Zaburzenia osobowości - pomoc pacjentom

Osobowość jest terminem niezwykle trudnym do zdefiniowania, a podejście do osobowości różni się w zależności od stanowiska teoretycznego. Ogólnie można powiedzieć, że osobowość to charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno - przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.

Inna definicja: Osobowość - wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności). Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno-przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje. Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne.

Grupa zaburzeń osobowości obejmuje anomalie struktury osobowości człowieka, które nie są chorobami psychicznymi, nie są nerwicami, stanowią jedynie odchylenia ilościowe od przeciętności psychicznej w dziedzinie charakteru, życia uczuciowo - popędowego, uczuciowości najwyższej, temperamentu, sposobu reagowania na bodźce oraz napędu psychoruchowego. Są to głęboko utrwalone wzorce zachowań, odbiegające od przeciętnych wzorów przyjętych w danej kulturze, a charakteryzuje się mało elastycznymi reakcjami na różne sytuacje osobiste i społeczne oraz trudnościami w wielu zakresach funkcjonowania psychologiczno - społecznego. Rozróżniamy pierwotne i wtórne zaburzenia osobowości. Pierwotne to te, które zaznaczają się już od wczesnego dzieciństwa i którym nie towarzyszą dające się wykryć dostępnymi badaniami zmiany organiczne w mózgu. O wtórnych zaburzeniach osobowości mówimy wówczas, gdy są one nabyte w ciągu życia osobniczego, są wynikiem stwierdzanych organicznych zmian w mózgu, przebytych chorób psychicznych lub wyjątkowo szkodliwych oddziaływań środowiskowych w okresie kształtowania się jednostki.

Pierwotne zaburzenia osobowości są wynikiem nieprawidłowo przebiegającego wczesanego kształtowania się osobowości. Jest to uzależnione od czynników dziedzicznych (okres prenatalny), wrodzonych (czas porodu), wreszcie w jakimś stopniu od czynników środowiskowych.

Psychopatia jest, więc anomalią charakterologiczną człowieka, w którym na ogół intelekt jest sprawny i wydolny, a cechy niedorozwoju dotyczą przede wszystkim najwyższych postaci życia uczuciowego: tym między innymi należy tłumaczyć niedostosowanie społeczne psychopatów. Granica między cechami osób normalnych a cechami psychopatów jest płynna.

Objawy psychopatii, na podstawie, których psychiatra może postawić rozpoznanie:

• egoizm w sytuacjach emocjonalnych

• egocentryzm w przejawach życia uczuciowego

• sztywność reakcji psychicznych, czyli brak zdolności do zróżnicowanych form dostosowywania się do zmieniających się sytuacji i układów środowiskowych.

Charakteropatie to zaburzenia osobowości wtórne. Są one efektem przebytych organicznych uszkodzeń tkanki mózgowej.

Objawy charakteropatii:

• trwale zmniejszona wytrwałość w realizacji celów

• zmienione zachowanie emocjonalne

• ujawnianie lub realizowanie potrzeb i popędów bez zważania na konsekwencje i normy społeczne

• zmienione zachowania seksualne

• zaburzenia procesów poznawczych

• sztywność i rozwlekłość myślenia

• „lepki” kontakt z otoczeniem.

Odmianą zaburzenia osobowości, na którą warto zwrócić uwagę jest socjopatia. Socjopatia oznacza stan podobny do psychopatii, charakteryzujący się jednak szczególnymi skłonnościami osobniczymi do dopuszczania się przestępstw i wykroczeń. Terminem tym określa się także kliniczne stany dysharmonijnej psychiki, które powstały w szczególnie trudnych i niekorzystnych warunkach środowiskowych - a więc kształtowanie się tych osobowości zostało wybitnie zakłócone przez zespół negatywnych czynników środowiskowych. Zaburzenie to dotyczy zwykle ludzi młodych nie dających sobie rady z otoczeniem, nie są oni zdolni do rozwiązywania swoich problemów, często pochodzą z rodzin patologicznych. Pielęgniarka wychowująca i opiekująca się tymi pacjentami może skutecznie pomagać im w rozwiązywaniu trudności, podtrzymywać na duchu w kłopotliwych dla nich sytuacjach. Kontakt i możliwość rozmowy z pielęgniarką, która jest osoba dorosłą, zastępuje niekiedy kontakt i pomoc w rozwiązywaniu problemów przez rodziców.

Pielęgniarka może pomóc młodym ludziom w odzyskaniu szacunku dla samych siebie, może zachęcać do podejmowania niezależnych decyzji. Przed socjopatami należy chronić innych pacjentów, którym mogą dostarczać niebezpiecznych przedmiotów. Potrafią oni manipulować personelem wykorzystując do tego łzy, kłamstwo i groźby. Pielęgniarka musi być opanowana, spokojna, stanowcza i konsekwentna, a sprawy wyjaśniać jasno i krótko. Pielęgniarka powinna pomagać podopiecznym w podejmowaniu własnych decyzji i wzmacniać zdrowe aspekty ich osobowości.

Klasyfikacja zaburzeń osobowości według IDC - 10:

• osobowość paranoiczna

• osobowość schizoidalna

• osobowość dyssocjalna (psychopatia)

• osobowość chwiejna emocjonalnie (typu borderline)

• osobowość histrioniczna

• osobowość anankastyczna

• osobowość lękliwa (unikająca)

• osobowość zależna

Osobowość paranoiczna:

• Perwersyjna podejrzliwość, nieufność, ciągłe obawy przed byciem oszukanym, obwinianie innych za własne niepowodzenia, przewrażliwienie, wybuchowość, mogą wystąpić czasowe objawy psychotyczne, zawziętość w realizacji wytkniętych celów, bez brania pod uwagę kosztów społecznych swoich działań ani ich rzeczywistych konsekwencji.

Osobowość schizoidalna (schizotymiczna):

• Zamknięcie, izolacja, unikanie kontaktów, ale również zaburzenia poznawcze, percepcyjne, mowy, ekscentryczność w zakresie komunikacji i zachowań, czasami przejściowe objawy psychotyczne, skłonność do rytualizmów, myślenie magiczne, wiara w telepatię, przesądy, przekonanie, że mowa, gesty innych mają specjalne znaczenie.

Osobowość dyssocjalna (antyspołeczna, asocjalna):

• Bezwzględne nieliczenie się z uczuciami innych, lekceważenie bezpieczeństwa własnego i innych, niska tolerancja frustracji, niski próg wyzwalania agresji, niezdolność do utrzymywania związków z innymi ludźmi, dążenie do natychmiastowego zaspokajania wyłącznie własnych potrzeb. Przyczyny tkwią w czynnikach biogennych- reaguje nieproporcjonalnie do siły bodźca - i w czynnikach socjogennych - odrzucenie dziecka.

Osobowość chwiejna emocjonalnie (typu borderline, pograniczna):

• Powtarzanie się niestabilnych relacji interpersonalnych i zmienność postaw wobec innych, zaburzenia tożsamości, poczucia własnej wartości i obrazu samego siebie, impulsywność w obszarach, które są szkodliwe dla podmiotu(nadmierne wypadki, przypadkowy seks, nadużywanie substancji uzależniających, lekkomyślność podczas jazdy samochodem), powtarzanie się zachowań dotyczących samobójstwa.

Osobowość hisrioniczna (histeryczna):

• Nadmierna potrzeba zwracania na siebie uwagi, dramatyczny i nadmiernie ekstrawertywny styl bycia, egocentryzm, sugestywność i łatwość ulegania wpływowi innych, ciągła próba oczarowywania innych, obecność zachowań prowokacyjnych, zachowania uwodzicielskie, manipulacja emocjonalna, potrzeba zależności, częściej u kobiet

Osobowość anankastyczna (obsesyjno - kompulsyjna):

• Nadmiar wątpliwości i ostrożności, perfekcjonizm, który przeszkadza w wypełnianiu zadań, nadmierna pedanteria i ciągłość wobec konwencji społecznej (sztywność zasad moralnych i nietolerancyjność w tej sferze), niezdolność do pozbycia się zużytych i niepotrzebnych przedmiotów, zaniedbywanie przyjemności, poczucie niepewności, skąpstwo w wydawaniu pieniędzy dla siebie i innych, pojawianie się natarczywych, niechcianych myśli, spięte i sztywne emocjonalnie.

Osobowość lękliwa (unikająca):

• Niechęć do kontaktów społecznych, introwersja i zahamowanie, nadwrażliwość na krytykę i odrzucenie, niskie poczucie własnej wartości, główny motyw działania to uniknięcie odrzucenia i upokorzenia, wysoki poziom stresu negatywnego.

Osobowość zależna (bierna):

• Bierne podporządkowanie się otoczeniu, bezwolne opieranie się na innych, pozwolenie innym na przejęcie odpowiedzialności za podstawowe problemy ich życia, podporządkowanie swoich potrzeb potrzebom innych, nadmierna obawa przed osamotnieniem, poczucie bezradności, bezsilności, niekompetencji.

Do zaburzeń osobowości zalicza się także narcyzm. Jego objawy to:

• Przesadne poczucie własnej wartości, brak zrozumienia dla uczuć innych osób, poczucie wielkości i wyjątkowości, przecenianie własnych zdolności i niedocenianie zdolności innych, niemożność przyjęcia innego punktu widzenia, brak empatii, makiawelizm

• Zachwiane poczucie własnej wartości

• Nadmierne poświęcanie uwagi temu, co inni myślą

• Wysoka potrzeba aprobaty społecznej.

W Polsce istnieje tylko jeden oddział leczenia zaburzeń osobowości. Osoby tylko z tymi zaburzeniami zwykle nie są kierowane na leczenie psychiatryczne do szpitala. W ogóle rzadko trafiają do psychiatry. Zaburzenia osobowości leczy się u pacjentów hospitalizowanych z innych powodów. Większość społeczeństwa uważa wyżej przeze mnie wymienione cechy zaburzeń osobowości jako cechy charakteru nie zdając sobie sprawy czym naprawdę są. Dlatego właśnie jeśli już się je leczy to ambulatoryjnie. Pacjenci ci mogą na własną prośbę zgłaszać się na oddziały dzienne, których ogromną zaletą jest prowadzona pod kontrolą terapia, a z drugiej strony fakt, że kontakt chorego z jego środowiskiem nie jest przerwany. W psychiatrii środowiskowej wykorzystuje się społeczne systemy wsparcia, które mogą pomóc w odbudowie zaburzonych kontaktów społecznych, a więc zapobiegają izolacji społecznej zarówno osób z zaburzeniami osobowości, jak i ich rodzin. Systemy wsparcia to rodzina, sąsiedzi, stowarzyszenia, kluby, organizacje i instytucje.

Na oddziale leczenia zaburzeń osobowości rola pielęgniarki polega na:

• Codziennym przebywaniu z pacjentami

• Nawiązywaniu z nimi wspierającej, empatycznej relacji, która pomaga omówić obiektywne problemy, plany, objaśnić źródła kłopotów

• Pomocy w aktywizowaniu pacjenta

• Zbieraniu informacji na jego temat od innych pielęgniarek, terapeutów społeczności i psychoterapeutów

• Uczestniczeniu w społeczności terapeutycznej

• Rozmowie z pacjentami

• Uzmysławianiu pacjentom ich wkładu w powstające sytuacje oraz skutki ich zachowań

• Objaśnianiu relacji pomiędzy członkami społeczności i zachęcaniu ich analizowania

• Łagodzeniu konfliktów i uczestnictwie w rozwiązywaniu sporów.

Piśmiennictwo:

1. Korybut Grażyna :”Zadania i formy psychiatrii środowiskowej”, Biuletyn Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych, 10/99, 18 - 19, Łódź 1999

2. Koślacz A., Nowak R. :”Psychiatria kliniczna i pielęgniarstwo psychiatryczne”, PZWL, Warszawa 1983

3. Opozda Krzysztof :”Zaburzenia osobowości i zachowań”, Magazyn Pielęgniarki i Położnej, 21 -22

4. Ożóg Halina :”Od oddziału psychiatrycznego do oddziału psychoterapeutycznego”, Magazyn Pielęgniarki i Położnej, 1 -2 2005,

5. http://www.aps.edu.pl/pliki/1165242409.ppt

Katarzyna Stachlewska gr. VII

---