Struktura rynku - referat, Mikroekonomia

Spis treści

1. Struktura rynku 1

2. Struktury rynku - tabelka podsumowująca 3

3. Struktura rynku od strony popytu 4

4. Koncentracja produkcji 5

5. Siła rynkowa 6

6. Natężenie konkurencji na rynku 7

7. Podsumowanie 8

8. Bibliografia 9

1. Struktura rynku

STRUKTURA RYNKU to określona konfiguracja sprzedawców i nabywców oraz odpowiadające jej prawa zachowań.

Zazwyczaj wymienia się cztery typy struktur rynkowych:

konkurencję doskonałą,
konkurencję monopolistyczną,
oligopol,
monopol.

Jako kryteria wyodrębniania różnych typów rynku przyjmuje się:

liczbę firm działających na rynku,
mobilność czynników produkcji (swobodę wejścia nowych przedsiębiorstw na rynek i wyjścia z niego),
cechy produktów (stopień ich zróżnicowania)
stopień kontrolowania cen przez firmę

a) Konkurencja doskonała

To rynek, który cechuje się:

dużą liczbą małych, niezależnych przedsiębiorstw oraz dużą liczbą nabywców
jednorodnością wyrobów u wszystkich sprzedawców
żywiołowością gry sił rynkowych, czego wynikiem jest cena. Kształtuje się ona pod wpływem zmian popytu i podaży, producent jest cenobiorcą
łatwością wejścia na rynek danego produktu oraz wycofania się z niego
brakiem konkurencji niecenowej, ponieważ wszystkie firmy produkują identyczny produkt
doskonałą informacją

b) Konkurencja monopolistyczna

To rynek konkurencji niedoskonałej, mieszanka konkurencji doskonałej i pełnego monopolu, charakteryzujący się:

występowaniem względnie dużej liczby niezależnych przedsiębiorstw, sprzedających wyroby, które są bliskimi ale nie doskonałymi substytutami
ograniczoną kontrolą producentów nad ceną produktów
względnie łatwym wejściem na rynek nowego wyrobu
zmiennością cen i jakości produktów oraz intensyfikacją reklamy w celu zwiększenia sprzedaży

c) Oligopol

Jest najczęściej spotykanym rynkiem, począwszy od lat trzydziestych. Cechy tego rynku to:

mała liczba firm (kilka, kilkanaście), dominujących nad całym rynkiem w produkcji danego dobra
wytwarzanie produktów zróżnicowanych lub ujednoliconych
wejście na rynek oligopolistyczny jest bardzo utrudnione przez bariery technologiczne i prawne, jednak nie całkiem niemożliwe
kontrola nad ceną pojedynczej firmy jest ściśle ograniczona przez wzajemną współzależność firm
konkurencja cenowa jest ryzykowna i mało efektywna, dlatego rozwinięta jest konkurencja niecenowa za pomocą znaku firmowego, atrakcyjności formy i jakości
umowy producentów w celu poszerzenia wpływów na rynku

d) Monopol

Czysty monopol jest ekstremalnym rodzajem rynku i dlatego nie ma zbyt wielu przykładów ilustrujących taki rynek. Przyjmuje się, że na tym rynku:

występuje tylko jeden producent - sprzedawca
produkt jest jedyny w swoim rodzaju, jest unikatowy, czyli nie posiada substytutu
jest wielu nabywców, ale żaden nie znaczy aż tyle, by oddziaływać na cenę
monopolista jest cenotwórcą
wejście na rynek nowego producenta jest niemożliwe

2. Struktury rynku - tabelka podsumowująca

Cechy	Struktury rynku
		Konkurencja doskonała	Konkurencja niedoskonała
		Konkurencja doskonała		Konkurencja monopolistyczna	Oligopol	Monopol
Liczba firm na rynku	Bardzo wiele	Wiele	Kilka	Jedna
Rodzaj produktu	Jednorodny, standaryzowany (często identyczny)	Zróżnicowany ale ma bliskie substytuty	Standaryzowany lub zróżnicowany pod względem jakości i rodzaju; częściowo zindywidualizowany	Tylko jeden i nie ma substytutów; zindywidualizowany
Dostęp do rynku	Wolny lub bardzo łatwy	Względnie łatwy, ale wysokie koszty reklamy	Mocno utrudniony	Może być zablokowany
Bariery wejścia	Brak	Brak	Prawne i kapitałowe	Pełne
Wpływ na cenę	Brak	Ograniczony	Duży	Bardzo duży
Określa ceny	Rynek	Rynek z niewielką dozą swobody	„Przywódca cenowy”	Monopolista
Konkurencja niecenowa	Brak	Występuje, zwłaszcza za pomocą reklamy	Rozległa, znaczne nakłady na reklamę	Reklama wizerunku monopolisty
Przykłady rynków	Rynek produktów rolnych np. kapusty, ziemniaków itp.	Usługi restauracji, architektów, rynek artykułów chemicznych	Cukiernie, rynek samochodów średniej klasy i telefonii komórkowej	PKP, elektrownie, elektrociepłownie, komunikacja w wielu miastach

Skrajnymi modelami rynku są: rynek doskonale konkurencyjny i rynek w pełni zmonopolizowany. Analiza każdego z tych dwóch modeli pozwala na wykazanie podstawowych zależności jakie występują w skrajnych rozwiązaniach. Ułatwia to zrozumienie modeli rynku bardziej złożonych bliższych rzeczywistości. Modelami rynku bliższych rzeczywistości są oligopol i konkurencja monopolistyczna.

WNIOSKI:

Dla konsumentów korzystniejsze są konkurencyjne struktury rynku, zbliżone do konkurencji doskonałej. Gdy na rynku firmy konkurują o klienta, ich wysiłki prowadzą do poszerzenia asortymentu produkcji oraz do wyższej jakości wyrobów po możliwie najniższych cenach.

Dla producentów z kolei korzystniejsze są struktury zmonopolizowane. Sprzedawcy bardzo nie lubią konkurencji, bo nie pozwala im ona na windowanie cen i produkcję towarów kiepskiej jakości przy małych kosztach produkcji. Producenci i sprzedawcy dużo czasu i wysiłku poświęcają na to, by towar, który sprzedają, trafił na rynki mało konkurencyjne.

3. Struktura rynku od strony popytu

Przedstawione modele rynku były opisane z punktu widzenie producenta (sprzedawcy). Taka sama różnorodność strukturalna na rynku występuje także od strony nabywcy.

Głównym kryterium decydującym o różnych typach rynku jest liczba kupujących, a wyróżniamy:

czystą konkurencję
konkurencję monopsonową
oligopson
monopson

a) Czysta konkurencja - ogromna liczba konsumentów

b) Konkurencja monopsonowa - względnie duża liczba kupujących

c) Oligopson - rynek zdominowany przez kilku nabywców

d) Monopson - tylko jeden duży odbiorca, a wiele małych dostawców

4. Koncentracja produkcji

KONCENTRACJA - ekonomiczny proces polegający na dążeniu do zwiększania znaczenia jednostek gospodarczych na rynku.

Koncentracja jest skutkiem skłonności do powiększania rozmiarów przedsiębiorstw. Wynika ona z chęci zwiększania ich dochodowości poprzez redukowanie wszelkich kosztów. Przyczynia się to w konsekwencji do bezpośredniego nasilenia się mocy ekonomicznej podmiotów prowadzących działalność gospodarczą.

Rozmiary optymalnej koncentracji ustala się w oparciu o:

analizę ekonomiczną przesłanek,
analizę występujących czynników i lokalnych warunków,
metody ekonometryczne (ekonometria).

Wskaźnik koncentracji produkcji Cr_k oznacza udział największych k producentów w całości produkcji (sprzedaży, zatrudnienia) danej gałęzi.

Cr_k oblicza się jako sumę stosunków wartości produkcji k firm (X) do ogólnej wartości produkcji na rynku (R) wyrażaną w procentach.

Cr_k = S₁+S₂+S₃+...+S_k

gdzie S₁= X₁/R, S₂= X₂/R, S₃= X₃/R, … , S_k= X_k/R

Wskaźnik ten pokazuje przede wszystkim największych producentów, natomiast nie pokazuje zmian zachodzących na niższych szczeblach wielkości firm.

Jeśli istnieją tylko k liczące się przedsiębiorstwa, to ich podaż będzie stanowić niemal całą podaż rynkową danego dobra, czyli wskaźnik będzie ~100%. Kiedy natomiast jest to gałąź doskonale konkurencyjna, wtedy największe przedsiębiorstwa mogą liczyć ma drobny udział w całym rynku danego produktu (Cr_k- kilka procent)

WAŻNE!! Im wyższy wskaźnik tym wyższy poziom koncentracji

Inną miarą może być indeks Herfindahla-Hirschmana (HHI). Jest miarą koncentracji rynku i określa szacunkowy poziom zagęszczenia w danej branży oraz poziom konkurencji na danym rynku. Dokładnie pokazuje relację pomiędzy przedsiębiorstwami dużymi i małymi

HHI jest zdefiniowane jako suma kwadratów udziałów w sprzedaży (S) wszystkich przedsiębiorstw działających na rynku. Wartość tego wskaźnika może znajdować się w zakresie od 1/n (gdzie n to liczba przedsiębiorstw na danym rynku) do 1.

H = S₁²+S₂²+S₃²+...+S_k²

W prawie antymonopolowym i wśród ekonomistów praktyków HHI często oblicza się jako sumę kwadratów udziałów w rynku wyrażoną w procentach. Obliczona w ten sposób wartość HHI jest 10 000 razy większa niż obliczona w tradycyjny sposób i może wahać się pomiędzy 1/n a 10 000

Jeśli:

• HHI=0 konkurencja doskonała

• HHI=10.000 (lub 1) czysty monopol

• Powyżej wartości 1800 rynek uznawany jest za wysoko skoncentrowany

5. Siła rynkowa

SIŁA RYNKOWA oznacza możliwość podniesienia i utrzymania cen ponad poziom cen utrzymujących się w warunkach konkurencji. Wykorzystywanie siły rynkowej prowadzi do ograniczenia poziomu produkcji i zmniejszenia dobrobytu gospodarczego.

O każdym nabywcy lub sprzedawcy, który jest w stanie istotnie wpłynąć na cenę rynkową, mówi się, że dysponuje siłą rynkową.

Pomiar siły rynkowej nie jest łatwy.

Jedną z proponowanych miar jest tzw. wskaźnik Lernera, informujący o stopniu, w jakim cena przekracza koszt krańcowy. Ze względu jednak na to, że empiryczne zmierzenie wartości kosztu krańcowego jest trudne, alternatywnym rozwiązaniem jest posłużenie się wartością przeciętnych kosztów zmiennych.

*Koszt krańcowy - koszt jaki ponosi producent w związku ze zwiększeniem wielkości produkcji danego dobra o jedną jednostkę.

Inną możliwością jest zmierzenie cenowej elastyczności popytu, z którą spotyka się na rynku dana firma, ponieważ miara ta jest powiązana z marginesem ceny kosztu (zysku) tej firmy i jej możliwościami podniesienia ceny. Określenie cenowej elastyczności popytu też nie jest zadaniem łatwym.

L = (P − MC) / P

gdzie P to cena rynkowa, a MC to koszt krańcowy

W przypadku konkurencji doskonałej, cena P równa jest kosztowi krańcowemu MC i indeks Lernera L = 0 (firmy w konkurencji doskonałej nie mają żadnej siły rynkowej)

Dodatnie wartości indeksu Lernera, wskazują na istnienie siły rynkowej. Im większa wartość, tym większa siła rynkowa przedsiębiorstwa.

W przypadku monopolu, indeks Lernera wynosi L = 1 / ε, gdzie ε to wartość cenowej elastyczności popytu.

Indeks Lernera nigdy nie przekracza 1, ponieważ koszt krańcowy MC jest zawsze nieujemny.

6. Natężenie konkurencji na rynku

NATĘŻENIE KONKURENCJI to stopień rywalizacji między firmami danego sektora wynikający z układu ekonomicznych sił wewnętrznych dominujących w tym sektorze.

Natężenie to wynika więc ze struktury ekonomicznej sektora i według M. Portera zależy ono od pięciu podstawowych sił, które konkurencję pobudzają i wyznaczają rentowność w sektorze mierzoną długofalową stopą zysku.

Siły te to:

pojawienie się na arenie nowych firm (konkurentów)

Nowo wchodzący do sektora wnoszą nowe zdolności produkcyjne, często znaczne zasoby i dążą do zdobycia udziału w rynku. W efekcie ceny mogą ulec obniżeniu albo koszty dotychczasowych firm mogą wzrosnąć, zmniejszając rentowność.

zagrożenie ze strony substytutów wytwarzanych przy użyciu innej technologii

Wyroby substytucyjne ograniczają potencjalne zyski w danym sektorze, ustalając pułap cen. Im atrakcyjniejsze pod względem ceny efektywności są wyroby substytucyjne, tym ostrzejsze są ograniczenia zysków w danym sektorze.

siła przetargowa nabywców

Nabywcy konkurują z sektorem wymuszając obniżanie cen, targując się o wyższą jakość lub zwiększenie zakresu obsługi oraz przeciwstawiając sobie konkurentów — wszystko kosztem rentowności sektora. Siła każdej z liczących się grup nabywców w danym sektorze zależy od wielu cech charakteryzujących jej sytuację rynkową oraz od względnego znaczenia jej zakupów w tym sektorze, w porównaniu z jego całym zbytem.

siła przetargowa dostawców

Dostawcy mogą wykorzystywać siłę przetargową wobec nabywców w określonym sektorze, grożąc podniesieniem cen lub obniżeniem jakości sprzedawanych towarów czy usług. Dysponujący siłą nabywcy mogą zatem zdusić rentowność sektora, niezdolnego do odzyskania podwyżek kosztów przez podnoszenie własnych cen.

Np.: firmy chemiczne podnosząc ceny przyczyniły się do spadku rentowności firm napełniających na zlecenie opakowania aerozolowe; firmy te wobec nasilonej konkurencji odbiorców, którzy sami napełniają opakowania, mają ograniczoną możliwość podnoszenia własnych cen.

konkurencja między przedsiębiorstwami mającymi już ustaloną pozycję na rynku

Rywalizacja miedzy konkurentami polega na zdobyciu jak najlepszej pozycji, czy to za pomocą konkurencji cenowej, wojny reklamowej, czy wprowadzania nowych wyrobów, zwiększonego zakresu obsługi klientów, gwarancji itd. Rywalizacja występuje wtedy, kiedy jeden lub więcej konkurentów albo podlega naciskom sytuacji, albo widzi okazje do poprawienia własnej pozycji. W większości sektorów, konkurencyjne posunięcia jednej z firm wywierają widoczne skutki dla pozostałych i wszystkie firmy mogą na tym ucierpieć bądź znaleźć się w gorszym położeniu niż poprzednio

7. Podsumowanie

	Koncentracja		Siła rynkowa
Nazwa wskaźnika	Wskaźnik koncentracji (Cr_k)	Indeks Herfindahla-Hirshmanna (HHI)	Indeks Lernera (L)
Definicja	Przedstawia on stopień kontroli, jaką mała liczba firm posiada nad rynkiem.	Pokazuje sumę procentowych udziałów poszczególnych firm w ogólnej wartości towarów na rynku danego produktu	Opisuje stopień siły rynkowej przedsiębiorstwa na rynku. Przedsiębiorstwo ma siłę rynkową, gdy może istotnie wpłynąć na cenę rynkową.
Wzór	Cr_k = S₁+S₂+S₃+...+S_k gdzie: S_k - udział k firmy w rynku wyrażony w procentach	HHI = S₁²+S₂²+S₃²+...+S_k² gdzie: S_k - udział k firmy w rynku	L = (P − MC) / P gdzie P - cena rynkowa, MC - koszt krańcowy
Interpretacja	Im wyższy wskaźnik tym wyższy poziom koncentracji.	Im wyższy wskaźnik tym wyższy poziom koncentracji.	Indeks Lernera nigdy nie przekracza 1. Im większa wartość, tym większa siła rynkowa przedsiębiorstwa.
Uwagi	Wady: • Mała liczba branych pod uwagę przedsiębiorstw • Nie bierze pod uwagę udziału relatywnej wielkości poszczególnych podmiotów. • Ujmuje całość działania przedsiębiorstwa bez rozbijania jej na poszczególne produkty i analizy dla nich	Dokładnie pokazuje relację pomiędzy przedsiębiorstwami dużymi i małymi Bierze pod uwagę zarówno relatywną wielkość badanych podmiotów, ich indywidualną skalę koncentracji jak i odniesienie do całego rynku Wada - do jego obliczenia dla całości rynku niezbędne są szczegółowe dane z rynku	Wady: • Trudność zmierzenia wartości kosztu krańcowego • Posłużenie się wartością przeciętnych kosztów zmiennych • Założenie o stałości kosztów przeciętnych • Brak wzięcia pod uwagę społecznych kosztów

NATĘŻENIE KONKURENCJI to stopień rywalizacji między firmami danego sektora wynikający z układu ekonomicznych sił wewnętrznych dominujących w tym sektorze.

Natężenie to zależy od:

pojawienia się na arenie nowych firm (konkurentów)
zagrożenia ze strony substytutów wytwarzanych przy użyciu innej technologii
siły przetargowej nabywców
siły przetargowej dostawców
konkurencji między przedsiębiorstwami mającymi już ustaloną pozycję na rynku

WNIOSKI:

Znajomość wskaźników koncentracji i siły rynkowej oraz natężenia konkurencji pozwala nam ocenić z jakim rynkiem mamy do czynienia.

Im większe wartości wskaźników koncentracji i siły rynkowej tym bardziej rynek jest zmonopolizowany, a im większe natężenie konkurencji tym bardziej rynek jest konkurencyjny.