Dr Maria Bal Nowak
IF i S UP Kraków
Sylabus przedmiotu Filozofia kultury w wymiarze 30 godz. wykładu, 15 godz. ćwiczeń
Zagadnienia
1. Istota i pojęcie kultury
Sposoby rozumienia pojęcia. Antropologiczne, socjologiczne, filozoficzne definicje kultury. Specyfika Geisteswissenschaften ( W. Dilthey). Od nauk o duchu do filozofii kultury
2. Co to jest filozofia kultury?
Filozofia kultury jako metafilozofia: analiza kultury jak źródła myślenia filozoficznego. Wartości jako dziedzina filozofii kultury. Od stanowiska Cycerona („… uprawą duszy zaś jest filozofia”) do filozofii kultur. Kultura jako tożsamość -(identyfikacja przez kulturę).Filozofia kultury a nauki kulturoznawcze.
3. Metafizyczny wymiar kultury
Czy metafizyczność jest jednym z wymiarów kultury, czy jej rdzeniem ( B. Skarga?. O co zapytuje metafizyka: co to znaczy badać samo myślenie, czym ono jest jako narzędzie poznania, źródło wiedzy, etyczny i praktyczny wymiar myślenia. Negatywne konsekwencje odrzucenia wymiaru metafizycznego w nauce i kulturze: utylitarne traktowanie wiedzy, instrumentalizm, ~równanie w dół ~ , technicyzacja myślenia.
4. Barbarzyńca w świecie wartości. Uniwersalizm kulturowy i jego złudzenia.
Kim jest kulturowy barbarzyńca: od kategorii deskryptywnej do wartościującej. Barbarzyńca w świecie greckim a „Barbarzyńca w ogrodzie” Z. Herberta: czy i co ich łączy? Na czym polega stanowisko uniwersalizmu kulturowego: dlaczego Leszek Kołakowski nazywa jego tezy złudzeniem, a zwolenników barbarzyńcami?
5. Normatywne rozumienie kultury. Wzorce kultury - kalokagathia
Kultura jako ideał, zespół wartości - model aksjologiczny. Szkoła niemiecka ( Brentano, Rickert) i jej rola w nauce o wartościach ( umocowanie wartości, ich obowiązywanie, wartości a dobro). Autoteliczny charakter wartości. Stanowiska subiektywizmu i obiektywizmu aksjologicznego. Kalokagathos - przykład normatywnego wzorca kultury.
6. Symboliczny wymiar kultury
Sfera bytu materialnego a sfera znaczenia. Znak a znaczenie. Rodzaje znaków. Symbol jako znak umowny. Cassirer - Filozofia kultury jako filozofia form symbolicznych. Kantowskie uwarunkowania filozofii kultury Ernsta Cassirera. Świat kultury jako uniwersum symboliczne. Człowiek jako animal symbolicum. Poznanie ludzi a poznanie zwierząt: percepcja subiektywna vs obiektywizacja symboliczna. Formowanie symbolu i formy symbolicznej. Specyfika Cassirerowskiego rozumienia symbolu: jego ontologiczna homogeniczność.
7. Co nas bawi? Kultura jako zabawa - od J. Huizingi do T. Halika.
Zabawa a kultura. Zabawa jako zajęcie duchowe. Struktura i funkcje zabawy. Przejawy zabawy w kulturze ( mowa, mit, kult). Zabawa a komizm. Śmierć i umieranie jako przedmiot zabawy? - stanowisko T. Halika.
8-9. Kultura masowa vs kultura wysoka (F. Nietzsche, J. Ortega y Gasset, U. Eco)
Przyczyny upadku kultury zachodniej wg Nietzschego i Ortegi (dekadencja, resentyment, bunt mas). Nieufność i pogarda dla egalitaryzmu. Człowiek masowy - hybryda czy konkret? Sposoby definiowania kultury masowej i wysokiej. Autorytet i jego rola w ocenie zjawisk kultury. Autorytet jawny i ukryty. Dlaczego kultura nie jest demokratyczna?
10. Kicz - zjawisko estetyczne czy etyczne?
Etyczne źródła kiczu wg H. Brocha. Kicz - „zło w systemie sztuki”, czy tylko nieudolne jej naśladownictwo? Kicz a dzieło sztuki. Zapotrzebowanie na złudzenia - kim jest Kitsch-Mensch? Kicz jako sztuka szczęścia. Pojęcie złego smaku. Stylistyka kiczu. Postmodernizm o kiczu.
11. Pojęcie tragiczności. Tragedia i tragizm (od Arystotelesa do M. Schelera).
Arystoteles - teoria tragedii jako zjawiska literackiego. Pathos i katharsis - ich rola w tragedii. . Tragiczność jako kategoria etyczna ( Scheler). Ontyczne uwarunkowania tragiczności: nieuchronność węzłów tragicznych w świecie. Położenie tragiczne - analiza sytuacji Hioba. Tragiczność jako unicestwienie wartości: czym różni się nieszczęście od tragiczności? Wina tragiczna a wina zawiniona; czym jest popadanie w winę? Medea, Fedra, Edyp - przykłady winy tragicznej.
12-13. Mitoanaliza kultury.
Z czego wyrasta potrzeba mitu? Mit a religia. Czy mity są archetypami? Świadomość mityczna jako określony rodzaj narracji. Wielkie mity świata: - mity kosmogoniczne; - m. poznawcze; m. o podróży; m. o miłości. Przykłady: Faust, Odys, Don Kichote, Casanova. Analiza strukturalna mitu wg C. Levi-Straussa.
14. Świat jako supermarket. Pojęcie płynnej nowoczesności Z. Baumana.
Postmodernistyczne wizje rzeczywistości kulturowej. Świat pluralistycznych wartości - czy wszystko można sobie wybrać? Postmaterializm zamiast tradycji. Trzy metafory świata: kościół; fabryka ; supermarket.
15. Duchowość w ponowoczesnym świecie.
Szlak losów duszy: od starożytnego spirytualizmu po duszę filozoficzną. Zanik duchowości we współczesnym świecie: problem prawdziwy czy urojony? Czy następuje erozja chrześcijańskiego modelu życia duchowego człowieka?. Demokracja a wartości: zanik czy metamorfoza?
Filozofia kultury: teksty na ćwiczenia.
1. W. Tatarkiewicz, Parerga, rozdz. Cywilizacja i kultura, str.74-92.
2. B. Skarga, Człowiek to nie jest piękne zwierzę, rozdz. O znaczeniu wymiaru metafizycznego w kulturze, str. 10-25
3. L. Kołakowski, Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, rozdz. Szukanie barbarzyńcy. Złudzenia uniwersalizmu kulturalnego.
4. E. Cassirer, Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury, Cz. I, Rozdz. II, Klucz do natury człowieka: symbol, str.66-70; Rozdz. III Od reakcji zwierzęcych do odpowiedzi ludzkich, str.71 -91
5 J. Ortega y Gasset, Bunt mas i inne pisma socjologiczne, rozdz. VI: Wstęp do anatomii człowieka masowego; rozdz. VII: Życie szlachetne i życie pospolite albo trud i bezczynność, str. 57- 75.
6. M. Fiderkiewicz (red.), Kicz w kulturze. Art. M. Czubaja: Włos Johna Lennona. Religijność i popkultura, str. 39-52.
7.Z. Bauman, Ponowoczesność jako źródło cierpień, rozdz. Kultura jako spółdzielnia spożywców, str. 181-198.
Lektura do egzaminu
1. Z. Rosińska, J. Michalik (red.) Co to jest filozofia kultury? Rozdz. I, Filozofia wobec kultury str.13 -85; rozdz. III Między filozofią kultury a kulturoznawstwem, str.159 - 166.
2.E. Cassirer, Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury , Część I Czym jest człowiek?, str.35 -121
3. J. Huizinga, Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, rozdz. I Istota i znaczenie zabawy jako zjawiska kulturowego, str.11-47
4. H. Broch, Kilka uwag o kiczu i inne eseje, rozdz. Kilka uwag o kiczu, str. 103 -118.
5. U. Eco, Apokaliptycy i dostosowani, rozdz. Mit Supermana, str.314 -349.
6.M.Cieśla-Korytowska, O. Płaszczewska (red.), Dziedzictwo Odyseusza, art. A. Waśko, Odyseusz i Don Juan. Dwa wzorce doświadczania podróży, str.169-182.
Wszystkie teksty na ćwiczenia