy projektowaniu systemów informatycznych zarządzania. Dla pełnego wykorzystania jej własności potrzebne jest odpowiednie środowisko programowe, które umożliwiałoby tworzenie systemu na podstawie specyfikacji cykli informacyjnych i modeli oraz programowanie procedur realizujących funkcje etapów tych cykli lub wykorzystywanie gotowych modułów funkcjonalnych. Skracałoby to czas tworzenia systemu informatycznego, a także ułatwiałoby jego późniejsze modyfikowanie lub rozbudowywanie. Zaletą tak utworzonego systemu byłaby możliwość łatwego dostosowywania jego struktury i funkcji do zmian zachodzących w organizacji przedsiębiorstwa.

LITERATURA

[1] ASKANAS, W.: Konflikty organizacyjne przy wdrażaniu eto. PWN Warszawa 1978.
[2] BABER, R.L.: O programowaniu inaczej. Warszawa WNT 1989.
[3] CHAJTMAN, S.: Systemy i procesy informacyjne. PWE Warszawa 1986.
[4] FLAKIEWICZ, W.: Systemy informacyjne przedsiębiorstw i instytucji. PWE Warszawa 1987.
[5] MAZUR, M.: Cybernetyczna teoria układów samodzielnych. PWN Warszawa 1966.
[6] MAZUR, M.: Jakościowa teoria informacji. WNT Warszawa 1970.

---