Zagadnienia - egzamin z pedagogiki przedszkolnej

1. Osobowość nauczyciela wychowawcy

Osobowość jest to zespół cech, zachowań, nastawień za pomocą których człowiek warunkuje swoje stosunki z otoczeniem. Jest to konstruktywny dla zawodu pedagoga zespół pożądanych u niego cech i zachowań ( miłość, mądrość, perfekcjonizm, odpowiedzialność, empatia, poczucie obowiązku, wrażliwość, sumienność)

Ujęcie osoby nauczyciela wg Kwiatkowskiej:

• u. psychologiczne( nauczyciel jako struktura idealnych cech)

• u. technologiczne ( najważniejsze są kwalifikacji i kompetencji nauczyciela)

• u. humanistyczne (najważniejsza jest indywidualność nauczyciela)

• u. socjologiczne ( postrzeganie nauczyciela poprzez pryzmat roli zawodowej)

• u. pedagogiki krytycznej ( nauczyciel jako „transformatywny intelektualista”- czyli ktoś kto wykazuje aktywność na rzecz zmian).

Czynniki kształtujące osobowość nauczyciela:

• warunki społeczne,

• kultura środowiska,

• świadome oddziaływanie pedagogiczne,

• samowychowanie.

Cechy nauczyciela wychowawcy (wg Żebrowskiego)

1. wyobraźnia pedagogiczna

2. życzliwy stosunek do ludzi

3. traktujący pracę wychowawczą jako służbę innym

4. posiadający zainteresowania

5. aktywny, nieobojętny na sytuacje, które nie są zgodne z uznawanym systemem wartości

6. autentyczność w zachowaniu, jednocześnie panowanie nad własnymi odruchami

7. realnie oceniający swoje sukcesy i niepowodzenia w pracy

8. pracujący nad własnym rozwojem, wzbogacając swój warsztat

9. poszukujący rzeczy interesujących, pomagających w osiągnięciu satysfakcji z pracy

10. wysoki stopień kultury osobistej

11. takt pedagogiczny

12. wrażliwość etyczna i estetyczna

13. duże poczucie sprawiedliwości

14. odpowiedzialność

15. godność osobista

16. rzetelność

17. identyfikowanie się z treścią głoszonych haseł

18. zdolność do pracy w zespole

19. odrzucenie zasady autorytaryzmu

20. dobra znajomość właściwości psychofizycznych swoich wychowanków

21. zrównoważenie psychiczne i odporność fizyczna

22. zdolność przystosowania się do pracy w różnych środowiskach wychowawczych

23. umiejętność nawiązywania dialogu

24. tolerancyjność

25. poczucie humoru

26. będący opiekunem spolegliwym - na którym można polegać.

2. Kompetencje nauczyciela

Kompetencje - to zdolność do wykonywania zadań w określonych obszarach.

Rodzaje kompetencji:

1. Komunikatywne (umiejętność porozumiewania się)

2. Kreatywności (zachowania twórcze, poszukiwanie)

3. Współdziałania ( umiejętności społeczne)

4. Prognostyczne (planowanie, przewidywanie)

5. Informatyczne ( umiejętność wykorzystania dóbr internetu )

6. Moralne

7. Autorefleksyjne (zdolność samokrytycyzmu, wgląd w siebie)

3. Aspekty kompetencji nauczyciela przedszkola

Kompetencje nauczyciela przedszkola wg Sabiny Guz:

• w aspekcie emocjonalnym

• panowanie nad otoczeniem, poczucie ufności i wiary we własne siły, nieobawianie się sytuacji nowych, bezwarunkowa akceptacja dzieci,

• w aspekcie poznawczym

• obserwacja własnych działań i wszystkiego co dzieje się z dziećmi, wiedza o sobie i o dzieciach, wiedza metodyczna,

• w aspekcie działaniowym

• sposób zwracania się do dzieci werbalny i niewerbalny, umiejętność słuchania, umiejętność komunikowania własnych oczekiwań umiejętność nawiązywania bliskiego kontaktu.

• Cechy sytuacji zawodowej nauczyciela

• Zaangażowanie - oddanie- zanurzenie się w pracy

• Ustawiczna konieczność bycia w stanie gotowości do natychmiastowej reakcji ( czujność cały czas!)

• Izolacja nauczyciela (jest sam w klasie ze swoimi dziećmi, problemami, decyzjami)

• Władza nad uczniami (nauczyciel decyduje o formach i metodach pracy)

• Autonomia nauczyciela (możliwość wyboru programu wychowania)

• Nauczyciel jest wzorem dla dzieci- dziecko przyjmuje nauczyciela bezwarunkowo

5. Specyfika pracy nauczyciela przedszkola

• wiek wychowanków- dzieci zależne od nauczyciela,

• jest zobowiązany do czynności opiekuńczych, troski o dziecko,

• pełni funkcje wzoru dla dziecka,

• integracja w pracy - łączenie treści z rożnych obszarów nauczania oraz integracja społeczna,

• łączenie nauczania z wychowaniem,

• konieczność doskonalenia zawodowego, wzbogacanie warsztatu pracy,

• dobra znajomość właściwości psychofizycznych swoich wychowanków

• zdolność przystosowania się do pracy w różnych środowiskach wychowawczych

6. Relacje nauczyciel - dziecko w edukacji przedszkolnej i ich uwarunkowania

Czynniki warunkujące skuteczność pracy wychowawczej z dziećmi to:

1. Podmiotowe traktowane dzieci - oznacza humanistyczne podejście do dzieci, zapewnienie im prawa do bycia w miarę samodzielnym i niezależnym, a także ponoszenia odpowiedzialności za własne postępowanie i kierowanie własnym rozwojem. Zakłada się poszanowania godności dzieci, czyli umacnianie w nich poczucia własnej wartości.

• Trzy przejawy podmiotowego traktowania dzieci:

• akceptacja dzieci - czyli przyjecie dziecka takim jakim jest;

• rozumienie empatyczne;

• autentyzm w kontaktach z dziećmi;

2. Porozumiewanie się z dziećmi

• Błędy w komunikacji:

• rozkazywanie, nakazywanie, ostrzeganie, moralizowanie, doradzanie, pouczanie, osądzanie, krytykowanie, sprzeciwianie, obwinianie, dyrygowanie ,emigrowanie.

3. Troska o wartości podstawowe; prawda, dobro, piękno- na tych wartościach budujemy całe życie.

4. Docenianie roli autorytetów w wychowaniu;

5. Korzystanie z informacji zwrotnych.

W relacjach nauczyciela do dziecka ważne jest poznanie jego potrzeb psychofizycznych oraz kompetencje nauczyciela. Podczas relacji z dzieckiem sympatię i akceptację komunikują zazwyczaj następujące zachowania niewerbalne:

• kontakt wzrokowy,

• wyprostowana postawa ciała,

• znajdowanie się blisko drugiej osoby bez naruszania jej intymnej przestrzeni prywatnej,

• ciepły ton głosu, mówienie wyraźne, bez szeptu i krzyku.

7. Poznanie nauczyciela i dziecka w różnych systemach dydaktycznych

• System autorytarny- nauczyciel zajmuje pozycję centralną, przekazuje i sprawdza wiedzę, dziecko spełnia wymagania nauczyciela, mniej ważne potrzeby dziecka, brak dialogu, dziecko jest po to by realizować program

• System humanistyczny- ideą jest tworzenie warunków uczenia się według potrzeb, zainteresowań, uzdolnień ucznia, nauczyciel jest pomocnikiem, dominuje dialog, dziecko zajmuje pozycję centralną.

• System technologiczny- ani nauczyciel ani uczeń nie zajmuje pozycji centralnej, w centrum są treści nauczania, sprawdziany, testy, niebezpieczeństwo odczłowieczenia

8. Rozwój zawodowy nauczyciela przedszkola

Droga rozwoju nauczyciela może być:

1. Formalna - awans zawodowy nauczyciela, składający się z poszczególnych stopni:

• nauczyciel stażysta - okres stażu to 9 miesięcy; wymagania to m.in.:

• prowadzenie zajęć zgodnie z przyjętym programem,

• umiejętność omawiania swoich i obserwowanych zajęć,

• znajomość środowiska, w którym się pracuje.

• nauczyciel kontraktowy - okres stażu 2 lata i 9 miesięcy; wymagania:

• umiejętność doskonalenia swojego warsztatu pracy,

• uwzględnianie problemów środowiska lokalnego,

• umiejętność stosowania nowoczesnych technologii,

• znajomość przepisów prawnych,

• realizacja szeroko rozumianych zadań przedszkola.

• nauczyciel mianowany - okres staży 2 lata i 9 miesięcy; wymagania:

• samodzielne stworzenie planu rozwoju,

• opracowanie i wdrożenie programu swojej pracy,

• doskonalenie umiejętności informatycznych,

• opracowanie minimum 2 publikacji,

• prowadzenie zajęć otwartych dla innych nauczycieli,

• współdziałanie z różnymi organizacjami,

• pełnienie roli doradcy metodycznego/działacza w komisji edukacyjnej/konsultanta…

• nauczyciel dyplomowany

2. Nieformalna - teoria/koncepcja miejsca i przestrzeni - człowiek zajmuje w życiu określony czas i określone miejsce, a rozwój to ciąg jakościowych zmian. Etapy tej koncepcji to:

• adaptacja społeczno-zawodowa - to proces wielowymiarowy, w którym ważną rolę odgrywa moment startu zawodowego

• identyfikacja społeczno-zawodowa - utożsamianie się nauczyciela z rolą zawodową (towarzyszy jej nastawienie emocjonalne)

• stabilizacja społeczno-zawodowa - względna trwałość związania się nauczyciela z zawodem i treścią pracy (jest przejawem akceptacji)

• dokształcanie i doskonalenie społeczno-zawodowe - wynika z wymogów rzeczywistości (edukacja ustawiczna, in. permanentna)

• sukcesy społeczno-zawodowe - następstwo przejawów dokształcania i doskonalenia, rozpatrywane 3 aspektach

• a. psychologicznym - sukces to wynik ukierunkowanego i zorganizowanego działania naucz.

• a. socjologiczny - awans, kariera

• a. pedagogiczny - powodzenia w pracy wychowawczo-dydaktycznej

• stopniowy regres aktywności społeczno-zawodowej - spadek sił psychofizycznych i motywacji, co uwarunkowane jest także biologicznie

• wycofanie się z czynnej pracy społeczno-zawodowej

• okres reminiscencji i refleksji zawodowej - wspominanie.

Wyniki rozwoju zawodowego:

• dojrzałość społeczno-zawodowa,

• kwalifikacje społeczno-zawodowe,

• przydatność społeczno-zawodowa,

• osobowość społeczno-zawodowa,

• sukcesy społeczno-zawodowe.
  

9. Kształcenie i doskonalenie zawodowe nauczyciela a edukacja ustawiczna

• Przygotowanie nauczyciela do zawodu to proces długotrwały i złożony, którego istotnym elementem jest kształcenie osobowości pedagogicznej.

• Kształcenie nauczyciela oparte jest na Karcie Bolońskiej, przyjętej przez Unię.

• Podstawą prawną regulującą kwestie podnoszenia kwalifikacji w Polsce, ujęte zostały w Karcie Nauczyciela.

• Doskonalenie i podnoszenie kwalifikacji poprzez uczestnictwo w różnych formach doskonalenia zawodowego jest jednym z obowiązków nauczyciela.

• Zmiany, jakie dokonują się w zakresie edukacji, wymagają od nauczycieli coraz lepszego przygotowania merytorycznego i metodycznego.

• Nauczyciele powinni mieć głęboko zakorzenionych potrzeb i umiejętności ciągłego doskonalenia swoich kwalifikacji, kierowania własnym rozwojem zawodowym.

• Pedagodzy winni zrozumieć, iż człowiek bierny, bez inicjatywy, sprzeciwiający się wszelkim innowacją w szkole, pozbawiony kreatywności i werwy do pracy, nie jest w stanie spełnić oczekiwań współczesnego systemu edukacyjnego.

• Jedynie nauczyciel wytrwały, korzystający ze wszelkich formalnych i nieformalnych możliwości, wzbogacania swojego życia zawodowego będzie pobudzał wszechstronny rozwój zawodowy uczniów a nie powodował jego zahamowania.

10. Cele edukacji przedszkolnej

Celem wychowania przedszkolnego jest :

• wspomaganie i ukierunkowywanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i w korzystnych dla niego relacjach ze środowiskiem społecznym, kulturowym i przyrodniczym,

• doprowadzenie dziecka do takiego poziomu rozwoju, który umożliwi mu naukę w szkole,

• pomoc rodzinie w opiece nad dzieckiem i w jego wychowaniu.

Cele edukacji przedszkollnej wg podstawy programowej:

• wspomaganie dzieci w ich rozwoju

• budowanie systemu wartości w tym wartości estetycznych

• kształtowanie u dzieci odporności emocjonalnej

• rozwijanie umiejętności społecznych

• troska o zdrowie i sprawność fizyczną dzieci

• budowanie wiedzy o świecie

• kształtowanie poczucia przynależności społecznej i postaw patriotycznych

• przygotowanie do podjęcia edukacji szkolnej.

11. Rola wartości w edukacji przedszkolnej

• Wartość to rzecz, stan, który jest pożądany w jakieś społeczności i stanowi on w niej obiekt dążeń.

• Wartości wyznaczają cele - cel powiązany jest z wartością.

• Wiek przedszkolny jest odkrywaniem przez dziecko wartości na bieżąco.

• Przedszkole musi urzeczywistniać wartości uznawane.

• W ramach pełnienia pewnych ról przez dziecko, poznaje ono nowe wartości i dochodzi do zrozumienia ich, a także ich przyjęcia lub odrzucenia.

• Poznawanie wartości odbywa się poprzez obserwacje zachowań nauczycielki i innych dzieci.

• Wszystkie normy przekazywane przez przedszkole mają swoje źródło w wartościach.

• Wartości przekazują także media.

Wartości z podstawy programowej:

• wartości społeczne, rodzinne, patriotyczne,

• wartości estetyczne,

• zdrowie,

• wiedza,

• rozwój.

12. Uwarunkowania przekazu wartości w wychowaniu przedszkolnym

Wartości w wychowaniu przedszkolnym: w pracy wychowawczej zadaniem nauczyciela jest wprowadzenie dziecka w świat wartości uniwersalnych takich jak dobro, prawda, miłość, piękno, poprzez:

• przekaz osobowy nauczyciela,

• wiarygodność nauczyciela - spójność pomiędzy przekazem słownym a działaniem,

• sumienność wywiązywania się ze swoich obowiązków,

• spójność oddziaływań w różnych środowiskach,

• tworzenie otoczenia sprzyjającego rozumieniu i przeżywaniu tych wartości,

• pomaganie dziecku w poznawaniu różnych postaw bohaterów literackich, filmowych oraz podejmowaniu próby ich oceny i uzasadnienie stanowiska,

• wykorzystywanie codziennych sytuacji do podejmowania prób samooceny i oceny zachowań innych,

• stwarzanie okazji do dokonywania przez dziecko wyborów i zdawanie sobie sprawy z ich konsekwencji,

• rozwijanie poczucia odpowiedzialności poprzez samodzielne, dokładne i rzetelne wywiązywanie się z podejmowanych zadań, szacunku do pracy swojej i innych,

• budzenie poczucia przynależności do rodziny i docenianie wartości w niej tkwiących.

Utrudnienia w przekazie i rozumieniu wartości przez dzieci:

• egocentryzm

• heteronomia moralna

• specyfika myślenia konkretnego,

• naśladownictwo i identyfikacja ze znanymi mu wzorcami (nawet złymi),

• brak granicy w świadomości pomiędzy światem realnym i wyimaginowanym.

13. Przemoc

Przemoc wg K. Piekarskiej to akt przeprowadzony z intencją zadnia cierpienia innej osobie.

Rodzaje przemocy:

• Fizyczna - jej efektem jest ubytek na zdrowiu (ciele)

• Psychiczna - mająca na celu poniżenie człowieka jako osoby, wywołaniu bólu emocjonalnego

• Seksualna - gwałt, zmuszanie do współżycia seksualnego, dotykanie, obmacywane bez zgody drugiej osoby

• Ekonomiczna - uniemożliwianie dostępu do środków finansowych, niezaspakajanie potrzeb materialnych.

Metody przeciwdziałania przemocy:

• Interwencyjna,

• Edukacyjna,

• Poradnictwo,

• Wsparcie emocjonalne i społeczne,

• Uczenie zachowań,

• Psychoterapia.

Przykłady:

• „Niebieska Linia”,

• „Niebieskie Karty”,

• Grupy AA,

• Centrum Praw Kobiet,

• Ogólnopolskie pogotowie dla ofiar przemocy,

• Komitet Ochrony Praw Dziecka,

• Świetlice socjoterapeutyczne.

14. Dojrzałość szkolna

Dojrzałość szkolna jest osiągnięciem przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, umysłowego, emocjonalnego i społecznego, który umożliwia mu podjęcie nauki szkolnej.

Czynniki (uwarunkowania) determinujące poziom dojrzałości szkolnej [wyznaczniki]:

• uwarunkowania osobnicze, posiadające znaczenie podstawowe (zdolności, inteligencja i inne cechy kierunkowe)

• uwarunkowania środowiskowe, mające głównie walor stymulujący rozwój dziecka bądź też powodujące jego zaburzenia (m.in. miejsce zamieszkania, warunki mieszkaniowe, wykształcenie i zawód rodziców, uczęszczanie lub nieuczęszczanie do przedszkola).

Klasyfikacja kryteriów dojrzałości szkolnej wg Marii Przetacznikowej:

• pewien poziom rozwoju umysłowego

• zdolność do działania intencjonalnego

• zdolność do koncentracji uwagi

• odpowiedni poziom rozwoju mowy

• umiejętność współdziałania z grupą

• dojrzałość społeczna i emocjonalna

• sprawność motoryczna

Testy badań dojrzałości szkolnej:

1) Test Herberta Winklera, oparty na skalach słownych, zakładające, iż dojrzałość szkolna jest przede wszystkim dojrzałością do podjęcia nauki, a więc badający zdolność spostrzegania kształtów i liczb, zdolność obserwacji, sprawność ręki, pamięć ruchową i wzrokową, zapamiętywanie treści słyszanego opowiadania, powtarzanie wyrazów, sprawność wymowy, fantazje, konstruktywną kombinację i tworzenie pojęć oraz zdolność koncentracji uwagi i wytrwałość.

2) Modyfikacja Testu Sancte de Sanctisa dokonana przed Marę Grzywak-Kaczyńską, oparta na skalach bezsłownych, w których bada się umiejętność różnicowania wielkości przedmiotów, ich odległości, liczby przedmiotów, oceny ich kształtów i ciężaru.

3) Test Schenk-Danzinger, badający rozwój społeczny, zdolności uczenia się, umiejętność opanowania materiału, rozwój umiejętności intelektualnych, zdolności konstrukcyjne i manualne, zdolność koncentracji uwagi.

4) Test Alicji Szemińskiej, którego zadania wymagają złożonych czynności dziecka, pozwalający ocenić ogólną postawę dziecka do wykonywanych zadań, rozwój intelektualny, rozwój mowy, zdolności ujmowania stosunków przestrzennych, procesy analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej, rozwój motoryczny, przygotowanie do nauki arytmetyki, postawę społeczną. Połączony jest on z kierowaną obserwacją dziecka w sytuacjach naturalnych.

5) Test Dojrzałości Szkolnej Barbary Wilgockiej-Okoń, służy do ustalenia stopnia przygotowania do podjęcia obowiązku szkolnego dzieci w wieku5,9 do 7,8 lat, a także środowiskowych uwarunkowań oraz sposobu wyrównywania braków rozwojowych u dziecka, które je wykazuje. Test ten bada rozwój intelektualny, a głównie myślenie operacyjne, rozwój sprawności percepcyjno-motorycznych, umiejętność posługiwania się elementarnymi pojęciami matematycznymi oraz rozumowanie. Połączony jest on z obserwacją zachowania dziecka w trakcie badań na podstawie standaryzowanego arkusza obserwacji.

6) Skale ocen dojrzałości szkolnej dzieci 5- i 6-letnich.

---