W relacji diagnostycznej uczestniczy diagnosta i osoba diagnozowana. W procesie diagnostycznym mogą wystąpić problemy przedmiotowe jak i podmiotowe dotyczące osoby.
Kompetencje diagnosty:
- wiedza merytoryczna (pedagogiczna np. o niedostosowaniu społecznym, funkcjonowaniu środowisk wychowawczych)
- wiedza operatywna (umiejętność wykorzystania informacji, ich logicznego łączenia)
- umiejętność prowadzenia obserwacji i rozmowy, które są podstawowym źródłem uzyskiwania informacji
- sprawności techniczne (umiejętności posługiwania się określonymi technikami diagnozowania, dobór techniki do problemu, umiejętność konstruowania technik, łączenie metod obiektywnych - w oparciu o skale, testy, kwestionariusze - i subiektywnych - rozmowa, obserwacja, analiza wytworów)
- kompetencje osobowościowe, zdolności diagnosty (konkretność, otwartość, empatyczne reagowanie, niezaborcza życzliwość, akceptacja osoby badanej, szacunek, uwzględnianie wolności, podążanie za klientem, wsłuchiwanie się, koncentracja na „Tu i teraz”)
- kontakt diagnostyczny - ważne w jego nawiązywaniu jest już samo pomieszczenie, jego urządzenie, usytuowanie osoby badanej i diagnosty; najważniejszymi technikami jest rozmowa i obserwacja; kontakt prawidłowy: otwarta szczera rozmowa;
Cechy kontaktu diagnostycznego:
Asymetria ról - diagnosta kontroluje przebieg rozmowy, musi być dobrym obserwatorem.
Asymetria komunikacji - główną osobą mówiącą jest osoba diagnozowana.
Asymetria funkcji - dobro osoby badanej jest najważniejsze dla diagnosty i wymierza cały kontakt diagnostyczny.
Akceptacja osoby badanej, prawidłowa komunikacja, autentyczne zainteresowanie osobą diagnozowaną, poczucie zrozumienia u osoby diagnozowanej, brak oporu, istotne podtrzymywanie kontaktu.
Techniki nawiązywania kontaktu:
Ważne pierwsze wrażenie; zadawanie takich pytań, które nie będą drażliwe, intymne, natrętne; stosowanie parafraz; utwierdzanie osoby badanej, że jej odczucia są właściwe; inne formułowanie pytań, powracanie do nich, formułowanie dodatkowych;
Wskaźniki oporu: przedstawianie swojej sytuacji w sposób bezosobowy, nie dotyczący jej samej; milczenie; racjonalizacja; zmiana tematu rozmowy; zbyt ogólne przedstawianie sytuacji; fizyczny atak; kłamstwa; całkowita odmowa udziału w badaniu.
Błędy w sytuacji diagnostycznej:
- błędy związane z rozmową i obserwacją
- błędy poznawcze(?)nie jestem pewna nazwy :P - brak pełnego uwzględnienia objawów; błąd fałszywej przyczyny; błąd atrybucji - polega na przypisywaniu osobie takich cech, których nie posiada; zbytnia schematyczność diagnosty; pomijanie cech podstawowych i pochodnych
- błędy techniczne - błąd postawy - omijanie osoby diagnozowanej; błąd skupiania się na negatywnych aspektach funkcjonowania jednostki; błąd sędziego; błąd skupiania się na skutkach; błąd maski - zasłanianie się swoją rolą zawodową;
- błędy mogą być związane z nadmiernym poczuciem odpowiedzialności, ocenianiem, postawą lękową.