Instytut Politologii Współczesne Chiny i źródła ich międzynarodowej pozycji ks. dr Artur Wysocki

VI. Tradycje chińskie

I. Język i pismo; kaligrafia

A. Język i pismo

1. Języki chińskie - język han

Rodzina języków chińsko-tybetańskich: 8 głównych grup regionalnych.

Duże zróżnicowanie wewnątrz rodziny.

Dominująca dziś grupa języków mandaryńskich - na północ od Jangcy. Jedna z odmian - pekiński - podstawą dzisiejszego języka urzędowego ChRL. Nazywany językiem powszechnym - putonghua.

Lata 50-te XX w. - chęć jak największego upowszechnienia języka pisanego - znaki uproszczone.

Zasięg znaków-pisma chińskiego: Chiny (Tajwan), Japonia, Korea, Wietnam;

Systemy transkrypcyjne znaków-romanizacje: od XVII w. - jezuici; W 1958 r. -pinyin - chińska forma. Zaakceptowana przez ONZ jako jedyna obowiązująca w 1981 r.

Jeżyk chiński jest jednym z 6 języków roboczych ONZ-międzynarodowych;

2. Mowa: tony

W języku mandaryńskim wyróżnia się 4 tony i jeden neutralny (w innych - zwłaszcza na południu jest nawet 9)

Rodzaje tonów: płaski, wznoszący, opadająco-wznoszący, opadający i neutralny

Znaczenie-przykład: ma

mã-mama má-konopie mă-koń mà-obmawiać

3. Pismo: Hanzi-chińskie znaki, hieroglify etc.

Jeden znak - wyraz lub morfem. Sylaba - wiele znaków.

Najczęściej słowo - jeden lub dwa znaki (najwięcej); czasami 3, wyjątkowo cztery

Zasady tworzenia:

sematyczna-znaczenie znaku, fonetycza - wymowa lub połączenie sematyczno-fonetyczna

Rodzaje znaków chińskich - 5 (ewent. 6):

piktogramy, ideogramy, złożone, fonogramy, ideofonogramy, (ewent. przypadkowe)

4. Zasady gramatyki i „ortografii”

Brak deklinacji, koniugacji, liczby, rodzaju (poza yin-yang) - stąd bardzo ważna syntaksa, tj. struktura, budowa zdania (sztywne zasady: np. od dużego do małego; czas, miejsce, kto, co, dopełnienie) oraz różnego typu partykuły gramatyczne (klasyfikatory etc.).

„Ortografia” chińska - kształt i kolejność stawianych kresek; 12 gł. rodzajów kresek

Kierunek pisania: tradycyjnie z góry na dół i od prawej do lewej. Brak interpunkcji.

Obecnie - wg stylu zachodniego + interpunkcja.

Tworzenie nowych słów - duża łatwość.

5. Słowniki

Pierwszy już w 121 r. a.C.- Xu Shen, autor słownika „Shuowen Jiezi”

Podstawowy słownik „Kangxi zidian” (1716 r.) - ponad 42 tys. znaków, w udoskonalonej wersji z 1915 r. - 48 tys.

Obecnie ok. 10 tys. używanych

Sposób klasyfikacji i korzystania ze słownika: „klucz” słowa i ilość kresek w znaku

B. Kaligrafia

1. Znaczenie Kaligrafii (Shufa)

Charakter quasi-sakralny (hieroglify)

Harmonia i piękno

Dziś przede wszystkim jako sztuka i łączność z tradycją. Bardzo duże znaczenie kaligrafii również dziś - ktoś posiadające wysokie umiejętności - bardzo szanowany. Każdy szanowany - powinien być dobrym kaligrafem (min. cesarze, SunYat-sen, czy Mao Zedong).

Rodzaj sztuki - między pismem a malarstwem

2. Przybory do kaligrafii

Styl początkowo związany z materiałami i przyrządami do pisania: kości, metal, kamień

Bambusowe deseczki

Jedwab

Tusz - sadza z drewna oraz klej z kości i rogów zwierząt, pędzelek od czasów Walczących Królestw

Podstawka pod tusz - płytka z gliny lub z kamienia

Papier - powszechnie od IV w. p.C.

4 skarby kaligrafii (四宝- sibao): papier, tusz, pędzelek i kamień

Pieczęć

3. Główne style

Najważniejsze style kaligrafii (5 lub 6):

(wielkopieczęciowe - od dynastii Zhou)

Małopieczęciowe (Reforma cesarza Qin Shi) - uproszczone, bardziej symboliczne;

Lishu - styl kancelaryjny ujednolicony styl za czasów dynastii Han (początek - Qin);

Kaishu - styl wzorcowy, ulepszony styl Lishu - podstawowy dziś; początki III w. p.C.,

ostatecznie ustalony VII w. p.C.;

Xingshu-styl bieżący - dla przyspieszenia zapisu (powszechny);

Caoshu - styl trawiasty - kursywa- dla przyspieszenia zapisu, silnie zniekształcony, trudny

do odczytu (kaligrafia i malarstwo);

4. Kopiowanie mistrzów

Najważniejsi mistrzowie:

Wang Xizhi (IV w. p.C.; 321-379 lub 303-361) - „bóg” kaligrafii

Yan Zhenqing (708-785) - perfekcyjne kaishu

II. Kalendarz chiński i tradycyjne święta chińskie

A. Czas, tradycyjny kalendarz chiński, symbole

1. Pojęcie czasu i przestrzeni

Inne widzenie czasu niż na Zachodzie - później min. problem w rozwoju nauki i technologii w czasach nowożytnych. Słabsza strukturalizacja czasu, bardziej relatywne podejście do czasu.

Przestrzeń - zainteresowanie głównie tym, co na ziemi, gwiazdy i niebo - o tyle o ile mają wpływ realny na życie na ziemi. „Pod Niebem” - chińska „przestrzeń święta”

Człowiek jako element natury, ściśle z nią związany

Wszystko w ruchu (cf. Heraklit z Efezu), wszystko zmienia się, przemija i powraca; „Księga Przemian”

2. Chińska astronomia-astrologia; pierwsze kalendarze i rachuby lat

Znaczenie kalendarza dla rządzenia krajem zwłaszcza dla rolnictwa

Tradycyjny kalendarz chiński: księżycowo-słoneczny

Nazwa: kalendarz rolniczy lub kalendarz Xia (pierwszy kalendarz, rachubę lat tradycja przypisuje Żółtemu Cesarzowi; tradycyjny początek rachuby lat - od 2637 a.C. - I cykl 60-letni; obecnie 79 cykl: 1984-2044)

Obserwacje zaćmień słońca i księżyca, meteorytów i komet i związane z tym wyrocznie.

Epoka Walczących Królestw - już oznaczenie 800 gwiazd i opis pięciu planet.

Dobrze rozwinięta matematyka.

3. System rachuby lat tiangan-dizhi: niebiańskich słupów i ziemskich konarów

Ujednolicony za czasów dynastii Han - wcześniej wiele różnych

Każdy rok oznaczony dwoma symbolami: 1 z 10 „słupów niebiańskich” oraz 1 z 12 „ziemskich konarów”. Powstały cykle 60-letnie - wykorzystanych zostaje połowa możliwych kombinacji tych znaków.

Rok o tej samej nazwie powtarza się co 60 lat.

4. Chińskie znaki zodiaku

Początkowo istniał system oznaczania nazwami zwierząt części dnia-2 godziny. Stąd 12 zwierząt. „Nasza” godzina była oznaczana jako xiaoshi tzw. mała godzina.

Z czasem wśród ludu rozpowszechnił się zwyczaj oznaczania lat nazwami 12 zwierząt: szczur, byk, tygrys, zając, smok, wąż, koń, owca, małpa, kogut, pies, świnia, tzw. mały cykl.

Te znaki połączono z 5 żywiołami: ogniem, wodą, drzewem, metalem i ziemią, co dało ponownie kombinację tworzącą 60 lat.

Ludziom urodzonym w danym roku zaczęto przypisywać określony cechy charakteru związane z danym zwierzęciem i żywiołem (yin-yang). Także miało to wyznaczać los osoby.

B. Ważniejsze święta i festiwale

1. Święto Wiosny (Chun Jie) - Chiński Nowy Rok:

Początek Nowego Roku w tradycyjnym kalendarzu chińskim przypada na drugi nów księżyca po przesileniu zimowym (23.12) tzn. pomiędzy 21.01 a 20.02.

Najważniejsze święto (także w innych krajach będących pod wpływem chińskiej kultury). Trwa w zasadzie całe 2 tygodnie do Święta Lampionów. Święto rodzinne-zjazdy rodzinne.

Świętowanie: na rzecz dobrego urodzaju, przegnania sił nieczystych i modły o dobrobyt i powodzenie; Ponadto również składa się ofiary przodkom, odwiedza krewnych (w kolejnych dniach) oraz osoby szanowane wg chińskiej etykiety, różne pokazy, parady i zabawy;

Składanie ofiar bóstwom: najpierw Najwyższemu - Nefrytowemu Cesarzowi - Władcy Nieba (Shangdi), a także domowym bóstwom „resortowym”; pali się kadzidełka, stawia pokarmy, spala banknoty;

Tradycje:

Przygotowania:

Generalne porządki

Zwrot długów przed Nowym Rokiem;

Na drzwiach napisy na czerwonych kawałkach papieru - życzenia szczęścia i powodzenia

Wigilia Nowego Roku (Chuxi): zbiera się cała rodzina odświętnie ubrana (nowe ubrania), koniecznie trzeba doczekać Nowego Roku;

Obrzędy prowadzi pan domu - zaczyna się przed ołtarzem przodków:

Tradycyjne pokarmy

Świętowanie samego Nowego Roku rozpoczyna się przed świtem;

Życzenia noworoczne: 新年好Xin Nian Hao! (Guo Nian Hao!)

恭喜发财! - Gong xi fa cai!

Hongbao (红包)- czerwone koperty - prezent pieniężny najczęściej

W następnych dniach - odwiedzanie przyjaciół, znajomych, składanie życzeń. Kolejność: oddawanie czci - wg etykiety.

Między 4 a 5 dniem świąt - uliczne pochody z wielkim monstrum-potworem (~połączenie lwa i smoka) niesionym czasami nawet przez kilkadziesiąt osób.

2. Święto Lampionów (Yuanxiao Jie lub Deng Jie)

15 dnia 1 miesiąca; rozwieszania na zewnątrz kolorowych lampionów (najczęściej z papieru);

3. Święto Zmarłych Przodków (Qing Ming Jie)

Święto ruchome wg chińskiego kalendarza - 106 dzień po zimowym przesileniu tj. 5 kwietnia.

4. Święto Smoka-Smoczych Łodzi (Duanwu Jie)

5 dnia 5 miesiąca; początek słonecznego czasu

5. Chińskie Święto Zakochanych (Qiqi Jie)

7 dnia 7 miesiąca; Początek jesieni;

6. Święto Środka Jesieni (Zhongqiu Jie)

15 dnia 8 miesiąca - dzień równonocy jesiennej; święto poświęcone księżycowi;

7. Inne

Współczesne święta związane z kalendarzem powszechnym:

Nowy Rok, Święto Pracy, Dzień Kobiet, Dzień Armii;

Najważniejsze: Święto Narodowe - 01.10 - dzień proklamowania ChRL

Dzień Młodzieży Chińskiej - 4 maja (por. Ruch 4 Maja, plac Tiananmen)

4

---