MAPA POJĘCIOWA WSPÓŁCZESNEJ PEDAGOGIKI

pedagogia (wg Bernsteina) - zespół środków i metod nauczania, wychowania

Basila Bernsteina.

świadomość społeczna

światopogląd = pogląd na świat

Nauka potocznie to ludzka wiedza o przyrodzie, człowieku, społeczeństwie, zjawiskach i prawidłowościach rozwoju rzeczywistości, o sposobach badania i przekształcania otaczającego nas świata, ujęta w systemie należycie uzasadnionych twierdzeń i hipotez.

Nauka to usystematyzowana wiedza przedstawiona w formie twierdzeń. Jest ona dziedziną społecznej aktywności człowieka, która zmierza do obiektywnego poznania rzeczywistości. Jest procesem społecznym w wyniku którego powstają konstrukcje naukowe czyli twierdzenia, teorie, prawa.

2) ETAPY PROCESU NAUKOWEGO POZNANIA:

1. Gromadzenie spostrzeżeń (obserwacja)

2. Rejestracja wyników obserwacji

3. Uogólnienie rezultatów obserwacji (ustalenie związków i zależności między faktami bądź zjawiskami oraz ich wyjaśnianie w postaci hipotez badawczych)

4. Weryfikacja hipotez, czyli ich sprawdzenie i sformułowanie twierdzeń o charakterze empirycznych praw.

3) PODZIAŁ NAUK:

Podział nauk ze względu na:

• Rodzaj badań:

a) nauki empiryczne - doświadczalnie poznają rzeczywistość, a swoje prawa i prawidłowości weryfikują w praktyce.

b) nauki formalne (matematyka, logika, informatyka, hibernetyka) to nauki, które nie opierają się na doświadczeniu ale na tzw. aksjomatach czyli twierdzeniach pierwotnych, które nie wymagają uzasadnienia,

• Przedmiot badań:

a) nauki przyrodnicze - przedmiotem ich badań jest medycyna oraz wszelkie nauki związane z poznaniem biologicznej struktury człowieka.

b) nauki społeczne - przedmiotem ich badań jest człowiek z punktu widzenia własnego wnętrza, którym zajmują się filozofia, etyka. Celem badań społecznych jest poznanie rzeczywistości społecznej i wszelkich procesów nią rządzących.

5) SPOŁECZNE FUNKCJE PEDAGOGIKI:

• DIAGNOSTYCZNA (rozpoznawanie) - polega na gromadzeniu wiedzy o tym, co było lub co jest w obiektywnej rzeczywistości, polega na stwierdzeniu jej obiektywnego stanu.

• PROGNOSTYCZNA - polega na określeniu na podstawie poznanych zjawisk przyszłego kierunku ich rozwoju.

• INSTRUMENTALNO-TECHNICZNA - polega na dostarczaniu wiedzy o tym jak realizować zamierzone cele.

• HUMANISTYCZNA - umożliwia zaspokojenie potrzeb człowieka w dziedzinie jego dążeń do poznania obiektywnej rzeczywistości.

6) PRZEDMIOT BADAŃ PEDAGOGIKI

Przedmiotem badań pedagogiki jest proces wychowania w różnych jego postaciach i formach. Proces celowo organizowanego wychowania dotyczy przede wszystkim dzieci i młodzieży, stąd wychowanie ich jest głównym zadaniem pedagogiki. Celowo organizowane wychowanie obejmuje także niektóre grupy ludzi dorosłych, tj. ANDRAGOGIKA - pedagogika ludzi dorosłych lub ich oświata i GERONTOLOGIA - pedagogika ludzi starszych.

Współczesny rozwój sił twórczych nauki, techniki, organizacji pracy wymaga od pedagogiki objęcia swoim zakresem całokształtu spraw związanych z wychowaniem człowieka.

Przedmiotem badań pedagogiki są nie tylko wpływy wychowawcze organizowane świadomie i celowo ale również wpływy niezamierzone i żywiołowe. Mówimy wtedy o procesie socjalizacji. Do zadań i zainteresowań pedagogiki należy także zjawisko funkcjonowania systemu szkolno - oświatowego.

Pedagogika nie tylko opisuje fakty ale także je wyjaśnia i poszukuje odpowiedzi na pytania:

1. Jak i dlaczego przebiegają określone procesy wychowawcze?

2. Jak te procesy powinny być organizowane by były maksymalnie skuteczne?

7) OMÓWIĆ SUBDYSCYPLINY PEDAGOGIKI

1. PEDAGOGIKA OGÓLNA - zajmuje się charakterystyką pedagogiki jako nauki, analizuje podstawowe pojęcia pedagog., historyczne uwarunkowania rozwoju tej dyscypliny, bada czynniki wychowania (role i znaczenie środowiska w wychowaniu, znaczenie dziedziczności w tym procesie, odnosi się także do celów i zadań stawianych przed wychowaniem) zajmuje się również problematyką edukacji permanentnej inaczej kształceniem ustawicznym.

2. DYDAKTYKA - teoria kształcenia, zajmuje się istotą i przebiegiem procesów nauczania, analizuje także cele, treści, formy organizacyjne, zasady i metody nauczania; dzieli się na dydaktykę ogólną i dydaktyki szczegółowe, inaczej szczegółowe teorie nauczania - odnoszą się one tak do przedmiotów ogólnokształcących jak i zawodowych na poszczególnych etapach kształcenia.

3. TEORIA WYCHOWANIA - wyjaśnia zadania, treści, formy organizacyjne, zasady i metody wychowania moralnego. Wiele miejsca poświęca tą teorią wychowaniu w rodzinie w obszarze zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz pracy wychowawczej w dziecięcych i młodzieżowych organizacjach, np. metodyka w ZHP (analizuje pracę i metody ZHP - organizacji pozaszkolnej)

4. HISTORIA WYCHOWANIA - to nauka o metodach i formach, organizacji procesu wychowania, o ustrojach i systemach oświatowych w kontekście historycznym. Jest nauką o systemach oświatowych, o genezie i historii myśli pedagogicznej.

8) NAUKI WSPÓŁPRACUJĄCE Z PEDAGOGIKĄ:

1. NAUKI PRZYRODNICZE - dyscypliny zajmujące się badaniem biologicznego aspektu rozwoju człowieka i badaniem biologicznych uwarunkowań procesów wychowania; do tej grupy nauk należą nauki medyczne tj. biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania.

2. NAUKI PSYCHOLOGICZNE - psychologia ogólna i rozwojowa, zajmująca się badaniem funkcjonowania psychiki a zwłaszcza jej indywidualnego rozwoju.

3. NAUKI WYCHOWAWCZE - bada psychiczne uwarunkowania i skutki oddziaływań wychowawczych.

4. NAUKI SOCJOLOGICZNE - socjologia wychowania, pracy, zawodowa, kultury.

5. NAUKI EKONOMICZNE

6. NAUKI FILOZOFICZNE - etyka jako podstawowa nauka do podejmowania zagadnień z zakresu wychowania moralnego; estetyka - analizuje oddziaływanie sztuki na człowieka.

9) PODSTAWOWE POJĘCIA PEDAGOGIKI:

WYCHOWANIE - jest definiowane w znaczeniu szerokim i wąskim.

Znaczenie szerokie - to przygotowanie człowieka do zadań jakie stawia przed nim cywilizacja. Inne definicje określają wychowanie jako proces osiągania optymalnego rozwoju osobowości. Inne koncepcje określają wychowanie jako rodzaj ludzkiej działalności, która polega na wywoływaniu zmian osobowości. Ostatnie koncepcje uznają, iż wychowanie zawiera kształcenie i nauczanie.

Znaczenie wąskie - a) ogranicza się do wychowania moralnego i oznacza kształcenie uczuciowo emocjonalnej strony osobowości człowieka. Ogólnie ujmują wychowanie jako przygotowanie człowieka do życia w społeczeństwie i tak rozumiane wychowanie pełni dwie funkcje:

• funkcja zachowawcza, która polega na przekazywaniu tradycji, obyczajowości, wzorców określonych zachowań, charakterystycznej dla danej społeczności.

• funkcja twórcza - polega na kształtowaniu kreatywności jednostki we wszystkich sferach jej życia.

b) świadome, zamierzone i specyficzne działania osób (wychowawców), których celem jest osiągnięcie względnie trwałych zmian w osobowości jednostki (wychowanka). Zmiany te obejmują zarówno sferę poznawczo-instrumentalną, pozwalającą na poznanie i przekształcanie rzeczywistości, jak i stronę aksjologiczną, kształtującą stosunek człowieka do świata i ludzi, jego przekonania, system wartości itp.

W pedagogice używa się pojęcia wychowanie w trzech znaczeniach:

1) jako proces - rodzaj działalności ludzkiej, polegającej na wywoływaniu zmian w osobowości człowieka,

2) jako stan - ogół zjawisk określających przebieg, cele, metody, środki i warunki wychowania,

3) jako wynik - suma następstw wyrażająca się w zmianie osobowości człowieka i w stopniu przygotowania go do życia społecznego.

Rozróżnia się wychowanie: umysłowe, moralne, społeczne, estetyczne i fizyczne, a także samowychowanie.

KSZTAŁCENIE to ogół czynności i procesów umożliwiających uzyskanie orientacji w otaczającej rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturowej; dzięki nim człowiek nabywa określony zasób wiedzy i umiejętności, nawyków, nawyków rezultatem kształcenia jest wykształcenie.

SAMOKSZTAŁCENIE jest to organizowanie wiedzy i sprawności bez pomocy nauczycieli. Instytucje powołane do organizowania kształcenia nazywamy systemem kształcenia. Z punktu widzenia przyswajanej wiedzy wyróżniamy:

· kształcenie ogólne

· kształcenie specjalistyczne tzw. zawodowe

Kształcenie pełni 2 funkcje:

1. poznawcza - dostarczanie wiedzy o świecie

2. praktyczna - zdobywanie umiejętności i nawyków, bowiem nawyk to efekt ostatecznego stadium kształcenia lub samokształcenia.

UCZENIE SIĘ to zamierzone zdobywanie i utrwalanie w pamięci wiadomości, sprawności i nawyków. Kierowanie tym procesem, planowa praca nauczyciela i ucznia nazywa się nauczaniem. Nieodzownym warunkiem procesu nauczania jest świadome i aktywne współdziałanie nauczyciela i ucznia.

OSOBOWOŚĆ - punktu widzenia pedagogiki istnieją trzy koncepcje osobowości:

1. Koncepcja natywistyczna (natywizm to skrajna postać naturalizmu) - głosi, że czynniki wrodzone, instynkty, popędy warunkują osobowość człowieka. Zwolennicy tego kierunku twierdzą, że człowiek posiada osobowość zakodowaną w genach, a więc nikt ani nic nie jest w stanie jej zmienić.

2. Determinizm socjologiczny - zakłada, że o osobowości człowieka decyduje środowisko, w którym on żyje. A więc wpływy środowiskowe są głównym czynnikiem kształtowania osobowości.

3. Koncepcja konwergencji - łączy dwie poprzednie koncepcje. Uznaje, że o osobowości człowieka decydują zarówno czynniki wrodzone (wewnętrzne) jak i środowiskowe (zewnętrzne)

Literatura pedagogiczna wyróżnia dwa rodzaje definicji osobowości:

1. definicja typu szerokiego - określa osobowość jako zespół względnie stałych cech wzajemnie odróżniających jednostki. Takimi cechami są: budowa ciała, kolor oczu, charakter, zainteresowania, potrzeby, motywacje, poglądy, postawy, temperament, zdolności, inteligencja.

2. definicja typu wąskiego - określa osobowość jako złożoną strukturę cech fizycznych i psychicznych warunkujących względną całość i odmienność danej jednostki. Zespół tych cech reguluje jej zachowanie i przebieg procesów psychicznych.

Na rozwój osobowości decydujący wpływ ma okres dzieciństwa, ponieważ jest to czas największej podatności człowieka na wpływy wychowawcze.

11) STRUKTURA WSPÓŁCZESNEJ PEDAGOGIKI

W nauce w ogóle i każdej dyscyplinie naukowej zachodzą przeciwstawne sobie procesy - to dezintegracja i integracja nauki. Zjawisko to występuje również w pedagogice i w sposób decydujący wpływa na jej strukturę. Za Janem Szczepańskim przyjmujemy, ze przez strukturę rozumieć będziemy układ elementów jakiejś rzeczy lub zjawiska i zasady ich wzajemnego przyporządkowania. Elementami, które wymagają uporządkowania określonej dyscypliny naukowej są teorie naukowe, wraz z tworzącymi je pojęciami, hipotezami i twierdzeniami, różne są jednak kryteria porządkujące elementy tworzące strukturę danej dyscypliny.

Karol Kotłowski proponuje tworzenie struktury pedagogiki wg kryterium metodologicznego odpowiadającego kolejnym etapom nauki rozwoju tej dyscypliny i wyznaczonego gromadzonym dorobkiem naukowym jej twórców. Stosując to kryterium pedagogikę podzielić można na:

I) Pedagogika praktyczna - tworzy ją opis pojedynczych doświadczeń i sprowadzania z bezpośredniej działalności dydaktyczno - wychowawczej. Z punktu widzenia nauki jej wartość jest kwestionowana, np. Bogdan Suchodolski odmawia w pedagogice praktycznej statusu pedagogiki naukowej. Jego zdaniem może ona być jedynie potoczną refleksją nad wychowaniem

II) Pedagogika opisowa (zwana eksperymentalną) - zajmuje się ona uogólnieniem (pojęć) doświadczenia dydaktyczno - edukacyjnego bądź też formułuje swoje twierdzenia na podstawie badań eksperymentalnych. Posługuje się więc ona dwoma procedurami badawczymi:

- eksperymentalna

- expost facto

Badania prowadzone w ramach tak pojmowanej pedagogiki zmierzają do formułowania hipotez, twierdzeń i teorii, które odzwierciedlałyby złożone relacje wychowania z określonymi zjawiskami biologicznymi, psychologicznymi, socjologicznymi, kulturalnymi.

III) Pedagogika normatywna - to pedagogika, która w oparciu o różne źródła ustanawia ideały, cele i normy wychowania.

IV) Pedagogika ogólna - inaczej teoretyczna, która w oparciu o dorobek trzech w/w tworzy spójną teorię rozwoju człowieka i uwarunkowań tego rozwoju poprzez uogólnianie zjawisk wychowawczych i poszukiwanie najogólniejszych pojęć tzw. siatki pojęć, które określałyby całościowe procesy rozwoju człowieka.

12) SCHARAKTERYZUJ WSPÓŁCZESNE PRĄDY I KIERUNKI W PEDAGOGICE XX WIEKU

• PRĄDY:

REKONSTRUKCJONIZM - powstał w USA. W Polsce uprawiany jako odmiana postmodernizmu. Zakłada iż zmiana społeczeństwa jest nieunikniona. Przyszłość ludzkości toczy się poprzez naprzemienność kolektywizmu i autokracji. Wiele grup społecznych posiada własne upodobania, jedne kierują się w stronę autokracji, inne w stronę demokracjo kolektywnej.

Subkulturą zawodową, która może połączyć interesy obydwu tendencji są zdaniem rekonstrukcjonistów nauczyciele. Są oni architektami nowego porządku. Nauczyciele mają najszersze kompetencje do neutralizowania potrzeb obydwu tendencji. Kompetencje nauczycieli oparte są na świadomości społecznej, na świadomości rozwoju społeczeństwa, na rozwoju myśli pedagogicznej.

Polscy przedstawiciele rekonstrukcjonizmu: Kazimierz Sośnicki i Zbigniew Kwieciński, a na świecie Otto Rugg.

POSTMODERNIZM - nurt kulturalny, znalazł swoje odbicie także w pedagogice. Zdaniem postmodernistów, zaciera się różnica między kulturą popularną a kulturą wysoką, między awangardą a kiczem. W kulturze dominuje swoboda, dopuszczalne jest wszystko: wieloznaczność, przeplatanie się, dowolne wybieranie i manipulowanie cytatami. Jeśli chodzi o pedagogikę, zgadza się ona na różnorodność, wieloznaczność, niejednorodność. Odrzuca się wszystkie autorytety, wzorce, fundamentalne idee. Zdaniem postmodernistów jest nauczaniem postaw (nauczyciel - uczeń, rodzic - dziecko), również odgórnym kształtowaniem osobowości młodego człowieka. Postmoderniści odrzucają urabianie, odwołują się do źródeł i tekstów popularnych, popularnych min. Bazują na symptomach subkultur, odwołują się do symboliki młodzieżowej. Postmoderniści uważają, ze pedagogika nie może rościć sobie prawa do nieomylnej wiedzy, nie ma także pewności co do jednoznaczności aktu naukowego poznania. Postmoderniści mocno akceptują probabistyczny (prawdopodobny) charakter pedagogiki) Przedstawiciele na świecie: R. Rottary, w Polsce: T. Szkudlarek.

GLOBALIZM - nurt przyszedł ze Stanów Zjednoczonych. U podstaw tego nurtu leży przekonanie, że ludzkość żyje w ramach globalnych systemu: ekonomicznego, politycznego, kulturalnego, technicznego. Globalizmowi ulega także kultura w postaci rewolucji mikro - elektronicznej bądź też globalizmu lingwistycznego - objawia się uznaniem języka angielskiego za język międzynarodowy. Głównym celem pedagogiki jest wyposażenie młodzieży w wiedzę i globalną świadomość łączącej nas wspólnoty tzn. łączy nas wspólny system biologiczny, wspólna historia, wspólne potrzeby i problemy egzystencjalne. Globaliści uznają iż siebie samego należy postrzegać jako część ekosystemu ziemskiego. Cywilizacja jest globalnym bankiem kultury, z którego pokolenia czerpią kapitał ale nie można nie dostrzegać też problemów tej cywilizacji tj. bezrobocie, głód, wojny, przeludnienie na świecie. Do tych treści należy odwoływać się także w pedagogice. Przedstawiciele na świecie: J. Becker, w Polsce: I. Wojnar, Z. Melosik.

• KIERUNKI:

PEDAGOGIKA FUNKCJONALNA zwana pajdocentryzmem, natywizmem albo pedagogiką swobodnego wychowania. Funkcjonalizm był kontynuacją pedagogiki eksperymentalnej. Odzwierciedlał ruch tzw. Nowego Wychowania (który wyrósł na gruncie rozwoju nauk biologicznych i psychologicznych. Funkcjonalizm w centrum zainteresowania stawiał dziecko i utożsamiał proces wychowania z tokiem jego naturalnego, swobodnego rozwoju. Dziecko z natury jest dobre i zdaniem funkcjonalistów jest białą kartą (tabula rasa), którą zapisuje się przez całe życie. Jest wiele odmian funkcjonalizmu. Najbardziej znane to: Ruch Szkół Aktywnych, Pedagogika Pracy, Koncepcje Planu Daltońskiego. Przedstawiciele to Geogr. Kerschenstainer, G. Dewey, Edward Claparede, August Ferriere, M. Montessouri, a w Polsce to kontynuatorzy Janusz Korczak I henryk Rowid, Kazimierz Jeżewski, Józef Czesław Babicki.

PEDAGOGIKA SOCJOLOGICZNA zwana pedagogiką społeczną, socjologizmem pedagogicznym bądź pedagogiką środowisk wychowawczych. Wg pedagogów socjologicznych wychowanie jest aktem społecznym, każde społeczeństwo tworzy sobie właściwy ideał człowieka i ideał wychowania. Socjologizm traktuje zjawiska wychowania jako skutek oddziaływań na jednostki oraz grupy społeczne. Zakładał także urabianie osoby wychowanka do uczestnictwa w grupie. Do własnych badań procesu wychowania socjologizm opierał się głównie na metodach stosowanych socjologii. Przedstawiciele: Emil Durkheim, a w Polsce: H.Radlińska, St.Karpowicz, L.Krzywicki, Florian Znaniecki, Józef Chałasiński.

PEDAGOGIKA KULTURY zwana personalizmem pedagogicznym lub pedagogiką humanistyczną. Kierunek ten powstał jako próba pogodzenia się, a jednocześnie przeciwstawienia jednostronności tych dwóch poprzednich. Wg pedagogów kultury proces wychowania jest określony jako spotkanie jednostki ludzkiej (personalnej osoby) z dobrami kultury i określonymi warunkami, warunkami których się znajdują te trzy przedmioty (jednostka, otoczenie i dobra kultury). Człowiek bierze udział w tworzeniu dóbr kultury wzbogacając tym samym swoje siły duchowe i tworząc nowe wartości. Przedstawiciele to: Wilhelm Dilthey, a w Polsce: Zygmunt Mysłakowski, Bogdan Nawroczyński, Sergiusz Hessen, Bogdan Suchodolski.

PEDAGOGIKA MARKSISTOWSKA - nurt aktywny do końca lat 80 w Polsce. Inaczej zwana pedagogiką materialistyczną, oparta na filozofii marksistowskiej. Człowiek wprawdzie jest najwyższą wartością ale jego istota i rodzaj są całkowicie zdeterminowane przez warunki bytu społecznego i prawa rządzące ładem społecznym. Wychowanie służy zatem przekształceniu stosunków społecznych w imię sprawiedliwości społecznych. Pedagogika ta nazywana jest pedagogiką dyrektywną, inaczej narzuconą. Przedstawiciele: Karol Marks, F. Engels, Włodzimierz Lenin i jego żona Nadjeżda Krupska i pisarz rosyjski Lew Tołstoj. W Polsce to Aleksander Lewin, Wł. Spassowski, Stefania Sempołowska, ST. Rudniański i Heliodor Muszyński.

PEDAGOGIKA CHRZEŚCIJAŃSKA - dzisiaj humanizm chrześcijański; pedagogika oparta na chrześcijańskich podstawach filozoficznych i światopoglądowych, światopoglądowych także na wychowawczej doktrynie kościoła. Koncepcja zakłada pełne rozwijanie osobowości wychowanka jako człowieka by mógł on się rozwijać wszechstronnie pod względem umysłowym, fizycznym i duchowym, musi przejść przez cztery społeczności wychowania:

· rodzina

· kościół

· szkoła

· państwo

Wszystkie one wychowują jednostkę do pokoju z Bogiem i ludźmi. Przedstawiciele: Kardynał Wyszyński, Paweł Woroniecki, ks. Jan Basko, Karol Wojtyła, w Polsce Stefan Kunowski, ks. Józef Tarnowski, Leon Dyczewski.

Chrześcijańska pedagogika otwarta powstała jako antyteza do ortodoksyjnej pedagogiki chrześcijańskiej bowiem w odróżnieniu od niej jest zdecydowanie bardziej dynamiczna, a w koncepcjach filozoficznych oparta na antropologii filozoficznej inspirowanej chrześcijaństwem.

13) DIAGNOZA PEDAGOGICZNA

Diagnoza w jęz. greckim diagnizis - oznacza rozpoznawanie, rozróżnianie, osądzanie. W ujęciu Stefana Ziemskiego diagnoza jest rozpoznawaniem badanego stanu rzeczy przez zaliczanie go do znanego typu lub gatunku, przez przyczynowe i celowościowe wyjaśnienie tego stanu, określenie jego fazy obecnej oraz przewidywanego dalszego rozwoju. Przedmiotem diagnozy są trudności i niepowodzenia ucznia w procesie nabywania i rozwijania umiejętności szkolnych, ich przyczyny i konsekwencje dla rozwoju. Cechy dobrej diagnozy to: rzetelność i trafność, trafność także nieodłączność prognozy. Dobra diagnoza wymaga zebrania wielu danych oraz intelektualnego opracowania ich przez zespół specjalistów.

Diagnoza interdyscyplinarna tj. wieloaspektowa, uwzględnia zebranie informacji w następujących zakresach:

1. w zakresie społecznym - badamy środowisko rodzinne ucznia, jego sytuację, warunki w jakich żyje, środowisko szkolne - funkcjonowanie dziecka w roli ucznia i członka zbiorowości klasowej.

2. w zakresie medycznym - badamy rozwój fizyczny dziecka, jego ogólny stan zdrowia (b. słuchu, wzroku)

3. z zakresie psychologicznym - dokonujemy oceny poziomu rozwoju funkcji intelektualnych, orientacyjnych, wychowawczych (badamy iloraz inteligencji)

4. w zakresie pedagogicznym - dokonujemy analizy poziomu wiadomości i umiejętności szkolnych dziecka oraz specyfiki trudności w uczeniu się.

Stefan Ziemski sklasyfikował diagnozę w obszarze pięciu faz:

1. Diagnoza typologiczna - inaczej klasyfikacyjna lub nozologiczna (nozologia - to określenie nazewnictwa chorób) polega na przyporządkowaniu pewnego zespołu objawów jakiejś znanej jednostce klasyfikacyjnej.

2. Diagnoza genetyczna - to taki typ rozpoznania i oceny sytuacji, gdzie w postępowaniu diagnostycznym i ostatecznie sformułowanej diagnozie kładziemy nacisk na genezę zjawiska, jego źródło.

3. Diagnoza znaczenia - jej zadaniem jest wyjaśnienie znaczenia deficytu dla jego układu, dla całości organizmu.

4. Diagnoza fazy - to typ diagnozy polegający na określeniu stadium choroby lub zaburzenia bądź też etapu rozwoju badanego zjawiska.

5. Diagnoza prognostyczna - inaczej rozwojowa, to typ diagnozy, w którym nacisk kładziemy na przypuszczalny rozwój danego zjawiska.

Klasyfikacja wg Lesława Pytki:

1. Diagnoza opisowa - jej celem jest dokładny i szczegółowy opis cech i mechanizmów regulujących dany typ zachowania z punktu widzenia przyjętych norm społecznych.

2. Diagnoza projektująca - jest programem ewentualnych zmian, których należy dokonać w celu przywrócenia funkcjonalnej równowagi jednostki z otoczeniem.

3. Diagnoza sprawdzająca - inaczej weryfikująca; ma na celu wdrożenie oraz sprawdzenie wdrożonych do realizacji programów interwencyjnych: wychowawczych, edukacyjnych, terapeutycznych, resocjalizacyjnych.

Interioryzacja - uczynienie czegoś częścią swojego wewnętrznego „ja” (swej wewnętrznej istoty)

Habitus - (biol.) ogół właściwości składający się na wygląd danego człowieka lub zwierzęcia, zespół cech charakterystycznych dla jego zachowania. Habitus - (łac.) posiadany, stan, wygląd, odzież.

---