SOCJOLOGIA - WSTĘP

„ Każdy, kto albo nie potrafi żyć we wspólnocie, albo jest tak samowystarczalny, że jej nie potrzebuje, i dlatego nie uczestniczy w życiu społeczności, jest albo zwierzęciem, albo Bogiem”

Arystoteles, Polityka

SOCJOLOGIA jest badaniem życia społecznego człowieka, grup społecznych
i społeczeństw. Zakres zainteresowań socjologii jest bardzo szeroki - od analizy przelotnego spojrzenia na ulicy do badań nad globalnymi procesami społecznymi. .

Socjologia pokazuje konieczność uzyskania szerszego spojrzenia na to, dlaczego jesteśmy, kim jesteśmy i dlaczego działamy tak, jak działamy. Socjologie można zdefiniować jako systematyczne badanie społeczeństw ludzkich ze szczególnym uwzględnieniem nowoczesnych systemów industrialnych.

Socjologia jest przedmiotem, który ma szerokie zastosowanie praktyczne.
Na wiele sposobów może przyczyniać się do krytyki społecznej i praktycznej reformy społecznej. Już samo lepsze rozumienie danych okoliczności społecznych pozwala lepiej nad nimi panować . Jednocześnie socjologia oferuje możliwość rozwoju naszej wyobraźni kulturowej, co daje praktycznym rozwiązaniom społecznym oparcie w różnych wartościach kulturowych. W kategoriach praktycznych możemy badać skutki wdrażania określonych problemów społecznych. Wreszcie daje możliwość samopoznania, co za tym idzie, zwiększa możliwość zmiany warunków własnego życia. Socjolog, to osoba, która potrafi wyzwolić się ze swoich bezpośrednich uwarunkowań
i zobaczyć rzeczy w szerszym kontekście.

Socjologia powstała jako próba zrozumienia dogłębnych zmian społecznych, jakie zaszły na przestrzeni dwustu-trzystu lat. Nie są to wyłącznie zmiany w skali całych systemów społecznych, ale również w najbardziej intymnych, osobistych sferach życia człowieka Bezpośrednimi okolicznościami jej narodzin była seria potężnych zmian, będących następstwem dwóch wielkich rewolucji jakie miały miejsce w XVIII i XIX wieku . Rewolucja francuska z 1789 roku była zwycięstwem laickich idei i wartości, takich jak wolność i równość, nad tradycyjnym porządkiem społecznym. Druga rewolucja zaczęła się pod koniec XVIII wieku w Wielkiej Brytanii, a z czasem objęła inne części Europy, Amerykę Północną i inne regiony. Była to rewolucja przemysłowa, której następstwem było szerokie spektrum przemian społecznych i gospodarczych.

Najbardziej dynamiczne zmiany odnosiły się do:

• postępu technicznego, wynalazki techniczne takie jak wykorzystanie napędu parowego i mechanizacja

• masowej migracji chłopów ze wsi do fabryk i pracy w przemyśle, co z kolei przyczyniło się do gwałtownej rozbudowy obszarów miejskich i wykształcenia się nowych form stosunków społecznych.

Pionierzy socjologii starali się pojąć przyczyny i potencjalne skutki powyższych wydarzeń. Choć od zawsze ludzie byli ciekawi źródeł naszych zachowań, nigdy wcześniej dążenia te nie miały charakteru naukowego, obiektywnych
i systematycznych badań. Rozumienie pewnych zjawisk społecznych przybierało często postać wykładni religijnych lub zawierało się w popularnych mitach, przesądach czy tradycyjnych poglądach.

Usystematyzowanie wiedzy o społeczeństwie pozwala dokonywać analiz i prognoz dotyczących kierunku zmian współczesnych społeczeństw. Próba odpowiedzi
na pytanie dlaczego warunki naszego życia tak bardzo różnią się od warunków w jakich żyli nasi rodzice, analiza następstw tych zmian, oraz próba prognozowania kierunków
w jakich społeczeństwo będzie ewoluowało.

Początki obiektywnych i systematycznych badań zachowań ludzi i społeczeństw sięgają końca XVIII wieku. W kolejnych dziedzinach tradycyjne, oparte na wierzeniach religijnych wyjaśnienia ustępowały miejsca racjonalnemu, krytycznemu oglądowi rzeczy. Coraz częściej pojawiały się pytania formułowane przez dziewiętnastowiecznych myślicieli: Czym jest natura ludzka? Dlaczego społeczeństwo jest tak a nie inaczej ustrukturowane? Jak i dlaczego społeczeństwa zmieniają się?

Za twórcę socjologii, uznaję się Augusta Comte'a”. Początkowo posługiwał się terminem „fizyka społeczna”. W swojej książce z 1837 roku „Kurs filozofii pozytywnej” - użył terminu socjologia dla nowo rodzącej się nauki. Uzasadnił to koniecznością powołania nauki o społeczeństwie. Przedmiot badań to społeczeństwo stanowiące zharmonizowaną całość składająca się z elementarnych cząstek zwanych rodzinami. Czyli przez rodzinę poznajemy społeczeństwo. Skonstruował i unaukowił metody badań zjawisk społecznych. Są to: obserwacja, metoda porównawcza, analiza historyczna, eksperyment. Koncentrował się na dwóch konkretnych aspektach życia społecznego porządku i stabilizacji które nazywał statyką społeczną oraz na zmianach społecznych, które określił mianem dynamiki społecznej.

WYOBRAŹNIA SOCJOLOGICZNA - Czyli zdystansowanie się do naszych codziennych rutynowych czynności i nowe spojrzenie na nie. Wyobraźnia socjologiczna pozwala nam dostrzec, że wiele zdarzeń, na pozór dotyczących tylko jednostki,
w rzeczywistości odzwierciedla szersze kwestie.

• rozwód, bezrobocie - osobiste tragedie, ale w skali makro stają się kwestią publiczną odzwierciedlająca dominujące tendencje społeczne.

• relacja kobiet i mężczyzn w sferze publicznej. Jest to pojedynczy przypadek interakcji, ale odnosi się do szerszego kontekstu kulturowej hierarchii płci. Charakteryzuje społeczeństwo w którym dominuje patriarchalizm - oznaczający dominację mężczyzn w stosunkach rodzinnych i społecznych

Wyobrażnia socjologiczna uzmysławia jak wielki wpływ na to, jakie wybory uznajemy za właściwe ma nasze pochodzenie społeczne. Człowiek jest istotą społeczną, postrzeganie rzeczywistości zależy od miejsca jakie zajmuje w strukturze społecznej.

• dzieci o różnym pochodzeniu społecznym poznają różne kody językowe, które mają wpływ na ich naukę w szkole. Sposób w jaki opisują rzeczywistość
  i w jakim stopniu rozumieją komunikaty do nich formułowane zależy od środowiska w którym dorastają. Dzieci z enklaw biedy posługuja się kodem ograniczonym (mały zasób słownictwa, myślenie konkretne, niskie umiejętności interpersonalne), w przeciwieństwie do dzieci, które wychowują się w rodzinach w których dominuje kod rozwinięty (myślenie abstrakcyjne, konstruowanie pałnych zdań, komunikatywność)

• poziom zdrowia, wysokość zarobków, uczestnictwo w kulturze jest na przykład silnie skorelowane z wykształceniem. Im ono wyższe tym dłużej żyjemy, uzyskujemy wyższe dochody, jesteśmy bardziej aktywni - częściej uprawiamy sport, uczestniczymy w szeroko pojętej kulturze itd.)

Formy wyobraźni socjologicznej obejmują wrażliwość:

• antropologiczną - pozwala ona widzieć zróżnicowanie form życia społecznego w różnych miejscach. (Np. wzory konsumpcji, które uwarunkowane
  są dominującym typem religii na danej przestrzeni - Tabu pokarmowe - istniejący w określonych grupach społecznych lub kulturowych świadomy zakaz spożywania pokarmu pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego. Zakaz spożywania wołowiny (Hinduizm), wieprzowiny (Judaizm, Islam), mięsa
  z psów i kotów (Europa).

• historyczną - widzimy różnicę między “dziś”, a przeszłością. (Seks przedmałżeński jeszcze 30 lat temu a dzisiaj - zmiana sposobu postrzegania zachowań w sferze seksualnej)

• krytyczną - wyobraźnia socjologiczna wspomaga socjologię w krytyce istniejących form społeczeństwa. Krytyka musi opierać się na analizie (Pozytywne i negatywne cechy społeczeństwa postindustrialnego, czyli społeczeństwa technologii. Zalety rozwoju cywilizacyjnego - redukcja czasu pracy, łatwość przemieszczania się; Wady - odhumanizowanie stosunków społecznych).

Do czego socjologia może nam się przydać w życiu?

• Świadomość różnic kulturowych - pozwala patrzeć na świat społeczny
  z innych niż nasz własny punktów widzenia.

• Ocena skutków działania - ocena efektów praktycznych inicjatyw społecznych. (Np. w jaki sposób budownictwo wielomieszkaniowe wpłynęło na społeczność lokalną, w jakim stopniu zmiana przestrzeni spowodowała zanik więzi społecznych.)

• Samopoznanie - im lepiej wiemy dlaczego działamy tak jak działamy,
  im więcej wiemy o funkcjonowaniu społeczeństwa w ogóle, tym większy mamy wpływ na naszą własną przyszłość.

Wśród prekursorów na szczególną uwagę poza Augustem Comt'em zasługują ponadto:

• Emil Durkheim

• Karol Marks

• Max Weber

EMIL DURKHEIM - STUDIUM SAMOBÓJSTW

Jedno z najsłynniejszych studiów Durkheima jest poświęcone analizie samobójstwa. Na pozór samobójstwo jest aktem czysto osobistym. Durkheim odkrył jednak, że prawdopodobieństwo samobójstwa wśród pewnych kategorii ludzi było większe niż wśród innych. Na podstawie tych wyników wyciągnął wniosek, że na liczbę popełnianych samobójstw mają wlyw czynniki zewnętrzne w stosunku do jednostki. Jego zdaniem stopień i rodzaj solidarności społecznej jest jedną
z najistotniejszych cech danej kultury. Stwierdził, ze jednostki i grupy dobrze zintegrowane społecznie są mniej niż inne skłonne do odbierania sobie życia. Analizując dane o samobójstwach we Francji Durkheim odkrył, że Mężczyźni popełniali je częściej od kobiet (kobiety w tym czasie rzadziej pracowały, przez co były mniej narażone na stres) a protestanci i niewierzący częściej od katolików
(protestantyzm jest religią nastawioną indywidualistycznie, przez co „wina” spada zawsze na jednostkę, nie na grupę). Częściej załamują się także ludzie bogaci
i samotni, niż biedni i pozostający w małżeństwach. Znacznie więcej ludzi popełniających samobójstwa mieszka w miastach niż na wsi. Ponadto wskaźnik samobójstw maleje w czasie wojny, natomiast wzrasta w okresach zmian gospodarczych i niestabilności ekonomicznej. W czasie niepokojów czujemy większą solidarność z otaczającymi nas ludźmi, mamy poczucie walki o wspólne idee
i wartości, a także poczucie przynależności do jakiegoś miejsca w świecie.

DURKHEIM WYRÓŻNIŁ CZTERY TYPU SAMOBÓJSTW:

• egoistyczne - są znakiem niskiej integracji społecznej.

• anomiczne - czyli wynikające z zaniku norm spowodowanych gwałtowną zmianą lub zachwianiem istniejącego porządku społecznego.

• altruistyczne - kiedy osoba jest przesadnie zintegrowana (kamikadze)‏

• fatalistyczne - gdy jednostkę przytłacza poczucie bezsilności wobec społeczeństwa.

KAROL MARKS - KONCEPCJA KLAS

Zdaniem Marksa zmiana społeczna nie wypływa z wyznawanych przez ludzi idei
i wartości, lecz wynika przede wszystkim z warunków ekonomicznych. Konflikty klasowe motywują rozwój historyczny - są “motorem historii”. Mówiąc słowami Marksa “ Cała dotychczasowa hitoria jest historią walk klasowych”

Rola państwa - wg Marksa państwo stanowi twór zdominowany przez jedną klasę panującą, jego genezą jest właśnie chęć zaspokajania i zabezpieczenia realizacji interesów klasy panującej.

Świadomość klasowa jest związana z walką klas. Stanowi ona zespół wspólnych sposobów zapatrywania się na świat (uzależniony oczywiście od położenia klasowego). Świadomość poszczególnych jednostek i grup, to tylko konsekwencja szerszej świadomości klasowej.

Prace Marksa wywarły daleko idący wpływ na cały XX wiek. Jeszcze do niedawna jedna trzecia ludności świata żyła w państwach, których rządy powoływały się na idee marksistowskie.

MAX WEBER - ETYKA PROTESTANCKA A DUCH KAPITALIZMU

Weber doszedł do wniosku, że pewne aspekty wiary chrześcijańskiej miały zasadniczy wpływ na powstanie kapitalizmu. Narodziny kapitalizmu, to nie tylko - jak sądził Marks - wynik zmian ekonomicznych. Zdaniem Webera na kształt społeczeństwa mają idee i wartości kulturowe, podobnie jak na nasze indywidualne działania.

W publikacji „Etyka protestancka a duch kapitalizmu” Weber wysunął argument,
że kapitalizm rozwinął się na zachodzie i północy Europy, gdyż znalazł tam sprzyjające warunki stworzone przez kompatybilne poglądy religii protestanckiej (a zwłaszcza kalwinizmu). Według Webera, etos protestantyzmu popiera prywatną przedsiębiorczość w stopniu znacznie większym niż katolicyzm lub jakiekolwiek inne religie, które przypisują mniejszą bądź wręcz negatywną wartość dobrom materialnym. W kulturach, w których dominowały religie inne niż protestantyzm, społeczne poparcie dla handlu
i rozwoju gospodarki jest więc mniejsze, a ludzie trudniący się handlem cieszą się znacznie mniejszym prestiżem społecznym.

Protestantyzm sprzyja następującym zwyczajom, które z kolei sprzyjają kapitalizmowi:

• ciężka praca, która jest czynnością na chwałę Boga

• dążenie do nieustannego powiększania majątku (kapitału), czyli moralny nakaz dążenia do bogactwa

• majątek (bogactwo) nie powinny być konsumowane - ascetyczny styl życia
  i związana z nim redukcja wydatków pieniężnych do niezbędnego minimum

• zachowania ułatwiające zaufanie w kontaktach gospodarczych, takich jak: pracowitość, rzetelność, dotrzymywanie zobowiązań, uczciwość w transakcjach handlowych

• Protestantyzm równocześnie potępia lenistwo i bezczynność jako grzech,
  tym samym bogactwo nie zwalnia od obowiązku pracy.

---