DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE
Czas trwania epoki:
1918-koniec I wojny Światowej
1939-agresja Niemiec na Polskę początek drugiej wojny światowej
Tendencje filozoficzne:
Behawioryzm- twórcy tej koncepcji twierdzili, że człowieka można poznać tylko przez obserwację jego zachowania. Badanie wnętrza człowieka, duszy, odczuć-są to działania nieskuteczne ,gdyż nie można ich obiektywnie sprawdzić. Konsekwencją tego poglądu będzie taki typ literatury, który prezentuje bohatera od zewnątrz, opisując jego czyny, lecz nie wnika w psychikę i przeżycia wewnętrzne.
Freudyzm- ten nurt zyskał ogromną popularność a wziął się z poszukiwań sposobów leczenia ludzkich nerwic, lęków patologii. Odkrył, że psychika ludzka składa się z trzech warstw: Ego, Id, Superego. Ego to warstwa powierzchniowa, kierowana rozumną myślą i uzależniona od wymogów społecznych. Id to ono zbiór popędów i pożądań, które tkwią w człowieku, choć on sobie tego nie uświadamia. Superego to nieuświadomiona sfera -zakodowane w psychice człowieka wzorce, wymogi normy kulturowe, tradycyjne i religijne.
Egzystencjalizm -jedyna pewność to egzystencja człowieka. Jest on zawieszony w kosmosie, przeżywa lęki egzystencjalne, poczucie zagrożeń, trwoga, samotność, sprawiają, że życie ludzkie staje się absurdem, że każdy człowiek egzystuje oddzielnie i nigdy nie pozna prawdy o drugim człowieku.
Kierunki
Katastrofizm- tendencja głosząca rychły upadek świata i zagładę kultury i cywilizacji ludzkiej. To zapowiedź katastrofy. Był to pogląd modny w dwudziestoleciu.
Pragmatyzm- prąd filozofii, który preferował praktyczny sposób myślenia i działania. Nauka , poznanie i działanie powinny mieć czysto praktyczny charakter.
Abstrakcjonizm -oderwanie od rzeczywistości odwrót od jej imitowania i naśladowania
Kubizm- Pablo Picasso , który naturalne kształty sprowadził do form geometrycznych
Surrealizm Andre Breton nadrealizm, kierunek który uwalnia wyobraźnię artysty od nakazów, pozwala eksponować sen, wizje, głębsze pokłady psychiki ludzkiej.
Dadaizm Tristan Tzara skrajna koncepcja poetycka rozwinęła się w Szwajcarii to ruch „Dada” nazwa pochodzi od zabawki niemowlęcej. Program dadaistów był bezsens, celem bunt przeciwko całemu światu. Głosili „Włóżcie słowa do kapelusza i wyciągajcie na chybił trafił a otrzymacie poemat Dada” Mieszanina sylab nie przetrwała długo, lecz dadaizm stał się kierunkiem w malarstwie.
Nadrealizm w poezji zaczął się od Apollinaire'a . który głosił, że „człowiek , chcąc naśladować chód - wymyślił koło” i takim właśnie dziełem powinna być poezja. Zaproponowali poezję złożoną z potoku obrazów” przygodę wyobraźni”, luźne skojarzenia, których motywacja w głębszych pokładach psychiki człowieka.
Neoklasycyzm- to najmniej rewolucyjna koncepcja nowej poezji. Poeci tego nurtu stosują nowego rodzaju odwrót w stronę klasyki. Paul Valery tworzy filozoficzne aluzje, abstrakcje intelektualne, lecz formę utworów buduje wg klasycznych wzorców.
Grupy poetyckie: twórcy i program
SKAMANDER- grupa działająca w Warszawie Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz;Antoni Słońimski, Jan Lechoń,Kazimierz Wierzyński:
Programowa zapowiedź bezprogramowości
Prawo do swobody artystycznej, niechęć do patosu i kultu talentu,
Poeta niech będzie rzemieślnikiem i uczciwym pracownikiem, a „nie nadludzką istotą”
Cały program tej poezji to „młodość” jako temat i siła stwórcza
Tkwili w polskiej poezji wzbogacili ją o konkret, sensualizm powierzchowność polegającą głównie na uczynieniu prostego zwykłego człowieka bohaterem wierszy
FUTURYŚCI- Warszawa ,Kraków ,Aleksander Wat, Antoni Słonimski, Bruno Jasieński.
Postulowali walkę z przejawami tradycji
Nawoływali do burzenia bibliotek i muzeów
Głosili kult siły i dynamizmu, agresji i wojny
Swoje manifesty pisali zgodnie z nową, wolną od zasad ortografią
I AWANGARDA KRAKOWSKA -Tadeusz Peiper, Jlian Przyboś,J. Brzękowski, .Kurek.
Sprzeciwiali się tradycjonalizmowi skamandrów
Nie akceptowali burzycielskiego programu futurystów
Opierali się na założeniach teoretycznych Tadeusza Peipera głoszącego postulat 3M( miasto, masa , maszyna)
Główne założenia techniczne „ precz z wata słów „ skrót i metafora” to najistotniejsze chwyty poetyckie.
Julian Tuwim omów utwory
Wiosna - jest obraz jednego dnia z życia mieszkańca. Wszystko jest szare monotonne i nieciekawe. Prosty, prymitywny drobnomieszczanin, dba tylko gromadzenie dóbr doczesnych i zaspokajaniu własnych potrzeb .Nawet wieczorna modlitwa jest zbiorem kilku wersów bezmyślnie odklepanych. Wiersze Tuwima przedstawiają obraz życia społeczności ,głównym tematem jest prostota i zwyczajność dnia .Poeta prezentuje nam nasz własny wizerunek.
Życie - krótki utwór, w którym poeta zachwyca się faktem że krew jest czerwona - jest to zadowolenie musi być z samego fakty że żyje
Do krytyków - Poeta jeździ po Warszawie w maju tramwajem. Świat przepełniony jest zapachami, dźwiękami i kolorami, piękne jest wszystko dookoła przyroda, miejskie ulice. Poeta zwraca się do krytyków, którzy uważają ,że poezja powinna zajmować się czymś ważnym. Tuwim nie zgadza się z tą koncepcją sztuki, dla niego tematem powinno być to co zwyczajne, codzienne.
Bruno Jasieński omów utwór
But w butonierce - utwór futurystyczny napisany zgodnie z nową zasadą ortografii. Manifest ogłasza śmierć Tetmajera i Staffa - bezpowrotność ich poezji. Natrętnie posługuje się wyrazami obcymi i wyrażeniami technicznymi np. auto w białych kłębach benzyny. Wprowadza neologizm „ nie wieże w poezyjność”, „tak mi dobrze tak mojo”
Julian Przyboś omów utwory „ Gmachy” utwór nawiązuje do 3M miasta masy maszyny. Poeta zachwyca cywilizacją , ulicami budowlami , domami ich wysokością koncepcja poety i poezji to rozwój cywilizacji rozbudowa miast i ich osiągnięcia to główny temat utworów.
„Katedra Noter Dame- zawiera odwieczne pytanie człowieka o jego miejsce w świecie. Wspomina wspaniałą katedrę w Paryżu jako symbol potęgi , modlitwy i wiary . Jest to budowla niezwykle monumentalna. Katedra jest symbolem wielkości możliwości ludzkich.
Bolesław Leśmian omów utwory
Dusiołek - zainteresowanie człowieka ludowymi podaniami jest to opowiastka wzorowana na ludowym motywie zmory która dręczy śpiących ludzi. Bohater utworu gawędziarz Bajadała wędruje po świece ze swą szkapą i wołem gdy pewnego razu zmęczony upałem zasnął, pojawia się straszna zmora - Dusiołek. Bajadała po obudzeniu obwinia za te koszmary skąpe a potem Boga. Bunt przeciw Bogu ma głębsze podłoże filozoficzne może budzić wątpliwość w nieskończoną dobroć Boga.
Bolesław Leśmian to mistrz fantastyki baśniowej i neologizmów, rozpatrywał relacje Bóg człowiek.
Maria Pawlikowska Jasnorzewska - poetka wierszy miniatur scenek w których operuje się skrótem zaskakującym symbolem porusza zasadnicze tematy filozoficzne takie jak sens z życia z cierpienia
„Nike”- rozpoczyna się apostrofą do miłości której uosobieniem jest posąg Nike z Samotraki budzi to wieloznaczne skojarzenia, bowiem posąg jest symbolem zwycięstwa niezłomności, ale czas go okaleczyć - skrzydlata bogini nie ma ramion. Właśnie taki wygląd rzeźby posłużył poetce do zbudowania wieloznacznej metafory: miłość nawet zraniona okaleczona pozostają wieczna i niezniszczalna.
PROZA
Przedwiośnie Stefana Żeromskiego
Przedwiośnie to powieść o dojrzewaniu głównego bohatera -
CEZARY BARYKA „PRZEDWIOŚNIE” - ukazuje nam problem dojrzewania młodego chłopca Cezarego Baryki .Bohater przeżywa rewolucje w Baku .Przesiąknięty jest ideologią komunistyczną, chodzi na wiece, uczestniczy we wszystkich spotkaniach. W chwili gdy rozpoczyna się krwawa rewolucja bohater wykonuje wszystkie odgórnie narzucone mu polecenia ,ślepo wierząc w hasła komunistyczne. W ten sposób traci cały majątek, który wydaje w ręce władzy. W ostateczności zdradza nawet miejsce, w którym matka ukryła skarb. W ciężkich chwilach był ich jedynym źródłem utrzymania. W wyniku ciężkich robót umarła mu matka pozostawiając go samego. Cezaremu udaje się odnaleźć ojca, którego dawno uważał za zmarł ego .Seweryn Baryka opowiada mu mit o szklanych domach ,namawia syna ,by syn powrócił do Warszawy. Bohater decyduje się na ten krok. Tam okazuje się ,że nie ma szklanych domów, a Polska jest krajem ,który ma swoje wewnętrzne problemy i potrzebuje stabilnych zmian .Poznaje tam Gajowica i Lulka ,którzy reprezentują dwa przeciwne ugrupowania. Gajowic jest zwolennikiem powolnych stopniowych ,ale potrzebnych zmian ,. Natomiast Lulek jest zwolennikiem nagłego przewrotu czyli rewolucji. Cezary Baryka będąc z Gajowicem opowiada się za rewolucją, ale kiedy przebywa w towarzystwie Lulka hamuje jego zapał proponuje mu reformy. Żeromski nie podejmuje jednoznacznej odpowiedzi ,nasz bohater jest rozdarty, rewolucję przeżył w Baku jest zbyt krwawa zna jej skutki ,ale i reformy wydawaj mu się zbyt powolne. W finałowej scenie przyłącza się do wiecu komunistycznego ,ale tylko z tego względu ,że widzi męża kochanki daje następnie krok naprzód .Jest to przykład bohatera tragicznego ,jest bankrutem życiowym, który nie może znaleźć sobie miejsca w życiu .
Przedstaw mit o szklanych domach - Seweryn Baryka opowiada mu mit o szklanych domach ,namawia ,by syn powrócił do Warszawy. Bohater decyduje Sie na ten krok. Tam okazuje się ,że nie ma szklanych domów, a Polska jest krajem ,który ma swoje wewnętrzne problemy i potrzebuje stabilnych zmian .Poznaje tam Gajowica i Lulka ,którzy reprezentują dwa przeciwne ugrupowania. Gajowic jest zwolennikiem powolnych stopniowych ,ale potrzebnych zmian ,. Natomiast Lulek jest zwolennikiem nagłego przewrotu czyli rewolucji. Cezary Baryka będąc z Gajowicem opowiada się za rewolucją, ale kiedy przebywa w towarzystwie lulka hamuje jego zapał prezentując mu reformy. Żeromski nie podejmuje jednoznacznej odpowiedzi ,nasz bohater jest rozdarty rewolucję przeżył w Baku jest zbyt krwawa zna jej skutki ,ale i reformy wydalają mu się zbyt powolne. W finałowej scenie przyłańcza się do wiecu komunistycznego ,ale tylko z tego względu ,że widzi męża kochanki ,daje następnie rok naprzód. Jest to przykład bohatera tragicznego ,jest bankrutem życiowym, który nie może znaleźć obie miejsca w życiu
Granica Zofii Nałkowskiej przedstaw granice jakie przekracza główny bohater -
Zofii Nałkowskiej „Granica” . Tytuł powieści należy rozumieć symbolicznie , autorka stara się ukazać pewne granice moralne, etyczne lecz również społeczne warunkujące działania bohaterów. Ludzie są w swoim życiu bezustannie ograniczeni. W Granicy Zofii Nałkowskiej można odnaleźć kilka granic przede wszystkim najważniejszą wydaje się być granica społeczności czyli podział ludzi według ich przynależności do różnych warstw społecznych . Granice społeczne niemożliwe do przekroczenia , każda próba ich pokonania może skończyć się katastrofą np. historia (Justyny i Zenona), symbolami tego podziału jest w powieści kamienica pani Kolichowskiej w której „sufity i podłogi” poszczególnych pięter oddzielają bogatych od biednych.
Nałkowska ukazuje w swojej powieści granice moralną po przekroczeniu której doprowadza się do nieszczęścia drugiego człowieka .Granica odporności psychicznej człowieka powoduje, że przestaje się być sobą. Usunięcie przez Justynę ciąży jest punktem krytycznym doprowadza ją to do obłędu .Zenon przekracza każdą z możliwych granic nie sprawdza się ani jako mąż ani jako ojciec czy prezydent jest tylko pionkiem w hierarchii władzy. Ponosi klęską ,nagromadzenie barier i przekroczonych granic nie da się naprawić. Autorka poddaje naszej ocenie granicą psychologiczną będącą jednocześnie próba odpowiedzi na pytanie o możliwość poznania siebie przez każdego z nas. Stwierdza ,że jesteśmy tacy jak myślą o nas ludzie a nie jak my myślimy o sobie sami.
Sądzę ,że człowiek nigdy nie będzie wolny zawsze ograniczeni będziemy wszelkimi zasadami etyczno-moralnymi ,kodeksem karnym bezwzględna wolność człowieka może doprowadzić go chaosu dlatego musimy dostosować się do odgórnie przyjętych norm i zakazów
Sklepy cynamonowe jako poetyka snu dostrzegłam w Sklepach cynamonowych B. Schultza a dokładniej w opowiadaniu Traktat o manekinach przedstawia nam człowieka zadrukowanego do funkcji manekina .Manekin to jedynie skorupa pusta w środku , to tylko rzecz mająca pozory człowieczeństwa , forma pozbawiona życia .Takie ukazanie procesu degradacji człowieka jest dla Schultza sygnałem ,że ludzie zatracili wszelkie wartości najmniejsze pozory człowieczeństwa . W opowiadaniach ludzie przyjmują takie właśnie pozy ,albo są po prostu manekinami . Na przykład w opowiadaniu wiosna wuj Karol ukazany jest jako pozbawiona życia lalka , której oczy potrafią odbijać tylko znajdujące się w pobliżu przedmioty. Bohaterowie Schultza to ludzie zagubieni w otaczającym ich świecie nie liczą się z wyższymi uczuciami .
Czy Ferdydurke udowadnia nam, że jesteśmy formą - Należy zwrócić uwagę na utwór Witolda Gombrowicza „Fredydurkę”. Naczelnym problemem ukazanym w powieści jest bezustanna walka głównego bohatera z formą .Forma jest wynikiem postaw jakie przyjmujemy wobec innych ludzi oraz postaw , jakie ludzie przybierają ludzie wobec nas . W powieści walkę z formą podejmuje Józio to groteska bowiem trzydziestoletni mężczyzna ,który na siłę zostaje przeniesiony w okres dzieciństwa .pozostaje poddany dezintegracji osobowości. Wnioski jakie wynikają z książki
Są przykre ,bowiem według Gombrowicza człowiek nigdy nie jest całkowicie wolny od formy przed ,która nie ma ucieczki. Nikt nigdy nie jest całkowicie sobą , ponieważ zawsze jest zależny od innych ludzi ,nienaturalny i upozorowany , sztuczny. Tak dzieje się ze wszystkim - każdy z nas wyraża się w jakiej formie przyjmuje narzucony mu z zewnątrz schemat myślowy czy maskę. Nie inaczej dzieje się z Józiem ,wydaje mu się ,że ucieknie przed formą ,natychmiast popada w drugą ,nigdy nie może być sobą. Im bardziej dążymy do autentyczności , tym bardziej popadamy w zniewolenie. 12.Pierwszym środowiskiem jest szkoła symbol upupienia , bowiem uczeń musi podporządkować się nauczycielowi a jakikolwiek bunt zastanie szybko stłumiony gębę prezentuje walka na miny uczniów czyli podporządkowanie się silniejszemu, łydkę prezentuje córka państwa Hurleckich do których trafia Józio jest ona symbolem wyzwolenia erotyzmu. Jej rodzice namawiają go by zgodził się na dziecko przed ślubem.
Proces „Frantza Kawki
Ustrój totalitarny , w którym nie ma miejsca dla jednostki ukazał nam „Proces „Frantza Kawki. Akcja utworu dzieje się w nieokreślonym czasie i nieokreślonym miejscu, co sugeruje ,że przedstawione w procesie wydarzenia mogą zdarzyć się wszędzie , zawsze i każdemu. .Głównym bohaterem jest Józef K. , o którym czytelnik wie bardzo mało .Jest to wynik świadomego działania bohatera , który tym samym wskazuje ,ze Józef K. To może być każdy z nas .proces Kawki to przedstawia cały świat postawiony w stan oskarżenia zdominowany przez wszechogarniający kompleks winy. Nad każdym najdrobniejszym elementem świata panuje wszechwładny system sądowy ,wszędzie toczą się jakieś procesy, bezustannie zapadają wyroki . Jest to powieść o egzystencjalizmie, o życiu i o śmierci. Józef K. Zostaje pewnego dnia aresztowany bez podania mu powodów zatrzymania . Od tamtej pory ma rok ,by dociec swojej niewinności. Nie udaje mu się jednak udowodnić braku winny. Żadnemu z nas nie uda się uciec przed śmiercią, nikt z nas nie zna daty ani godziny to wszechobecna i wszechmocna siła, która nie odróżnia biednych od bogatych ,dobrych od złych jest nieprzekupna i bezwzględna dla każdego ma swój określony czas. Jesteśmy ograniczeni czasem nigdy nie będziemy do końca wolni.
Mistrz i Małgorzata.
Akcja powieści rozgrywa się w Moskwie w przeciągu trzech dni. Do Rosji ze swoją świtą przybywa szatan. Nie da jednoznacznie zaprezentować fabuły bowiem wybujała fantastyka miesza się z groteskowym realizmem sen z jawą, historia z teraźniejszością.
Woland jak co roku pragnie urządzić bal, przybywa do Moskwy, by wybrać sobie królową balu. Wybiera sobie Małgorzatę w zamian za to obiecuje jej pomoc w odzyskaniu ukochanego mistrza. Jest on pisarzem, autorem powieści o Chrystusie, żyje w państwie ateistycznym, dlatego też zmuszony jest zniszczyć swoje rękopisy a następnie zostaje zamknięty w zakładzie psychiatrycznym.Za pośrednictwem tych bohaterów ukazana jest przerażająca paranoja totalitaryzmu..
Rzeczywistość moskiewska jest wyobrażeniem piekła. Szatan utożsamiony powszechnie z niszczycielską siłą i złymi wobec człowieka zamiarami zdaje się być bardziej ludzki niż sam człowiek. Diabeł i jego szatańska świta próbuje zmienić istniejący porządek totalitarny. Co chwilę odsłania jego absurdy i kwituje szyderstwem przejawy moskiewskiej rzeczywistości. W rezultacie za pomocą bezwzględnych żywiołów dopełnia ostatecznego dzieła zniszczenia.Za sprawą Wolanda wybuchają cztery pożary-spłonęło mieszkanie Berlioza, suteryna mistrza ,dom literatów i sklep dla uprzywilejowanych. Potop zalewa mieszkanie Łatuńskiego. Ogień i woda są rodzajem oczyszczenia. Ma to na celu ukazanie zniszczenia zakłamanej totalitarnej władzy.
Mit religijny ukazany jest przez lekturę powieści Mistrza. Ukazuje Chrystusa ,jako osobę pozbawioną atrybutu boskości. Jezus jawi się jako prosty człowiek, uosabiający dobro i walczący o prawdę. Przeciwstawia mu autor Poncjusza Piłata, który w wyniku wewnętrznych nacisków wydaje wyrok wbrew sobie. Odsłania przy tym Błuhakow całe kulisy władzy. Udowadnia ,że prowadzenie władzy prawie zawsze prowadzi do rozdźwięku między głoszonym słowem a realizowanym w efekcie czynem. Mit Crtstósowy jest archetypem podejmuje problem dobra i zła, prawdy i kłamstwa, miłosierdzia i potępienia, zdrady i lojalności [motyw Judasza].Historia Mistrza jawi się jako współczesna realizacja dziejów Chrystusa.
1