Techniki oddziaływań wychowawczych
1. Techniki wymiany opinii
Na techniki wymiany opinii składają się takie techniki wychowania jak:
Technika „burzy mózgów”, technika decyzji grupowej, technika sondażu opinii, technika swobodnej ekspresji słownej i technika kontaktów międzyludzkich.
●TECHNIKA „BURZY MÓZGÓW”
Ta technika umożliwia uczniom zgłaszanie własnych pomysłów dotyczących konkretnej sprawy. Odbywa się to w sposób całkowicie swobodny i nieskrępowany. Unika się jednak celowo uzasadniania czy komentowania przedstawionych pomysłów, dzięki czemu można zapobiec przedwczesnemu wycofaniu się z wypowiedzenia jakiegoś pomysłu, który nie mieści się w utartym schemacie.
Technikę „burzy mózgów” stworzył A.F. Osborn i przebiega ona w 3 etapach:
1.Ustalanie i formułowanie problemu, jaki chce się rozwiązać (z reguły jest to jedno pytanie ogólne z którego później tworzy się 2-3 pytania szczegółowe) oraz zapoznanie osób, które biorą udział w „burzy mózgów” z obowiązującymi w niej zasadami (zwięzłe podawanie pomysłów, wypowiadanie wszystkiego, co przyjdzie w tym momencie do głowy, im więcej pomysłów, tym lepiej, nie ograniczać się do własnych pomysłów, ale modyfikować i rozwijać te podsunięte przez innych także). Przy zadawaniu pytań stosuje się takie spójniki: gdzie?. Dokąd?, dlaczego?, kiedy?, kto?, jak?
2. Zgłaszanie pomysłów na postawione pytanie ogólne i pytania szczegółowe (najczęściej ustnie).
3. Pozwala na krytyczną ocenę zgłaszanych pomysłów (najczęściej, dzień lub dwa po zgłoszeniu pomysłów, gdyż wtedy nasze mózgi są bardziej pomysłowe i kreatywne)
●TECHNIKA DECYZJI GRUPOWEJ
Jest to technika pomocna w przyswajaniu klasie określonych norm współżycia i współdziałania. Pomaga ona zwłaszcza w przezwyciężaniu sprzeczności (regulamin a normy społeczne, obowiązujące w nieformalnym nurcie życia). Ogranicza się w ten sposób przejawy nieprzystosowania społecznego dzieci i młodzieży. Chodzi tu przede wszystkim o: wzajemne uprzedzenia, spóźnianie się na zajęcia, przeszkadzanie w wprowadzeniu zajęć, nieporządek w klasie.
Zmiany oczekuje się głównie w wyniku omawiania z nimi różnych aspektów zachowań nieprzystosowawczych i powzięcia wspólnej decyzji w sprawie przestrzegania powszechnie uznawanych norm.
Decyzje grupowe mogą być przeprowadzane z inicjatywy wychowanków, albo z inspiracji wychowawcy.
Z inicjatywy wychowanków obejmuje następujące etapy:
- ustalenie nurtującego problemu, bez wzajemnego oskarżania się
- omawianie i dyskusja nad problemem, przede wszystkim przejawy, stopień nasilenia, przyczyny napotkanych trudności
- uświadomienie strat, jakie pociąga za sobą brak rozwiązania problemu
- zgłaszania propozycji z rozwiązaniem problemu
- uświadomienie sobie korzyści z rozwiązania problemu
- powzięcie wspólnej decyzji w sprawie konkretnych zachowań uczniów. Odbywa się to najczęściej w wyniku jawnego głosowanie poprzez podniesienie ręki
Z inspiracji nauczyciela (etapy):
- poznanie przez nauczyciela sytuacji panującej w klasie
- określenie prze niego niezbędnych zmian i ulepszeń w zaistniej sytacji
- poinformowanie uczniów o konieczności zmian i ulepszeń
- zaaranżowanie rozmów i dyskusji na temat zaproponowanych zmian. Zaleca się umożliwienie uczniom swobodnego wypowiadania się na ten temat (nauczyciel zabiera głos w dalszej kolejności)
- powzięcie wspólnej decyzji
Uczniowie muszą zauważyć:
- czy powzięta decyzja znalazła swoje praktyczne odbicie
- zaistniała zmiana pociągnęła za sobą oczekiwane skutki
- każdy uczeń postępował zgodnie z podjętą decyzją
- pożądane są dalsze zmiany
- wszyscy akceptują nowe zmiany i ulepszenia
●TECHNIKA SONDAŻU OPINII
Polega ona na próbie uprzystępnienia jednemu z uczniów tego, jak widzą go jego koledzy. Szczególną wagę przywiązuje się do pozytywnych opinii. W ten sposób zwiększa się poczucie własnej wartości i zdobycie nowych przyjaciół.
Może to być opinia wyłącznie pozytywnych cech, ale też pozytywnych i negatywnych (u dzieci powyżej 12 lat).
Etapy opinii pozytywnych i negatywnych (razem):
- wyjaśnianie celu tej techniki i zapoznaniu z jej przebiegiem. Brak sankcji, dyskrecja, dobrowolność udziału, niemożność poniżania innych
- sondaż ujemnych stron zachowania (ważne jest by negatywne były przez pozytywnymi)
- sondaż cech pozytywnych (cechy powinny być bardziej rozbudowane niż negatywne)
- sformułowanie wniosków końcowych przez nauczyciela i kilku najbardziej aktywnych uczestników (WNIOSKI: wyrażenie przynamniej jednej pozytywnej cech, z uzasadnieniem, zasygnalizowanie błędów i braków w postępowaniu danego ucznia, podkreślić potrzebę przyjaznego ustosunkowania się do opiniowanego ucznia i pomoc w samodoskonaleniu, zobowiązać kilka kolegów do pomocy w poprawie zachowania, wyrazić pełne zaufanie, że dziecko jest w stanie się poprawić samo)
Drugi rodzaj techniki sondażu to wyłącznie pozytywne opinie.
Zalecany jest dzieciom społecznie nieprzystosowanym. Celowo się unika negatywnych cech, gdyż może to jeszcze bardziej spotęgować złe zachowanie dziecka opiniowanego. Po wygłoszeniu pozytywnych cech, zastanawia się nad pomocy nad złym zachowaniem (bez przypominania go).
●TECHNIKA SWOBODNEJ EKSPRESJI SŁOWNEJ
Polega ona na umożliwieniu dzieciom swobodnego wyrażania swych myśli i uczuć w formie utworu pisanego, a następnie na wspólnym omawianiu i doskonaleniu go.
Technika ta jest rodzajem autoterapii na niedomagania własnego życia i umożliwia lepsze poznawanie uczniów. Jest także urozmaiceniem lekcji.
ETAPY swobodnej ekspresji słownej:
1. Zachęcanie uczniów do samodzielnej twórczości w formie opowiadania czy wiersza i udostępnienie ich klasie. Zasugerowanie, że jest to na ocenę dodatkową, a nie napisanie nie będzie obciążone żadną sankcją.
2. Przygotowanie swobodnych tekstów na tematy całkowicie dowolne lub z podanym jakimś hasłem wychowawczym („Rodzina”,”Przyjaciel”)
3. Wybór najciekawszych tekstów (podczas lekcji) W zespołach wybierają najlepsze teksty, prezentują je klasie, a nawybiera te, które będzie można omawiać na lekcji.
4. Poprawianie i uzupełnianie tekstów, które uznano za wyróżniające się pod jakimś względem.
5. Praktyczne wykorzystanie poprawionych i udoskonalonych tekstów, np. w formie udostępnienia ich innym klasom, czy w gazetce szkolnej.
●TECHNIKA KONTAKTÓW MIĘDZYLUDZKICH
Składa się na nią pewien zestaw ćwiczeń mających na celu: rozwijanie umiejętności uczniów w uważnym słuchaniu swych rozmówców, umożliwienie im nabycia doświadczeń w nawiązaniu bliskich kontaktów z innymi ludźmi i zapoznanie uczniów z zasadami poprawnego porozumiewania się oraz przyswajaniem im tych zasad.
2. Techniki oparte na dramatyzacji
Odwołują się one do organizowania różnych akcji scenicznych wraz z dialogiem.
●TECHNIKA SOCJODRAMATYCZNA
Polega na wspólnym omawianiu problemów nurtujących młodzież zwałaszcza z tytułu jej przynależności do określonych grup i spontanicznym ich przedstawieniu w formie improwizowanej dramatyzacji. Spontanicznie ukazywane są panujące w grupie relacje, brak należytego współżycia i współdziałania, które utrudniają wykonywanie jakichś działań.
Techniki socjodramatyczne wzbogacają wyobraźnię uczniów, przełamują schematy w ich myśleniu i sposobie patrzenia na różne aspekty życia ludzkiego, uatrakcyjnia monotonię współżycia i współdziałania w grupie, sprzyja lepszemu, wzajemnemu poznaniu się. Najchętniej uczestniczy w niej młodzież od 12- 18 lat.
ETAPY:
1. Omawianie nurtujących młodzież problemów, ukazywanych na tle konkretnych przykładów z życia lub wyobraźni.
2. Spontaniczne udramatyzowanie sytuacji lub zdarzeń, związanych z problemem najbardziej dokuczliwym i możliwym do rozwiązania.
3. Ustosunkowanie się do zaimprowizowanych sytuacji czy zdarzeń.
Odmiany tej techniki:
- technika lustrzana -> odtwarzanie zdarzeń lub sytuacji odzwierciedlających interesujący młodzież problem
- technika zamiany ról-> umożliwia komuś pokrzywdzonemu odegrać rolę tego, kto wyrządził mu krzywdę i odwrotnie
- technika postępowania na odległość-> przeprowadza się ją wtedy, gdy nie ma osoby, wobec której chce się zmienić nieprzychylną postawę grupy.
●TECHNIKA GIER DRAMATYCZNYCH
Uwzględnia się tu problemy o szerszym znaczeniu społeczno- kulturowym. Np. zachowywania się uczniów poza szkoła, dotyczy spraw, z którymi mogą się spotkać w dalszym życiu. Jest to wg I. Wojnar „ swoiste przygotowanie do wielkiej gry życia”
Przykładem stosowania techniki gier dramatycznych, oparte głównie na własnej wyobraźni i spontanicznej ekspresji, mogą być zachowania eg ustalonego uprzednio instruktażu, np. o następującej treści sytuacyjnej:
- Idziemy, dźwigając worek ziemniaków na plecach.
- Idziemy pod wiatr z balonami w ręce
- Chodzimy boso po gorącym piasku na plaży
Lub też takie, które przedstawią relacje interpersonalne:
- rozmowa przez telefon na dany temat
- pomoc niewidomemu w przejściu przez ulicę
- składanie życzeń z różnych okazji
Po improwizacji przewiduje się także rozmowę z dziećmi i młodzieżą na temat ich odczuć wobec odegranych ról i ewentualnych życiowych pouczeń.
●TECHNIKA DRAMY
Jest to sposób organizowania procesu uczenia się, jak również sposób wielostronnego rozwijania osobowości dzieci.
Przedmiotem zainteresowania jest tu przeżywanie nie tyle własnych problemów, co tych wymyślonych lub też zapożyczonych z literatury. Dzieci są wstanie wyobrazić sobie jakiś problem, a następnie jego rozwiązanie, dzięki czemu ta technika przyczynia się do zmiany ich zachowania i myślenia.
„Rzeźba” jest to jeden ze sposobów dramy. Polega na tym, że uczestnicy w zespołach 2-osobowyh zamierają w bezruchu, gdy ekspresyjnie i komunikatywnie udaje się im wyrazić określone uczucie, postawę czy sytuację. Jedna osoba modeluje/ ustawia drugą.
„Płaszcz eksperta” umożliwia wchodzenie dzieciom w rolę pedagoga, psychologa, socjologa itp. Grają oni wybraną przez siebie postać. Celem jest opracowanie ekspertyzy na dany temat i zaprezentowanie jej w szerszym gronie.
„Stop klatka” polega na zatrzymaniu improwizowanego w grupie zdarzenia lub sytuacji w kulminacyjnym momencie. Odpowiada się wówczas na pytania : co robisz? Dlaczego to robisz? W jakim celu to robisz? Skąd wiesz, ze to zachowanie jest odpowiednie w danej sytuacji? Jaka jest Twoja filozofia życiowa?
Techniki dramy wzbogacają wyobraźnię i wrażliwość, uczą otwartości w kontaktach z innymi i współpracy w grupie.
3. Techniki wzmacniania pozytywnego i negatywnego
●TECHNIKI WZMACNIANIA POZYTYWNEGO
Polegają na odwoływaniu się do pochwał i nagród w ściśle określony sposób, tj. w w zależności od każdego z możliwych ich rodzajów.
Są to: technika bezpośredniej gratyfikacji, technika zawierania kontaktu, technika sugestywnej gratyfikacji.
- technika bezpośredniej gratyfikacji -> odwołuje się do wzmocnienia zaraz po wystąpieniu szczególnych oznak poprawy w nauce lub zachowaniu. Najczęściej wykorzystywanymi wzmocnieniami są wyrażenie pochwały i uznania. Nie wyklucza się nagród lub korzystania z pewnych przywilejów.
- technika zawierania kontaktu -> polega na sporządzaniu umowy między wychowawcą a wychowankiem np. w sprawie przestrzegania zasad higieny. Treść zawartej umowy określa zadania i obowiązki, jakie powinny być spełnione, jak również warunki ich spełnienia. Umowa zawiera się w postaci ustnej lub pisemnej.
- technika sugestywnej gratyfikacji -> w technice tej najpierw wzmocnienia pozytywnego dokonuje się poprzez punktację lub symboliczne pamiątki (żetony) a dopiero później formie wynagradzania materialnego lub niematerialnego. Tą technikę należy przede wszystkim stosować z dziećmi specjalnej troski, z zaburzeniami emocjonalnymi i społecznie niedostosowanymi.
●TECHNIKI WZMACNIANIA NEGATYWNEGO
- technika szybkiej interwencji -> stanowi próbę natychmiastowego reagowania wychowawcy na niewłaściwe zachowanie. Reakcja może być różna, ale dzieci są dokładnie o niej informowani. Np. stukanie długopisem o stół, milknięcie wychowawcy, podniesienie ręki.
- technika stosownego upomnienia -> polega na dyskretnym i w miarę serdecznym zwracaniu uwagi na niestosowne zachowanie. Zaleca się upominanie łagodnym tonem, czasem nawet błagalnym lub żartobliwym.
- technika potrąconych punktów -> jest równoznaczna z przydzielaniem dziecku określonej liczby punktów, które można utracić na skutek niestosownego zachowania.
- technika chwilowej izolacji -> polega na krótkotrwałym i uprzednio zapowiedzianym zawieszeniu ucznia w zajęciach z powodu np. utrudnienia ich prowadzenia. Stosowana może być jedynie wobec dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych.
4. Techniki oddziaływań niewerbalnych
●TECHNIKA SWOBODNEJ EKSPRSJI PLASTYCZNEJ
Technika ta stanowi samorzutne uzewnętrznianie swych przeżyć, doświadczeń i wiedzy o otaczającym nas świecie za pomocą rysowania, malowania, lepienia i wycinania. Umożliwia lepsze wyrażenie przez dzieci swych myśli i uczuć, dotyczących wielu nurtujących ich problemów. Metoda ta pozwala rozwijać zainteresowania i uzdolnienia, w tym przeżywanie prawdziwego sukcesu. Chodzi o to, aby uczniowie nabrali chęci do rysowania na ściśle określony temat. Zachęcić do tego może jakaś wycieczka i późniejsze namalowanie, tego, co się najbardziej podobało. Technika ta ma przede wszystkim służyć odreagowywaniu napięć psychicznych, oraz lepszemu ich poznaniu.
Cele takie osiąga się w dużej mierze dzięki:
- zindywidualizowanemu podejściu nauczyciela do twórczości plastycznej wychowanka
- wyposażeniu w odpowiednie sprzęty i materiały
●TECHNIKA IGNOROWANIA ZACHOWAŃ NIEPOŻĄDANYCH
Polega ona na bagatelizowaniu przez wychowawcę drobnych i szybko przemijających uchybień wychowanka. Należą do nich takie zachowania jak: chwilowa dekoncentracja, wyglądanie przez okno, zagadywanie koleżanki, zerkanie na zegarek. Czasem reagowanie na takie zachowanie może być wzmocnieniem zachowań niepożądanych, gdyż uczeń właśnie chce zwrócić swoją uwagę.
Skuteczność stosowania tej techniki jest tym mniejsza, im jest większy stopień zaangażowania ucznia w sprawianiu trudności wychowawczych.
Technikę ignorowania stosuje się też w przypadku wybuchu płaczu czy gniewu ucznia, nagminnym zadawaniu pytań oczywistych, opieszałym reagowaniu na polecenia.
Technika ta nie pociąga za sobą natychmiastowych skutków. Nie jest więc wskazana w przypadku destruktywnych zachowań oraz zagrażających bezpieczeństwu dzieci.
5. Metoda organizowania czasu wolnego
Umożliwia korzystanie dzieciom z godziwego wypoczynku.
●TECHNIKI REKREACJI KULTURALNO - ROZRYWKOWEJ
- techniki rekreacji biernej -> jest to m.in. oglądanie telewizji, słuchanie muzyki, czytanie książek, chodzenie do kina, muzeum, teatru czy na wystawy.
- techniki rekreacji czynnej -> organizowanie gier, zabaw ruchowo- zręcznościowych, dydaktycznych, typu harcerskiego, towarzyskich, stolikowych, a także imprez czy uroczystości, z udziałem dzieci i młodzieży. Do form rekreacji czynnej zalicza się również kolekcjonerstwo. Wszystkie one umożliwiają sprawdzenie swych umiejętności, praktycznej przydatności wiedzy o ludziach i świecie, oraz wyrobienia towarzyskiego.
●TECHNIKI RAKREACJI TWÓRCZEJ
Obejmują ona szeroki zakres różnego rodzaju zajęć:
- zajęcia plastyczne: rysowanie, malowanie, prace z różnych materiałów i tworzyw
- zajęcia techniczne i konstrukcyjne o charakterze zabawowym albo praktyczno - użytecznym: drobne naprawy sprzętu domowego, rowerów, montowanie, budowanie modeli samolotów.
- zajęcia umuzykalniające, które pozwalają na organizowaniu zespołów śpiewawczych, tanecznych i orkiestrowych, koncertów życzeń, nagrywanie na płyty, organizowaniu turniejów muzycznych
Do form tego rodzaju zalicza się też fotografowanie, pisanie listów, pamiętników, wierszy.
Dzięki dzięki tym technikom można odzyskać pewność siebie i uwierzyć, że jest się pożytecznym. Wyrabiają umiejętności manualne i kształtują poczucie piękna.
●TECHNIKI REKREACJI FIZYCZNEJ
Te techniki służą dobremu samopoczuciu i zdrowiu fizycznemu. Polegają głównie na organizowaniu takich form rekreacji jak:
- wycieczki piesze i rowerowe (rajdy, biwaki)
- gry i zabawy sportowe lub ćwiczenia ruchowe
- zabawy i gry terenowe, obejmujące pokonywanie przeszkód, zdobywanie umiejętności poruszania się i orientowania w terenie
●TECHNIKI REKREACJI PRZEZ DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNĄ
Mają one na celu przyswajanie przez dzieci zachowań podporządkowanych dobru wspólnemu, w tym zachowań altruistycznych.
Polegają m.in. na:
- podejmowaniu pracy przez rówieśników, którzy potrzebują konkretnej pomocy lub wsparcia moralnego np. w nauce lub w rozterkach życiowych
- udzielaniu pomocy osobom chorym, kalekim i starym (robienie zakupów)
- opiekowaniu się zwierzętami domowymi (wyprowadzanie, dbałość o czystość, dokarmianie)
- obsłudze sanitarnej w czasie organizowanych imprez, wycieczek i rajdów.
Ważne jest aby umożliwić wzmożony współudział w planowaniu i praktycznym zastosowaniu tego rodzaju rekreacji. Chodzi szczególnie o to, aby zainicjowanej i konsekwentnie podejmowanej działalności społecznej towarzyszyło szczere zaangażowanie emocjonalne, by działalność była całkowicie dobrowolna.