15.XI.2008
INTERPERSONALNA TEORIA ZABURZEŃ H. S. SULLIVANA
Sullivan (1953 r.) - zakłada, że człowiekiem od chwili narodzin kierują 2 podstawowe motywy:
zaspokojenie potrzeb biologicznych organizmu
zaspokojenie psychologicznych potrzeb bezpieczeństwa
Poczucie bezpieczeństwa zawiera w sobie:
poczucie statusu
poczucie akceptacji społecznej
Zaspokojenie potrzeb podstawowych wzajemnie się przeplatających, wymaga stałej interakcji z innymi ludźmi
W pierwszych latach życia dziecka, potrzeby te zaspokaja przede wszystkim matka
W czasie karmienia, pojenia, usypiania, matka dostarcza nie tylko gratyfikacji czysto biologicznej, ale swoim empatycznym kontaktem przekazuje dziecku doświadczenie spokoju, ciepła, bezpieczeństwa
To „prototaksyczne doświadczenie” stanowi matrycę dla dalszych, zdrowych kontaktów interpersonalnych i zapoczątkowuje kształtowanie się osobowości, czyli proces adaptacji jednostki do kultury
Najważniejszym osiągnięciem okresu niemowlęctwa, trwającego od urodzenia do pojawienia się mowy, jest - zdaniem Sullivana - wyodrębnienie siebie jako jednostki
We wczesnym dzieciństwie dziecko uczy się w interakcjach z członkami rodziny, że jego zainteresowania natrafiają na sprzeciw rodziców, uczy się pierwszych wymogów kultury
Faza późnego dzieciństwa - to okres współdziałania z innymi dziećmi i uczenie się, w toku interakcji z grupą oraz porównywania siebie z innymi, w sytuacjach współzawodnictwa
We wczesnej adolescencji najważniejszą rolę odgrywa erupcja zainteresowań seksualnych osobą płci odmiennej oraz potrzeba intymnych z nią związków
Późna adolescencja jest natomiast bardziej związana z procesami kształtowania „self” a także ze stopniowym przejściem od zależności do niezależności
Postawy jednostki wobec siebie są odzwierciedleniem ocen, z jakimi spotyka się ona w interakcji z ważnymi w jej rozwoju osobami, tj. rodzicami, rówieśnikami, nauczycielami
Zdaniem Sullivana, to doświadczenie kulturowe uaktywnia dyspozycje jednostki. Dziecko doświadcza więc, ocenia siebie w kategoriach ustosunkowań i ocen rodziców oraz innych osób znaczących. Dziecko kochane i darzone szacunkiem, nabiera także szacunku do siebie
System „ja” wyrasta z pragnienia aprobaty i z dążenia do uniknięcia dezaprobaty, jest więc odzwierciedleniem środowiska kulturowego, zawiera w sobie zarówno cechy pożądane jak i niepożądane - „dobre ja”, tzn. cechy aprobowane i „złe ja” tzn. cechy nieaprobowane
Cechy i zachowania, które wywołały odrzucenie, wstyd i poniżenie, powodują wyparcie, i tworzą, „nie - ja”. Właściwości te mają tendencję do odszczepiania się; są one nieuświadamiane i człowiek może zaprzeczać ich istnieniu
Zdrowa osobowość to taka, która w ciepłych, bezpiecznych kontaktach z ludźmi znaczącymi, rozwija pozytywny i spójny system „ja”, wolny od treści odszczepionych, i która bez zahamowań czy lęku, przechodzi w swoim rozwoju kolejne fazy swej formacji społecznej
Źródłem zaburzeń jest lęk, powstający we wczesnym dzieciństwie, przekazywany drogą empatii poprzez niepokój matki, bądź też przez dezaprobatę rodziców
Lęk i brak poczucia bezpieczeństwa we wczesnym okresie rozwoju i interakcji dziecka z rodzicami hamują rozwój wiadomości rozumienia, zmniejszają zdolność obserwacji
Lęk powoduje w konsekwencji min. „parataktyczny sposób myślenia” - formę zaburzeń interpersonalnych, polegającą na generalizowaniu przez dziecko swoich wczesnych, negatywnych doświadczeń w stosunkach z otoczeniem, na inne osoby
Gdy lęk i regresja, wraz z pojawieniem się deformacji parataktycznych, współwystępują z zachowaniami przymusowymi, zaburzenia przybierają charakter nerwicy
Gdy patologia koncentruje się wokół odszczepienia struktur „ja”, występuje wówczas zaburzenie psychotyczne
TEORIA RELACJI Z OBIEKTEM ORAZ PSYCHOLOGIA SELF
Współczesną psychoanalizę tworzy wiele - wyznaczających różne perspektywy teoretyczne - koncepcji, w ramach których, formułuje się odmienne założenia o naturze człowieka, źródłach i mechanizmach powstawania zaburzeń oraz ich leczeniu
Koncepcje współczesnej psychoanalizy dzieli się zazwyczaj na 3 podstawowe nurty, tj.
Teorię popędów
Psychologię ego (tu często wyodrębnia się teorię relacji z obiektem wskazując na jej specyfikę)
Psychologię self
Wszystkie teorie współczesnej psychoanalizy respektują następujące - w świetle psychoanalizy Z. Freuda najistotniejsze - założenia:
1. zjawiska psychiczne, takie jak myśli i uczucia oraz zachowania człowieka, są zdeterminowane działaniem nieświadomych, przeciwstawnych sił motywujących, tj. popędów libido i agresji, które pozostają ze sobą w konflikcie
2. konflikty psychiczne występują na różnych etapach rozwoju i są rozwiązywane nieświadomie przy udziale mechanizmów obronnych
3. rozwój psychiczny ma charakter fazowy i progresywny - zmierza od mniej do bardziej dojrzałych organizacji intrapsychicznych na bazie przekształceń popędu libido i agresji
4. przeniesienie jest warunkiem koniecznym stosowania psychoanalitycznych metod leczenia; dokładniej - psychoanalizie mogą podlegać osoby z takimi tylko zaburzeniami psychicznymi, w przebiegu których, istnieje możliwość wystąpienia przeniesienia
Każde z tych 4 założeń wnosi coś nowego i pozwala lepiej zrozumieć źródła i mechanizmy zaburzeń oraz opisać sposoby ich leczenia. Każde założenie znajduje zastosowanie w różnych obszarach psychologii i praktyki klinicznej
TEORIA ERIKSONA
Erik Erikson jest reprezentantem grupy badaczy psychoanalitycznych - twórców tzw. psychologii ego lub psychoanalizy ego, do której należeli m.inn. Heine Hartman, David Rapaport i Anna Freud
Erikson wyróżnia się z tej grupy tym, że przedstawia całościową propozycję rozwoju jednostki w ciągu całego życia, przy czym równocześnie kładzie on szczególny nacisk na mechanizmy psychospołecznego rozwoju
Model Eriksona jest współcześnie szczególnie potrzebny psychologii klinicznej ze względu na jego heurystyczną przydatność w diagnostyce, prewencji i terapii
Zdaniem Eriksona - człowiek rozwija się zgodnie z zasadą epigenezy, wg określonego planu, tzn. każda ze zdolności ego rozwija się sukcesywnie w określonym czasie, wg. wewnętrznych praw rozwoju
Człowiek rozwija więc sukcesywnie - wg. podstawowego planu - zdolności do znaczących interakcji z otoczeniem, jednakże jakość kształtowanych zdolności zależy od wpływów kultury
Motorem rozwoju w toku całej ontogenezy, są 2 typy przeciwieństw: dążenie do progresji i regresji oraz współwystępowanie przeciwnych pierwiastków: męskiego i żeńskiego. W pragnieniach progresji zawiera się chęć życia, dążenie do zaspokojenia potrzeb i ekspansji
Pragnienie regresji - to chęć powrotów do wcześniejszych okresów rozwoju i pośrednio wyraz tendencji do destrukcji
W każdej fazie życia pojawiają się okresowo zarówno sprzeczności i przeszkody natury biologicznej, jak i trudne do zrealizowania wymagania społeczne
Przeciwstawne siły biologiczne i społeczne są przyczyną konfliktów i zjawisk kryzysowych. Okres szczególnego nagromadzenia się sprzeczności i przeszkód nazywa Erikson kryzysami