KONTRATYP POZAUSTAWOWY - DOZWOLONE RYZYKO SPORTOWE
Kontratyp to nazwa zaproponowana przez Władysława Woltera oznaczająca okoliczność wyłączającą karną bezprawność czynu. Zaistnienie kontratypu powoduje, że zachowanie wypełniające znamiona czynu zabronionego nie jest przestępstwem, tzn. działanie, które w normalnych warunkach jest bezprawne, staje się prawnie dozwolone ze względu na zaistnienie określonych przesłanek związanych z koniecznością lub społeczną opłacalnością poświęcenia dobra prawnego. Ustawowe określenie kontratypów i zamknięcie ich katalogu nie jest wymagane, gdyż przyjęcie kontratypu prowadzi jedynie do wyłączenia, a nie do uzasadnienia odpowiedzialności karnej. Z powyższego jasno wynika, że wyróżnić możemy kontratypy zarówno ustawowe jak i pozaustawowe - dookreślane poprzez samą doktrynę i orzecznictwo sądowe.
Katalog kontratypów pozaustawowych jest z natury rzeczy katalogiem otwartym co wiąże się chociażby z ciągłymi zmianami świata zewnętrznego. Dziwić może wręcz fakt, że niektóre dobrze już znane kontratypy, takie jak chociażby zgoda pokrzywdzonego czy karcenie nieletnich nie zostały jeszcze ustawowo uregulowane. Innym ryzykiem życia społecznego nie wpisanym jeszcze do Kodeksu Karnego jest dozwolone ryzyko sportowe będące istotnym elementem wyłączającym karną bezprawność czynu.
Według ustawy z 18 stycznia 1996r o kulturze fizycznej sport jest formą aktywności człowieka, mającej na celu doskonalenie jego sił psychofizycznych, indywidualnie lub zbiorowo, według umownych reguł.
Nowa Ustawa z dnia 29.07.2005r. o sporcie kwalifikowanym definiuje sport kwalifikowany jako formę aktywności człowieka związaną z uczestnictwem we współzawodnictwie sportowym, organizowanym lub prowadzonym w określonej dyscyplinie sportu przez polski związek sportowy lub podmioty działające z jego upoważnienia.
Współzawodnictwo sportowe jest indywidualną lub zbiorową rywalizacją osób zmierzającą do uzyskania właściwych dla danej dyscypliny sportu rezultatów.
Zaś zawodnikiem jest osoba uprawiająca określoną dyscyplinę sportu i posiadająca licencję zawodnika uprawniającą do uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym. Podstawowym obowiązkiem zawodnika jest przestrzeganie regulaminów sportowych i zasad rywalizacji sportowej.
Sport (nie tylko ekstremalny) jest aktywnością której towarzyszy podwyższone ryzyko dla zdrowia a nawet życia osób go uprawiających a czasem niestety nawet dla obserwatorów samych zawodów sportowych (wspomnieć tu można o licznych wypadkach podczas wyścigów samochodowych, kiedy to kierowca tracąc panowanie nad pojazdem wypada z toru raniąc przy tym niekiedy nawet bardzo poważnie obserwatorów sportowej rywalizacji). Na ogół stopień sportowego ryzyka jest zależny od uprawianej dyscypliny. Oczywistym jest, że grając w szachy, brydża czy bilard szanse na okaleczenie lub śmierć są bardzo małe. Inaczej sprawa przedstawia się jednak przy wyścigach bolidów czy sportach walki takich jak sumo, boks czy karate. Jedna z takich sytuacji miała miejsce jakiś czas temu miejsce w Łodzi, kiedy to podczas zawodów Taekwondo podczas których zginął młody zawodnik uderzony kilka razy przez drugiego z walczących. Nie da się ukryć, że uczestnik walki, który zadał feralne ciosy realizuje znamiona typu czynu zabronionego. W takich sytuacjach właśnie, wyłączenie odpowiedzialności karnej walczącego wiąże się z koniecznością wykorzystania konieczności kontratypu, czyli właśnie dozwolonego ryzyka sportowego.
Zgodnie z koncepcją dozwolonego ryzyka sportowego warunkami koniecznymi do zaistnienia tego kontratypu są (wg. Gubińskiego):
akceptacja przez państwo danej dziedziny sportu, czyli jej zalegalizowanie i uregulowanie w odpowiednich przepisach.
czyn musi mieć miejsce w ramach zawodów lub przygotowań do nich (treningu)
zgodność zachowania zawodnika z regułami gry. Reguły te mają na celu
bezpieczeństwo współuczestników zawodów. Przykładem ich złamania może być na
przykład umyślne uderzenie bramkarza kijem hokejowym w rezultacie którego
zawodnik traci wzrok, czy też znana wszystkim z ostatnich Mistrzostw Świata w piłkę
nożną „główkowa akcja” Zinedine'a Zidane'a
dobrowolny udział uczestników w aktywności sportowej. Przesłanka ta niestety nie zawsze jest możliwa do spełnienia, czego przykładem mogą być obowiązkowe ćwiczenia sportowe w wojsku
uczestnicy działają w celu sportowym a nie na przykład przestępczym lub mającym na celu załatwienie prywatnych spraw np. „odegrania się ”na przeciwniku pod pozorem działania o charakterze sportowym ... „główka Zidane'a”
W wypadku gdyby któraś z powyższych przesłanek nie została spełniona zachodzi możliwość odebrania działaniu sportowemu cechy prawności przez co istnieje podstawa do nałożenia na zawodnika sankcji prawno-karnej za niedozwolone zachowania i ich konsekwencje.
Warto również wspomnieć o innej kwestii związanej ze sportową rywalizacją a mianowicie naruszaniu prawa przez kibiców oglądających zawody sportowe (problem tyczy się głównie kibiców piłki nożnej) Doktryna podkreśla, że sport nie może być żadną okolicznością usprawiedliwiającą naruszanie prawa przez kibiców, jednakże często uznaje się, że przydałoby się również wprowadzić tzw. dozwolone ryzyko kibicowskie.
Powracając jednak do naszego kontratypu odnotować należy, iż wypadki sportowe wiążą się również z nieumiejętną i nieprawidłową organizacją samych zabaw sportowych, która może doprowadzić do niebezpieczeństwa zarówno po stronie sportowców jak i samych widzów. Jeżeli organizatorzy naruszają przepisy obowiązującego regulaminu przeprowadzania zawodów sportowych a w ich wyniku może dojść do sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia uczestnika zawodów, to wówczas może wchodzić w rachubę odpowiedzialność karna tychże organizatorów zawodów.
Na koniec warto się jeszcze zastanowić, czemu w ogóle dopuszcza się uprawianie pewnych niebezpiecznych dyscyplin sportu. Praktycznie rzecz ujmując można by stwierdzić, że ze względu na ochronę takich dóbr jak zdrowie i życie sporty takie powinny być zupełnie wyeliminowane. Porządek prawny nie może jednak zabraniać utrwalonych tradycją i będących już trwałym składnikiem cywilizacyjnym przejawów ludzkiej aktywności. Przyjemność wynikająca z uprawiania sportu i jego ogromna atrakcyjność dla szerokiego grona odbiorców nadaje mu społeczną akceptację i swoistą „historyczną legitymację”. Dlatego właśnie zakazanie sportów, nawet tak niebezpiecznych jak sztuki walki jest obecnie wręcz niemożliwe, gdyż spotkałoby się z silnym oporem zarówno ze strony aktywnych fanów sportu walczących na ringach i matach, jak i tych, którzy oglądają zmagania sportowców siedząc wygodnie przed telewizorami.