P. Ricoeur: Metafora i symbol

• dla dzieł literackich typowa jest nadwyżka znaczenia;

• metafora jako kryterium wartości poznawczej utworów literackich;

• Monroe Beardsley - metafora to wiersz w miniaturze;

• denotacja - explicite - ma charakter poznawczy; konotacja - pozasemantyczna, polega na splataniu się wyobrażeń emocjonalnych;

• jeśli relacja między znaczeniem dosłownym i przenośnym jest wewnętrzna, to literatura rozumiana jest czysto semantycznie;

• literatura jest pozytywnym i skutecznym wykorzystaniem wieloznaczności;

• teoria metafory - od starożytnej retoryki - tam metafora to trop; przynależy do gry językowej, która steruje nazywaniem.

Retoryka:

• słowa można rozważać w oderwaniu od siebie;

• zadaniem metafory jest wypełnienie luki semantycznej w kodzie leksykalnym lub ozdobienie dyskursu;

• w metaforze podobieństwo uzasadnia użycie słowa w sposób przenośny.

6 tez tradycji metafory:

1. metafora jest tropem i figurą dyskursu, służącą nazywaniu;

2. jest rozszerzeniem znaczenia nazwy, odstępstwem od dosłownego znaczenia;

3. rację dla odstępstwa stanowi podobieństwo;

4. podobieństwo polega na uzasadnieniu użycia słowa przenośnie zamiast dosłownie;

5. metafora nie niesie znaczenia nowego (nadwyżki);

6. metafora nie wnosi nowej informacji o rzeczywistości => jest emotywną funkcją dyskurs.

Współczesna semantyczna analiza metafory (Richards, Max Black):

Metafora ma sens tylko w wyrażeniu => jest przypadkiem orzekania, a nie denominacji:

1. nie „metaforyczne użycie słowa”, a „wyrażenie metaforyczne”. Metafora to wynik napięcia między 2 terminami w wyrażeniu metaforycznym;

2. napięcie pojawia się między 2 niezgodnymi interpretacjami wyrażenia metafora rozumiana dosłownie daje absurd. Dopiero wtedy można odnaleźć sens w wyrażeniu metaforycznym, gdy znaczenie słów się przekształci => zniekształcenie metaforyczne;

3. metafora ma ujawnić pokrewieństwo tam, gdzie się go potocznie nie widzi;

4. metafora to rozwiązanie zagadki, konstytuuje ją rozwiązanie dysonansu semantycznego;

5. prawdziwe metafory napięcia nie są przekładalne;

6. metafora nie jest ozdobą dyskursu, nie ma tylko wartości emotywnej, bo mówi coś nowego o rzeczywistości.

Symbol

1. należy do wielu rozległych dziedzin badawczych,

2. łączy językowy i niejęzykowy porządek dyskursu,

• zawsze odnosi swe składniki językowe do czegoś innego.

SYMBOL Z PUNKTU WIDZENIA TEORII METAFORY:

Etapy:

I - struktura znaczenia aktywna w metaforach do rozpoznania symbolu,

II - wydzielenie niejęzykowego obszaru symboli,

III - rozwój teorii symbolu i metafory.

Nadwyżka znaczenia w symbolu przeciwstawiona znaczeniu dosłownemu ujawnia się tylko na etapie interpretacji. Tylko za pośrednictwem otoczenia dosłownego można dojść do nadwyżki znaczenia (alegoria - procedura dydaktyczna, można ją wyeliminować jeśli nie jest potrzebna. Symbol - gdy bezpośrednie uchwycenie pojęcia nie jest możliwe. Symbol raczej przybliża niż ujmuje podobieństwo.

Semantyczne właściwości symbolu:

• poddają się analizie lingwistycznej / logicznej w terminach jak znaczenie / interpretacja;

• pokrywają się z własnościami metafory.

Niesemantyczny aspekt symbolu:

• symbol nie przechodzi w metaforę (waha się na linii bios i logos);

• symbol wkracza do języka tylko w tej mierze, w jakiej prześwieca przez świat, w jakiej to, co należy do świata, staje się przezroczyste.

Stopnie pośrednie między symbolem i metaforą:

• symbol jest stabilny, nie ginie, ale ulega przekształceniu.

Metafory źródłowe - 1) mają zdolność wiązania metafor cząstkowych; 2) mogą wywołać różne interpretacje na poziomie pojęciowym:

• skupiają i rozpraszają (skupiają podporządkowane im wyobrażenia, rozpraszają pojęcia);

• to metafory dominujące, mogą wywołać i organizować sieć powiązań między poziomem symbolicznym i metaforycznym.

Archetypy - metafory tak radykalne, że obejmują cały dyskurs ludzki.

Systemy symboli ustanawiają zasób znaczenia, którego metaforyczne możliwości nie zostały w pełni wypowiedziane w mowie

Model - ustanawia wymiar referencyjny metafory - referencja to roszczenie do powiedzenia czegoś o rzeczywistości = wartość logiczna.

Wartość referencyjna stanowi część funkcji heurystycznej, tj. pewien aspekt rozpoznania dokonanego w metaforze i w modelu.

Model w nauce = procedura heurystyczna, służąca do przezwyciężenia niewłaściwych interpretacji.

3 typy modeli (Max Black) - modele skali, modele analogiczne (diagram w elektronice), modele teoretyczne.

Metafora zawiera więcej niż symbol, bo wprowadza do języka znaczenia, które w symbolu zawarte są implicite.

Symbol zawiera więcej niż metafora, bo jest zjawiskiem dwuwymiarowym, jest związany w inny sposób niż metafora, ma korzenie. Metafory są tylko językową powierzchnią symboli.

2

---