Myślenie - proces psychiczny zmierzający do rozwiązania danego zadania, programu opierający się na systemie pojęć o różnym stopniu konkretności. W celu rozwiązania danego zadania tworzy się program operacji oraz w trakcie wykonywania konfrontuje się go z oczekiwanym wynikiem.
Proces myślenia można omawiać w różnych aspektach
Operacyjny
W tym aspekcie myślenie to zespół pojęć. Pojęcia te wchodzą ze sobą w złożone relacje. Myślenie odpowiada za wyodrębnianie istotnych cech danego pojęcia, zauważanie podobieństw pomiędzy różnymi pojęciami, abstrahowanie od cech różniących pojęcia i uogólnianie, czego efektem jest tworzenie nowych pojęć. Uznaje się, że operacyjny aspekt myślenia konstytuują dwa procesy: abstrahowanie i uogólnianie
Objawami zaburzeń tej strony myślenia są:
myślenie nadmiernie konkretne - osoba nie potrafi wyjść poza obserwowalne właściwości danego przedmiotu lub jednoznaczne skojarzenia wobec pojęcia. Nie potrafi określić cech łączących pewną klasę pojęć (np. "Co ma wspólnego rower i motor?" Odp.: "Nic nie mają wspólnego rower jest na pedały a motor na silnik.")
myślenie nadmiernie abstrakcyjne - osoba wychodzi poza konkretne znaczenie pojęć, ale operacje abstrahowania i uogólniania są wykonywane na tak wysokim poziomie, że efekt jest nieprzydatny do wykonania jakiegokolwiek działania. (np. "Co ma wspólnego rower i motor?" Odp.: "Oba zbudowane są z materii.")
myślenie oparte na subiektywnych związkach między pojęciami - osoba wykonująca operacje abstrahowania i uogólniania opiera się na subiektywnych związkach między pojęciami, związkach które istnieją tylko dla niej (np. "Co ma wspólnego rower i motor?" Odp.: "Są to przedmioty chrystusowe.")
Dynamiczny
W tym aspekcie myślenie to proces, który wymaga odpowiedniego tempa i selektywności. Ta strona myślenia ma wiele wspólnego z uwagą.
Objawami zaburzeń są:
nadmierna dynamika - labilność myślenia. W czasie wykonywania operacji pojawiają się uobczne wątki, skojarzenia, których osoba nie potrafi wytłumić. (np. "Co ma wspólnego rower i motor?" Odp.: "Bo mają koła takie jak mój rower jaki dostałam w dzieciństwie - żółty tak jak samochód mojego kolegi ze szkoły podstawowej - tam był bardzo groźny dyrektor...")
osłabiona dynamika - inercja myślenia. Charakterystyczna jest tutaj "lepkość" myślenia. Jeżeli chory raz wykonał zadanie w określony sposób to kurczowo trzyma się tego sposobu, nawet jeżeli w kolejnych zadaniach nie daje odpowiedniego wyniku. (np. Pyt 1. "Co ma wspólnego rower i motor?" Odp.: "Mają koła." Pyt 2. "Co wspólnego mają dzbanek i filiżanka?" Odp: "Mają takie koła u góry (okrągłą górę)."
Motywacyjny
Ta strona myślenia zajmuje się ukierunkowaniem tego procesu na konkretny cel.
Objawami zaburzeń są:
wielowątkowość myślenia - osoba w akcie myślenia dąży do różnych, czasami sprzecznych ze sobą celów gubiąc po drodze to co istotne. Motywacji jest zbyt dużo i poszczególne motywy są sprzeczne. (np. Pyt 1. "Co ma wspólnego rower i motor?" Odp.: "Rower i motor mają koła. Ale też mają kierownicę. To jets najistotniejsza cecha, która je łączy..." itd.)
rezonerstwo - to myślenie, które utraciło ukierunkowanie na cel i do niczego nie prowadzi. (np. Pyt 1. "Co ma wspólnego rower i motor?" Odp.: "Wiele mają wspólego i też wiele różni je. Czy naprawdę to co jest między nimi wspólnego jest ważniejsze od tego co je różni. Podkreślając podobieństwa nie można zapominać o różnicach.")