10. Zasady opisu rzeczowego dokumentu
Analiza cech treściowych dokumentu należy do rzeczowego opracowania zbiorów. Jego podstawę stanowi znajomość treści opisywanego dokumentu, a same opisy są w katalogach rzeczowych ujmowane w grupy tematyczne. W zależności od tego, czy za najważniejszą cechę katalogowania dzieła zostanie uznany przedmiot, czy sposób w jaki ten przedmiot ujęto, wyodrębnia się dwa rodzaje katalogów rzeczowych: katalogi tematowe (katalog klasowy, przedmiotowy i krzyżowy) oraz katalogi ujęciowe (katalog działowy i systematyczny).
Opracowanie rzeczowe-
1. szczególny rodzaj przetwarzania tzw. informacji pierwotnej pochodzącej od twórcy, autora, którego celem jest utworzenie innej informacji stanowiącej pewien rodzaj informacji pochodnej, zawierającą zwięzłą charakterystykę treści informacji pierwotnej. Informacja otrzymana w wyniku opracowania rzeczowego pewnej informacji pierwotnej zwykle zapisywana jest w sposób ułatwiający porównywanie jej z zapisami tego typu informacji utworzonymi jako wynik opracowania innych informacji pierwotnych.
2. opracowanie którego podstawę stanowi znajomość treści opisywanego dokumentu, a same opisy w katalogach rzeczowych są ujmowane w grupy tematyczne. W ten sposób opracowanie rzeczowe ułatwia odnajdywanie dokumentów na ten sam temat, i tych samych lub podobnych zagadnieniach. Wyszukiwanie informacji na określony temat polega na przeanalizowaniu, odczytaniu, porównaniu krótkich charakterystyk zawartości dokumentów oryginalnych, zamiast analizowania pełnych tekstów.
KATALOG- uporządkowany według określonych zasad spis jednostek określonego zbioru. Tym się różni od bibliografii, która nie mówi gdzie co jest.
K. alfabetyczny- spis znajdujących się w bibl. Dok. Ułożony w porządku abecadłowym haseł, które stanowią nazwiska autorów bądź wyrazy rozpoczynające tytuł. Katalog alfabetyczny odpowiada na pytanie, czy poszukiwany dokument znajduje się w bibl. Oraz wskazuje jego miejsce w zbiorze (sygnaturę) jest przeznaczony dla czytelników, którzy znają nazwisko autora i tytuł poszukiwanych dok. Opis w katalogu alfabetycznym opiera się zasadniczo na tytulaturze. Po prostu ułożony na podstawie cech formalnych
K. rzeczowy- spis znajdujących się w bibl. Dok. Sporządzonych bądź według ustalonych grup rzeczowych, ujętych w pewien logiczny system, bądź według tematów- haseł przedmiotowych, utworzonych przez katalogującego i wskazujących przedmiot opracowania. Jest on przeznaczony dla czytelników, którzy poszukują piśmiennictwa z danej dziedziny, bądź na dany temat, nie znając nazwisk autorów i tytułów prac. Podstawę opisów w katalogach rzeczowym stanowi tekst dokumentu. K. rzecz. Sporządza się na luźnych kartach katalogowych formatu znormalizowanego. Po prostu ułożony na podstawie treści.
Wyróżnia się 3 grupy kart występujących w katalogu rzeczowym:
a) karty opisowe podające pełny opis katalogowy poszczególnych jednostek. Zawiera ona elementy: hasło rzeczowe, opis zasadniczy i sygnaturę. Hasło rzeczowe podaje charakterystykę treściową dokumentu-jest nim nagłówek przedmiotowy (składający się z tematu i określników) bądź symbol działu (często dopowiedzeniem słownym) do którego dokument został zakwalifikowany. Forma hasła rzeczowego jest uzupełnieniem charakterystyki treściowej dokumentu, dopełnienie jej stanowi sygnaturach
b) odsyłacze tj karty pomocnicze, wskazujące w katalogu właściwe lub dodatkowe miejsce poszukiwanego piśmiennictwa. Kierują od odrzuconych sformułowań do przyjętych haseł rzeczowych, wiążą hasła w jakiś sposób pokrewne.
c) karty przewodnie- ułatwiają orientację w układzie kart opisowych i odsyłaczach. Karty przewodnie, większe wystają ponad karty, nagłówek działów. Ułatwiają orientację w układzie haseł. Układ kart w katalogu rzeczowym dostosowany jest do przyjętego rodzaju katalogów w obrębie jednego hasła rzeczowego opisy zasadnicze uporządkowane sa najczęściej abecadłowo, często stosuje się także porządek wg chronologii wydawniczej; rzadziej stosowane są inne układy formalne, jak językowy czy wg form wydawniczych lub piśmienniczych.
Dwa podstawowe układy stosowane w katalogach rzeczowych:
a) układy grup rzeczowych w kolejności logicznej opartej na hierarchii; zaliczamy katalogi działowe, w których występuje hierarchia jednorzędowa oraz systematyczne (np. układ dziesiętny), oparte na hierarchii wielorzędowej.
b) układy grup rzeczowych w abecadłowej kolejności nazw. w katalogach przedmiotowych i klasowych
Rodzaje katalogów rzeczowych:
1. katalogi tematyczne,
przedmiotowy- budowa przypomina encyklopedie ogólną, daje analityczny przegląd treści księgozbioru, grupując wyszczególnione tematy w kolejności abecadłowej. Składa się z haseł przedmiotowych zawierających temat z określnikami. Hasło przedmiotowe które zawiera temat i określniki jest podstawą szeregowania. Jest to układ najważniejszy, reprezentatywny dla tematowego.
Krzyżowy-jeżeli w jednym szeregu połączony jest katalog przedmiotowy i alfabetyczny wówczas katalogowane dzieło będzie umieszczone pod katalogiem alfabetycznym jak i pod katalogiem przedmiotowym. Każda pozycja występuje kilka razy. Pod autorem, pod tytułem, i tyle razy pod hasłem przedmiotowym ile ma tych haseł.
klasowy- karty ułożone według klas. Klasą może być cała dziedzina, wąska dyscyplina, pojedyncze zagadnienie. zakres klas bywa bardzo różny i zależny od potrzeb klasyfikowanego materiału. Obejmuje on dziedziny logicznie nie współrzędne. Liczba klas nie powinna przekraczać 30, układ stosowany w małych bibliotekach, karty ułożone alfabetycznie.
2. Katalogi ujęciowe: wychodzą z założenia punktu widzenia czyli z aspektu, z którego jest temat rozpatrywany. Wyróżniamy katalogi ujściowe:
a) działowy- dokonuje podziału piśmiennictwa na działy główne pierwszego rzędu, działy zasadnicze, bez dalszych podziałów. Podział jednostopniowy. Liczba działów głównych jest stosunkowo niewielka, nie przekracza zwykle 30. Działy te są względem siebie logicznie współrzędne i następują w logicznej kolejności. Zakres działów zależy od księgozbioru. Taki katalog był w przewodniku bibliograficznym do 86 roku.
b)systematyczny- dzieli piśmiennictwo na działy główne, poddziały i rozgałęzienia, Jest wielostopniowy, kolejność działów i poddziałów jest logiczna jest to układ wielostopniowy, przeciwnie do działowego, prowadzący od pojęć ogólnych do coraz bardziej szczegółowych. Jest reprezentatywny. Może być dowolnie głęboki. Odnogi, powiązania, działy, huj wi, tworzą duży schemat klasyfikacyjny wg którego katalogi są zbudowane. Przykład: katalogi UKD.