Temat: Odkrycia geograficzne - konspekt
Temat: Wielkie odkrycia geograficzne.
1) CELE:
Po lekcji uczeń powinien: znać przyczyny odkryć geograficznych , okoliczności, w jakich doszło do odkryć, przebieg, najważniejszych odkrywców, skutki, wskazać na mapie odkryte tereny
2) METODY:
Wykład, pogadanka, praca z książką i mapą
3) TOK LEKCJI:
A) Czynności organizacyjno - porządkowe
B) Rekapitulacja wtórna
C) Przebieg lekcji
Treść wykładu:
Do przyczyn, jakie legły u podstaw odkryć geograficznych należy zaliczyć: spadek dochodów rycerstwa i szlachty związany z ograniczeniem działań wojennych, spadek dochodów z handlu lewantyńskiego ( ekspansja Turków), malejąca ilość kruszców służących do wyrobu monet, duży popyt na przyprawy, wpływ wiedzy i nauki Arabów w dziedzinie geografii i wiedzy morskiej.
KOLUMB KRZYSZTOF, wł. Cristoforo Colombo, hiszp. Cristóbal Colón (1451-1506), żeglarz wł. (wg niektórych źródeł — portug.) w służbie hiszp.; jedna z najwybitniejszych postaci w dziejach odkryć geogr. i żeglugi, odkrywca Ameryki. Pochodził z Genui, gdzie urodził się w domu tkacza Dominika Fontanarossy, w młodości zajmował się rzemiosłem i handlem. Od 1476 przebywał w Portugalii, uczestniczył w dalekich rejsach morskich i interesował się kosmografią; przypuszczał, że Płw. Iberyjski leży niedaleko od wsch. wybrzeży Azji i był przekonany o możliwości znalezienia krótszej drogi morskiej do Indii w kierunku zachodnim, w czym prawdopodobnie utwierdziły go listy i mapa Paolo Pozzo Toscanellego; projekt wyprawy przedstawił 1484 na dworze portugalskim, ale nie uzyskał poparcia; 1485 przeniósł się do Kastylii, gdzie po długich staraniach dwór hiszpański poparł projekt Kolumba i zawarł z nim umowę, zlecając kierownictwo wyprawy morskiej na zachód. 17 kwietnia 1492 zawiera w Santa Fe umowę z królową Izabelą; otrzymuje dziedzicznie szlachectwo, zostaje wicekrólem i gubernatorem nowo odkrytych ziem oraz uzyskuje 10% udziału w ewentualnym zysku. W pierwszej (I) wyprawie 1492-93 z udziałem ok. 90 ludzi na statkach Santa Maria, Pinta i Niña Kolumb odkrył najpierw M. Sargassowe, następnie wylądował 12 X 1492 (ogólnie przyjęta data odkrycia Ameryki) na wyspie Guanahani w Bahamach, którą nazwał San Salvador (ang. Watling); wg niektórych przypuszczeń była to wyspa Samana Cay, leżąca ok. 130 km na pd.-wsch. od San Salvador; w dalszym ciągu wyprawy Kolumb odkrył jeszcze Kubę oraz Haiti, którą nazwał Hispaniolą, a następnie po zatonięciu Santa Marii powrócił do Hiszpanii. Miejscową ludność nazwał Indianami, albowiem myślał, że dotarł do Indii. W wyprawie II (1493-96, 17 statków, ok. 1500 ludzi) Kolumb odkrył m.in.: Dominikanę, Marie-Galanté, Gwadelupę, Antiguę, W. Dziewicze, Puerto Rico i Jamajkę; wyprawa ta zapoczątkowała konkwistę hiszp. w Ameryce; w III wyprawie (1498-1500, 6 statków, ok. 300 ludzi) Kolumb dotarł 1 VI 1498 do stałego lądu Ameryki Pd. (w pobliżu delty Orinoko) i odkrył wyspę Trynidad; w IV wyprawie (1502-04, 4 statki, ok. 150 ludzi) opłynął wsch. wybrzeża Ameryki Środk. Od obecnego Hondurasu do Przesmyku Panamskiego. Na skutek intryg tracił stopniowo przyznane przywileje; zm. w zapomnieniu, 2 lata po powrocie z ostatniej wyprawy. Kolumb był do końca życia przekonany, że dotarł do wsch. wybrzeży Azji, mimo tej omyłki odkrycie jego należy do najważniejszych i najbardziej owocnych w skutki wydarzeń w dziejach ludzkości.
Wybrzeża odkryte przez Kolumba zostały gruntownie zbadane przez Amerigo Vespucciego; wł. żeglarz i podróżnik, pochodzący z Florencji, w służbie hiszp. i portug.; 1499-1500 z wyprawą A. de Hojedy dotarł do Gujany, Wenezueli i Haiti; 1501-02 z wyprawą portug. opłynął wsch. wybrzeże Ameryki Pd. od przyl. São Roque do 25° lub 50°S; od 1508 nacz. pilot floty hiszp.; V. nazwał poznane lądy Nowym Światem (Mundus Novus), zdając sobie sprawę z charakteru dokonywanych wtedy odkryć; jego opisy podróży i mapy poznanych obszarów zyskały mu wielką popularność a nowo odkryty ląd nazwano jego imieniem chrzestnym, z inicjatywy wydawcy i drukarza M. Waldseemüllera.
HENRYK ŻEGLARZ (1394-1460), infant portugalski, syn Jana I; jeden z dowódców wypraw do Maroka 1415 (zdobycie Ceuty) i 1437 (klęska pod Tangerem), gubernator prow. Algarve i w. mistrz zakonu Chrystusowego; organizował morskie wyprawy odkrywcze wzdłuż zachodnich wybrzeży Afryki, które dotarły m.in. do Azorów, Madery, Wysp Zielonego Przylądka, ujścia Senegalu i Gambii; wokół dworu w Sagres skupił astronomów i kartografów, patronował pracom nad innowacjami technicznym dotyczącymi żeglugi; jego działalność zapoczątkowała portugalską ekspansję morską oraz erę wielkich odkryć geograficznych.
DIAZ, Dias, BARTOLOMEU (ok. 1450-1500), żeglarz portug.; podczas wyprawy, której celem było opłynięcie pd. krańca Afryki, odkrył 1488 Przyl. Dobrej Nadziei i dopłynął 1500 do Madagaskaru.
GAMA VASCO da (ok. 1460-1524 ), żeglarz portug.; odkrywca drogi morskiej do Indii; w wyprawie 1497-99 opłynął Przylądek Dobrej Nadziei i dotarł do Kalikatu w Indiach; podczas wyprawy 1502-03 założył faktorie portugalskie w Mozambiku i Indiach oraz zwalczał handel arabski na Oceanie Indyjskim. W 1505 ustanowiono „Państwo Indii”, którego celem było utrzymanie dominacji portugalskiej w tym rejonie. 1524 został wysłany jako wicekról ponownie do Indii, gdzie wkrótce zmarł. Jego wyprawy otworzyły drogę morską do Indii i pozwoliły Europie nawiązać bezpośrednie stosunki handlowe i kulturalne z krajami Azji Pd.; przyczyniły się też do wzrostu potęgi kolonialnej Portugalii w XVI w.
Portugalczycy osiedlali się także na wyspach Oceanu atlantyckiego oraz w Brazylii gdzie dotarli około 1500 r. eksploatowali tam drzewo, zakładali plantacje trzciny cukrowej zmuszając miejscową ludność do pracy niewolniczej.
MAGELLAN FERDYNAND, portug. Fernão de Magalhães, hiszp. Fernando de Magallanes (ok. 1480-1521), żeglarz portugalski w służbie hiszpańskiej; jeden z największych odkrywców wszystkich czasów; relacje z wypraw poprzedników nasunęły mu plan wyprawy do Wysp Korzennych (Moluki) drogą na zach., przez O. Atlantycki; za aprobatą króla hiszp. Karola I wyprawa Magellana wyruszyła z San LÚcar 20 IX 1519; składała się z karawel Trinidad, San Antonio, Victoria, Concepción, Santiago i liczyła 265 osób; I 1520 Magellan osiągnął La Platę, gdzie nie znalazł cieśniny wiodącej na zach.; po przezimowaniu w zatoce San Julián, u wybrzeży Patagonii, dopłynął do cieśniny nazwanej później jego imieniem; 28 XI 1520 wyprawa wypłynęła na ocean, który Magellan nazwał M. Spokojnym; 6 III 1521 statki dotarły do Marianów (Magellan nazwał je W. Złodziejskimi); następnie dopłynął do Filipin, gdzie, interweniując w sporze między krajowcami, zginął 27 IV 1521 w potyczce; XI 1521 do Moluków dotarły tylko Trinidad i Victoria; Victoria pod dowództwem J.S. Elcaño, z ładunkiem zakupionych na Molukach towarów, wyruszyła w poł. XII 1521 w kierunku pd.-zach. i przez O. Indyjski, dookoła Przyl. Dobrej Nadziei, powróciła 6 IX 1522 do San LÚcar, mając na pokładzie już tylko 18 ludzi. Wyprawa Magellana potwierdziła ostatecznie kulistość Ziemi; z wyprawy zachował się opis jej uczestnika, Włocha A. Pigafetty, Relacja z wyprawy Magellana dookoła świata.
Skutki: Dzięki ekspansji kolonialnej utraciły znaczenie państwa hanzeatyckie, głównymi centrami handlowymi stały się: Kadyks, Lizbona, Sewilla, Antwerpia, rewolucja cen spowodowana napływem kruszców, rozwój handlu i rzemiosła morskiego, pojawienie się nowych upraw (kukurydza, ziemniaki).
D) Rekapitulacja pierwotna:
Przypomnij, jakie państwa brały udział w odkryciach geograficznych?
W którym roku Kolumb udał się w swoją pierwszą podróż?
Dlaczego miejscową ludność nazwał „Indianie”?
Czego dokonał Magellan?
E) Zadanie domowe:
Na podstawie dostępnych ci źródeł napisz trzy notki biograficzne znanych odkrywców.