Wybierz jedną z współczesnych klasyfikacji zasad wychowania i uzasadnij jej wartość w świetle argumentacji wybranej systematyki prądów i kierunków pedagogiki.
Normy postępowania pedagogów (wychowawców),zgodnie, z którymi powinni wychowywać podopiecznych określane są zasadami wychowania. Są formułowane ogólnie, ale można wydedukować z nich normy szczegółowe, które konkretnie określają realizację celów wychowania.
Kazimierz Dąbrowski wyróżnił cztery ogólne zasady wychowania:
Wychowuj dziecko tak, aby jemu było dobrze i z nim było dobrze innym
wzajemność uczuć, czerpanie przyjemności z relacji społecznych
Dobre wychowanie kandydatów na rodziców i małżonków należy rozpoczynać od małego dziecka
Postępuj tak, jak postępują ci, których kochasz i szanujesz
Rozwijaj dziecko wszechstronnie, biorąc za podstawę jego zainteresowania i uzdolnienia pozytywne, a nie będziesz musiał go leczyć ze schorzeń psychicznych.
Ich częściowe odzwierciedlenie można znaleźć w systematyce kierunków pedagogiki Stefana Wołoszyna. Wyróżnia on Wielkie nurty Teoretyczne XX wieku, do których zalicza się: pedagogika psychologiczna, pedagogika socjologiczna, pedagogika kultury, pedagogika materialistyczna. Obok wymienia także Nowe Nurty Współczesne i Pedagogikę Ideologiczną.
Pedagogika psychologiczna wyróżnia nurt „nowego wychowania”. Jej podstawą naukową stały się eksperymentalne i testowe badania nad granicami normy i początkiem patologii w rozwoju fizycznym i psychicznym człowieka. Podejmowano reformatorskie próby zmiany szkoły tradycyjnej na szkołę aktywną, zróżnicowaną i indywidualizującą. Uważano, że należy skończyć ze szkołą, która zabija indywidualność, na rzecz szkoły rozwijającej twórczość i aktywność wychowanków. Od nauczyciela oczekiwano „pracy badawczej na terenie szkoły dla polepszenia pracy dydaktycznej i dostarczano mu w tym celu odpowiednich przewodników. Teoria naturalistyczna (pajdocentryczna), której ojcem był Edouard Claparede'a mówiła o dostosowaniu szkoły do indywidualnych skłonności, potrzeb i możliwości dziecka, poszanowaniu jego indywidualności. Claparede twierdził, że wychowanie powinno stwarzać pole dla aktywności dziecka. Uważał, że jest to stopniowe przystosowanie procesów umysłowych do czynności wyznaczanych przez pragnienia. Czynnikiem wychowania powinno być zainteresowanie, a dyscyplina wewnętrzna powinna zastąpić dyscyplinę zewnętrzną, nie powinna być narzucana przez wychowawcę. Wychowanie powinno rozwijać funkcje intelektualne, zaś szkoła powinna pobudzać czynność dziecka. Nauczyciel nie powinien być osobą wszystkowiedzącą, lecz tylko pobudzać zainteresowania, potrzeby intelektualne i moralne. Powinien być dla swoich podopiecznych współpracownikiem.
Filozofia Claparede'a jest zgodna z zasadami wyróżnionymi przez Kazimierza Dąbrowskiego. Zarówno pierwsza, jak i ostatnia zasada znajduje tu potwierdzenie, gdyż dziecko, które wychowywane jest zgodnie ze swoimi zainteresowaniami, czerpie przyjemność z nauki i dzięki temu rozwija również swoje zdolności. Nauczyciel będąc bardziej kolegą niż nauczającym wytwarza atmosferę wzajemnej życzliwości
Janusz Korczak stworzył system wychowania samorządnego, które oparte było na miłości i poszanowaniu każdego dziecka, na sile wychowawczej tkwiącej w grupie dziecięcej oraz na porozumieniu się z dzieckiem. Uważał on, że dziecko powinno być traktowane jak dorosły człowiek, gdyż w przeciwnym razie jego sfera intelektualna nie będzie się rozwijać. Wychowawca powinien być przyjacielem i obrońcą wszystkich dzieci, pomagać im w kłopotach i wspierać, aby wychowankowie mogli zawsze na nim polegać.
Uważam, że stanowisku reprezentowanym przez Janusz Korczaka wyżej wymienione zasady znajdują zastosowanie, gdyż nastawione są również na dobro dziecka i jego pozytywne wychowanie. Relacje wychowawca- wychowanek powinny być oparte na wzajemnej życzliwości i właśnie o takie relacje opiera się Korczak. Dba o rozwój dziecka zgodnie z jego zainteresowaniami.
Pedagogika socjologiczna pokazuje, że wychowanie jest jednym z zasadniczych składników życia. Socjologiczna teoria wychowania Emila Durkheima ujmuje wychowanie jako fakt społeczny, narzucający się jednostkom z siłą zniewalającą, (która przynależy wyobrażeniom zbiorowym). Uważa on, że system wychowania jest równocześnie jeden i wieloraki. Jest wieloraki, gdyż istnieje tyle różnych systemów wychowania, ile różnych środowisk, zaś jednolity, gdyż podstawą wszystkich systemów wychowania jest wspólny ideał człowieka. Wychowanie powinno rozbudzić w dziecku podstawową dla danego środowiska sumę stanów fizycznych i myślowych oraz pewne stany fizyczne i myślowe ważne dla danej grupy społecznej. Wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na pokolenia jeszcze nie dojrzałe do życia społecznego. Zadaniem wychowawcy jest przekazywanie świadomości (danego środowiska społecznego) i utrwalane jej za pomocą świadomej działalności wychowawczej. Rozbudzając w dziecku sumę stanów fizycznych, intelektualnych i moralnych, których wymaga od nich społeczeństwo dbamy o dobre wychowanie dziecka, co jest zgodne z drugą zasadą przedstawioną przez Kazimierza Dąbrowskiego. Spełniona jest również trzecia zasada, gdyż wychowankowie uczą się od pokoleń dojrzałych, przejmując wyraźne wzorce wychowania.
John Dewey uważa, że wszelkie wychowanie jest procesem wrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku i jest skuteczne jedynie dzięki pobudzaniu wrodzonych sił dziecka. Wychowanie posiada dwie strony: socjologiczną i psychologiczną, które są ze sobą ściśle zespolone. Psychologiczna oparta jest o instynkty i siły wrodzone, które należy wykorzystać do samodzielnej pracy dziecka. Czynności wychowanka muszą wypływać z jego wrodzonej inicjatywy, niezależnej od wychowawcy. Nauczyciel jest po to, aby dokonywać wyboru wpływów, oddziałujących na dziecko, a także po to, by udzielać mu właściwych odpowiedzi. Dyscyplina powinna wynikać z życia szkoły jako społeczności, a nie pochodzić od nauczyciela. W idealnym programie nauczanie nie powinno być kolejności i następstw przedmiotów, lecz powinien polegać na wyzwalaniu w dziecku nowych nastawień i zainteresowań, co zgodne jest z ostatnia zasadą wychowania wspomnianego już autora. Po raz kolejny zwolennik pedagogiki socjologicznej w swoich poglądach odnosi się do wymienionych wyżej zasad wychowania.
Przedstawiciele pedagogiki socjologicznej często opierają się o klasyfikację zasad wychowania Kazimierza Dąbrowskiego. Ich zdaniem dziecko powinno być wychowywane w zgodzie z samym sobą (zainteresowania, uzdolnienia) i w pozytywnych, przyjacielskich stosunkach z wychowawcą, który jest jednocześnie wzorem do naśladowania.
Pedagogika kultury uważa, że kształcić jednostkę można jedynie na takich dobrach kulturalnych, których struktura całkowicie lub przynajmniej częściowo pokrewna jest strukturze indywidualnej formy życia na jej stopniu rozwojowym.
Zdaniem Sergiusza Hessena wychowania sprowadza się do rozwinięcia w człowieku wolności. Wychowanie moralne nie może się skończyć w wyznaczonym okresie życia, lecz trwać przez całe życie. Ma ono za zadanie usunąć przymus, któremu we wczesnym wieku podlega dziecko. Przymus ten przejawia się szczególnie w jego naśladownictwie. Cały proces wychowania i przygotowania jednostki do pełnienia ról społecznych opiera się na przyswojeniu treści kultury. Wychowanie przebiega w trzech stadiach rozwoju: od anomii, czyli istnienia niezdolnego do uznawania prawa (wczesne dzieciństwo), przez heteronomię, czyli posłuszeństwo prawu zewnętrznemu, do anomii, posłuszeństwa prawu pochodzącemu z własnego wyboru.
W stadium anomii jednostka nie ma świadomości istnienia norm moralnych, znajduje się wówczas pod prawem natury i jej główna aktywnością jest zabawa.
W stadium heteronomii jednostka ma świadomość obowiązujących norm moralnych, których przestrzega. Główna aktywnością jednostki jest praca umysłowa i kształcenie szkolne. Wybiera taki element kultury, jakim jest prawo. Wychowawca posługuje się autorytetem.
W stadium autonomii jednostka ma świadomość norm moralnych, które wewnętrznie stanowią element jej osobowości. Głównym rodzajem aktywności jest aktywność twórcza, kreatywność- samokształcenie (samowychowanie). Wychowawca stwarza wolność wyboru.
Stawiając na wychowanie moralne Hessen opiera się o drugą z wymienionych zasad wychowania, gdyż dobrze wychowany kandydat na rodzica, czy małżonka musi być moralnie rozwinięty. Moralność to także życzliwość i chęć pomocy, co jest podstawą do budowania relacji partnerskich oraz relacji rodziców z dziećmi.
Bogdan Suchodolski proces wychowania rozumie jako proces naszego życia. Uważa, że człowiek kształtuje się w toku swojej różnorodnej działalności, a przekształcając zewnętrzne warunki swego istnienia wyraża siebie w swoich dziełach. Wychowanie powinno być tylko pielęgnacja spontanicznych sił rozwoju. Proponuje wychowanie przez naukę, (które kształtuje postawę wobec rzeczywistości, zainteresowania, marzenia), wychowanie przez sztukę (kształtowanie całej osobowości człowieka: w wychowaniu moralnym, społecznym, umysłowym), wychowanie przez technikę i wychowanie przez działalność społeczną. Zadaniem wychowawcy jest rozwijać i kształtować osobowość człowieka przez realizowanie celów wychowania umysłowego, społecznego, estetycznego sposób, który będzie wzbogacał i organizował życie. Kształtując osobowość wychowanka i rozwijając jego zdolności Bogdan Suchodolski opiera się o czwartą zasadę wychowania Dąbrowskiego.
Pedagogika marksistowska to nowe spojrzenie na istotę człowieka i rozwoju społecznego. Człowiek jest najwyższą wartością, ale jego istota i rodzaj są zdeterminowane przez życie społeczne. Wszechstronnego rozwoju osobowości ludzkiej nie można odrywać od określonego ideału rozwoju społeczeństwa, w którym ludzie żyją i pracują.
Władysław Spasowski uważa, że wychowanie powinno kształtować możliwie samodzielne, oryginalne, twórcze jednostki- osobowości. Ma ono na celu rozwój osobowości ucznia. Szkoła pracy samodzielnej, życiowo ważnej i coraz bardziej twórczej indywidualnie i społecznie, mającej na celu rozkwit osobowości integralnej.Nauczyciel powinien być człowiekiem wolnym od przesądów i powinien wyrażać dążenia ludu pracującego i walczyć o sprawiedliwy ustrój społeczny. Wiedza podawana wychowankom powinna rozwijać i zasilać indywidualność.
Poglądy tego pedagoga są kolejnym przykładem wykorzystania zasad wychowania Kazimierza Dąbrowskiego. Szczególny nacisk położony jest na realizację czwartej zasady. Wszechstronny rozwój jednostki z uwzględnieniem zainteresowań staje się bazą wychowania.
Pedagogika krytyczna, zaliczana przez Stefana Wołoszyna do Nowych Nurtów Współczesnych, demaskuje ukryte wymiary procesów edukacyjnych: ich przymus, zabijanie indywidualności i niezależności. Zadaniem wychowania jest przygotowanie ludzi do umiejętności stwarzania i doświadczania pełni życia.
Obok pedagogiki krytycznej rozwinęła się również antypedagogika, która przeciwstawia się pedagogice wychowania autorytarnego (polegającego na przedmiotowym traktowaniu dziecka). Wychowanie to narzuca dziecku gotowy system wartości, zaś antypedagogika postuluje, aby wspierać, a nie wychowywać. Pozwala to na budowanie stosunków między dziećmi a dorosłymi, opartych na przyjaźni.
Według Martina Bubera warunkiem wstępnym wychowania powinno być wyzwolenie sił twórczych, które należy rozwijać. Wychowanie świadome to wybór działającego świata dokonany przez człowieka. Nauczyciel powinien kierować się wartościami, jakie dostrzega jako wychowawca. Wraz z wychowankiem powinni funkcjonować na stopie partnerskiej i wzajemnie oddziaływać na siebie, wychowywać się i wzajemnie od siebie uczyć. Kategorią scalającą wychowawcę i wychowanka powinna być rozmowa. Relacja ta oparta jest o pierwszą zasadę, która mówi o relacji społecznej na zasadzie prawidłowego koleżeństwa. Pojawia się także zasada dotycząca rozwoju dziecka w różnych kierunkach, a także trzecia zasada wychowania, która odwołuje się do rozwoju dziecka według najbliższych wzorów osobowych (oddziaływanie wychowawcy na podopiecznego).
Ostatnim z kierunków wychowania, jakie wymienia Stefan Wołoszyn jest Pedagogika Ideologiczna. Jej naczelnym zadaniem jest formułowanie celów wychowania i ich realizacji. Wychowanie ma być tworzeniem narodu, więc musi być dostosowane do potrzeb „charakteru narodowego”. Musi łączyć naród wokół idei narodowościowych i pielęgnować zalety narodowe. System wychowania przystosowuje wychowanków do życia w tej części społeczeństwa, której jest oddany. Wszystkie zadania wychowania, jakie przedstawia pedagogika ideologiczna należy w pełni zrealizować, lecz ta realizacja nie jest oparta o zasady wychowania.
Na podstawie przedstawionych przeze mnie przykładów ideologii przedstawicieli danych kierunków pedagogicznych można zauważyć, że w swoich poglądach na temat wychowania i jego realizacji opierają się oni o zasady wychowania Kazimierz Dąbrowskiego.
BIBLIOGRAFIA:
Stefan Wołoszyn „Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku”, Warszawa 1997
Stefan Wołoszyn „Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej”, „Strzelec”, Kielce 1998, T III,ks.1 i 2
Bogusław Śliwerski „Współczesne teorie i nurty wychowania”, „Impuls”, Kraków 1998
Bogusław Śliwerski „Program wychowawczy szkoły”, Warszawa 2001
Stefan Wołoszyn „Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku”, Warszawa 1997, s.25
Stefan Wołoszyn „Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej”, „Strzelec”, Kielce 1998,T III,ks.1 s.164
Stefan Wołoszyn „Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku”, Warszawa 1997, s.33
Stefan Wołoszyn „Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej”, „Strzelec”, Kielce 1998,T III,ks.1 s.651
Stefan Wołoszyn „Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej”, „Strzelec”, Kielce 1998, T III,ks.1s.68
Stefan Wołoszyn „Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku”, Warszawa 1997, s.44
Stefan Wołoszyn „Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku”, Warszawa 1997, s.53
Stefan Wołoszyn „Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej”, „Strzelec”, Kielce 1998, T IIIks.2,s.270
Stefan Wołoszyn „Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku”, Warszawa 1997, s.57
Stefan Wołoszyn „Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej”, „Strzelec”, Kielce 1998, T III,ks.1,s.727
Stefan Wołoszyn „Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku”, Warszawa 1997, s.63
Stefan Wołoszyn „Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej”, „Strzelec”, Kielce 1998, T III,ks.2,s.645
Stefan Wołoszyn „Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku”, Warszawa 1997, s.72
1