ZESPÓŁ STERU POURAZOWEGO Cz³owiek wielokrotnie w ci¹gu ¿ycia doœwiadcza ró¿nych trudnych i stresuj¹cych wydarzeñ. Z wiêkszoœci¹ z nich radzi sobie i znajduje w³aœciwe rozwi¹zania, poniewa¿ nie przekraczaj¹ one jego zdolnoœci adaptacyjnych. Zdarzenie traumatyczne to doœwiadczenie urazowe o szczególnym nasileniu, które prowadzi do zmian w funkcjonowaniu psychofizycznym.

Zaburzenia po stresie traumatycznym pojawia siê w nastêpstwie prze¿ycia- jako uczestnik lub œwiadek - zagra¿aj¹cych ¿yciu zdarzeñ, takich jak walka zbrojna, klêski ¿ywio³owe, incydenty terrorystyczne i powa¿ne wypadki, lub aktów zwi¹zanych z przemoc¹, takich jak gwa³t'.

Inne okreœlenie wskazuje Amerykañskie Towarzystwo Psychiatryczne, które zdefiniowa³o traumatyczne wydarzenie jako “wykraczaj¹ce poza zwyk³e ludzkie doœwiadczenie". Definicja ta niestety okazuje siê nieadekwatna. Gwa³ty, pobicia i inne formy przemocy seksualne i rodzinnej s¹ tak powszechnie obecne w ¿yciu kobiet, ¿e trudno je okreœliæ jako wykraczaj¹ce poza codziennoœæ2.

W przeciwieñstwie do nieszczêœæ powszechnych, zdarzenia traumatyczne wi¹¿¹ siê z zagro¿eniem zdrowia lub ¿ycia, b¹dŸ te¿ polegaj¹ na bliskim osobistym zetkniêciu siê z przemoc¹ i œmierci¹. Zmuszaj ¹ cz³owieka do konfrontacji z poczuciem skrajnej bezradnoœci i przera¿enia, wywo³uj¹c dramatyczne reakcje.

Istnieje wiele ró¿nych podzia³ów zdarzeñ traumatycznych. Najprostszy, to podzia³ na zdarzenia pojedyncze i wielokrotne. Pojedyncze zdarzenie wystêpuje raz w ci¹gu ¿ycia danej osoby; takim zdarzeniem jest np. wypadek samochodowy. Zdarzenia wielokrotne powtarzaj¹ siê z wiêksz¹ lub mniejsz¹ regularnoœci¹ i mog¹ to byæ zdarzenia o tym samym charakterze lub bardzo zró¿nicowane. Przyk³adem traumy wielokrotnej u jednej osoby mo¿e byæ wypadek samochodowy, napad dokonany przez nieznanych sprawców, oraz przemoc fizyczna wystêpuj¹ce w ró¿nych okresach ¿ycia.

Ze wzglêdu na rodzaj zdarzeñ traumatycznych mo¿na je podzieliæ na klêski ¿ywio³owe (np. trzêsienie ziemi, powódŸ, po¿ar), zdarzenia spowodowane przez cz³owieka oraz przemoc. Zdarzenia spowodowane przez cz³owieka powstaj¹ z jego winy, ale bez intencji wyrz¹dzenia krzywdy: s¹ to wypadki samochodowe, kolejowe, budowlane itp. Przemoc natomiast ma najczêœciej charakter intencjonalny. Mo¿e to byæ przemoc fizyczna, psychiczna oraz seksualna.3

Na zwyk³¹ odpowiedŸ jednostki na niebezpieczeñstwo sk³ada siê z³o¿ony, zintegrowany system reakcji obejmuj¹cych zarówno cia³o, jak i umys³. Poczucie zagro¿enia pocz¹tkowo pobudza wspó³czulny uk³ad nerwowy, powoduj¹c wzrost wydzielania adrenaliny we krwi i wprawiaj¹c organizm w stan pogotowia. Zmusza równie¿ jednostkê do skoncentrowania siê na chwili obecnej. Ponadto zmienia zwyk³y sposób odczuwania: w niebezpiecznej sytuacji ludzie czêsto zapominaj¹ o g³odzie, zmêczeniu czy bólu. I wreszcie, zagro¿enie wywo³uje intensywne poczucie strachu i z³oœci. Reakcje urazowe pojawiaj ¹ siê, kiedy podjêcie dzia³ania nie jest mo¿liwe. Jeœli nie mamy szansy ani oporu, ani ucieczki, system samoobrony organizmu ulega przeci¹¿eniu i dezorganizacji. Traumatyczne wydarzenia powoduj¹ g³êbokie, trwale zmiany w fizjologicznym pobudzeniu, uczuciowoœci, zdolnoœciach poznawczych oraz pamiêci. Osoba, która dozna³a urazu, mo¿e doœwiadczyæ intensywnych emocji, ale nie pamiêtaæ dok³adnie samego wydarzenia; bywa te¿ odwrotnie:

szczegó³owe wspomnienia id¹ w parze z ca³kowitym brakiem uczuæ . Zdarza siê, ¿e ofiara jest ci¹gle niespokojna i podenerwowana, sama nie wiedz¹c dlaczego.

Obraz zaburzenia po stresie traumatycznym komplikuje fakt, ¿e czêsto wystêpuje ono w po³¹czeniu z innymi zaburzeniami psychicznymi- takimi jak depresja i nadu¿ywanie substancji psychoaktywnych (np. alkoholu), problemy z pamiêci¹ i funkcjonowaniem poznawczym, oraz innymi problemami zdrowia fizycznego i psychicznego. Zaburzenie to jest zwi¹zane z pogorszeniem zdolnoœci jednostki do funkcjonowania w ¿yciu spo³ecznym i rodzinnym (funkcjonowanie zawodowe, problemy ma³¿eñskie i rodzinne).

Do najczêœciej rozpoznawanych symptomów nale¿¹: nerwowoœæ, dra¿liwoœæ, zachowania agresywne, trudnoœci z zasypianiem, lêk.

Zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD) jest zaburzeniem wymienionym w klasyfikacji zaburzeñ psychicznych i zaburzeñ zachowania ICD-10.

Czynniki predysponuj¹ce do pojawienia siê PTSD zale¿¹ od uwarunkowañ osobniczych oraz od cech samego zdarzenia traumatycznego. Wœród uwarunkowañ osobniczych wa¿n¹ rolê odgrywa temperament, wiek oraz to, czy osoba wczeœniej doœwiadczy³a traumy. Uwarunkowania zwi¹zane ze zdarzeniem traumatycznym dotycz¹ jego rodzaju.

Trauma zazwyczaj pojawia siê nieoczekiwanie, a ofiara nie ma czasu, aby siê na ni¹ przygotowaæ, dlatego organizm musi sobie poradziæ z przygniataj¹cym poczuciem zagro¿enia i stresem. Niestety, ogrom cierpienia czêsto jest tak du¿y, ¿e w takich sytuacjach kontrolê przejmuje instynkt samozachowawczy. Organizm robi wszystko, aby przetrwaæ. Na zdarzenia traumatyczne cz³owiek mo¿e reagowaæ w bardzo ró¿ny sposób: mog¹ to byæ zarówno reakcje depresyjne, jak i lêkowe4.

“Byli zmêczeni, przeci¹¿eni, zaabsorbowani wspólnym cierpieniem. Tym ludziom brak³o czegoœ, co w wiêkszoœci kataklizmów pojawia siê doœæ szybko, tak zwanego punktu dolnego, w którym wiemy, ¿e coœ siê zdarzy³o, skoñczy³o i nie mo¿e ju¿ byæ gorzej (...) wszystkim siê wydawa³o, ¿e nastêpnego dnia wróc¹ do domów, a tu zala³o miasto i nie ma gdzie jechaæ, bo wokó³ wszystko jest zatopione i zniszczone5".

Wed³ug kryteriów diagnostycznych PSD (wg DSM-IV) osoba, która doœwiadczy³a zdarzenia traumatycznego odczuwa np.:

• powtarzaj¹ce siê natrêtne i przykro odczuwane rozpamiêtywanie wydarzeñ, zawieraj¹ce obrazy, myœli i wra¿enia percepcyjne.;

- powtarzaj¹ce siê stresuj¹ce i mêcz¹ce sny zwi¹zane z wydarzeniem;

- intensywny psychologiczny stres;

- ci¹g³e unikanie bodŸców kojarz¹cych siê z urazem psychicznym (unikanie myœli, unikani ludzi, miejsc zwi¹zanych z wydarzeniem);

Czas trwania zespo³u objawów wg kryteriów diagnostycznych PSD jest d³u¿szy ni¿ jeden miesi¹c.

Czynnikami predysponuj¹cymi do wyst¹pienia zespo³u stresu pourazowego to miêdzy innymi:

-kobiety w wieku 3 5-5 O lat ( wynika to prawdopodobnie z tego, ¿e kobiety
maj¹wy¿szy poziom leku jako cechy osobowoœci);

- niski poziom edukacji;

- przypadki zaburzeñ lêkowych w rodzinie6.

Przy diagnozowaniu PTSD nale¿y mieæ na uwadze m.in. objawy, które maj¹ charakter z³o¿ony, niezbêdny jest wywiad od œrodowiskowych s³u¿b medycznych, niezbêdna jest ocenia zespo³u z pomoc¹ metod psychologicznych (g³ównie MMPI-2), du¿e znaczenie ma tak¿e d³ugotrwa³oœæ objawów.

Wielu chorych w ogóle unika jakiejkolwiek aktywnoœci mog¹cej przypominaæ sam uraz lub okolicznoœci z nim zwi¹zane. Mo¿e siê to wi¹zaæ ze szczególnie nasilonymi emocjami, takimi jak wstyd, poczucie winy spowodowane znalezieniem siê w okreœlonej sytuacji. Dotyczy to np. ofiar przemocy seksualnej (gwa³tów), a szczególnie czêsto zespó³ stresu pourazowego wystêpuje u ofiar przemocy seksualnej maj¹cej miejsce w dzieciñstwie. W takich wypadkach ofiary czêsto diagnozowane s¹ w kierunku zaburzeñ osobowoœci. Leczenie zespo³u stresu pourazowego polega na stosowaniu psychoterapii (psychodynamicznej, kognitywno-behawioralnej), w ciê¿szych i d³ugotrwa³ych objawach celowe jest stosowanie selektywnych inhibitorów wch³aniania zwrotnego serotoniny . Skuteczne te¿ bywa leczenie klomipramin¹, moklebomidem i mianseryn¹ w dawkach stosowanych zwykle w leczeniu depresji.

Na koniec nale¿y jednak zaznaczyæ, ¿e podstawowym warunkiem powrotu do zdrowia jest przywrócenie jednostce wiary we w³asne si³y. Sama musi pracowaæ na popraw¹ stanu swojego zdrowia i umieæ j ¹ oceniaæ7

---