Obszary badawcze pedagogiki społecznej


Obszary badawcze pedagogiki społecznej

J.G.

1rok Praca socjalna

Pedagogika społeczna

Pedagogika społeczna stanowi część teorii wychowawczej koncentrującą się wokół problematyki środków wychowawczych jako czynników oddziałujących na wychowanka oraz warunkujących rozwój i rezultaty działalności wychowawczej. Dyscyplina ta również dokonuje analiz różnych rodzajów potrzeb na poszczególnych etapach życia człowieka (jak dzieciństwo, młodość i wiek dojrzały), a jej szczególny przedmiot zainteresowań stanowią te sytuacje wychowawcze, które wymagają pomocy społecznej i działań kompensacyjnych (sytuacje takie jak osierocenie, rozbicie rodziny, itp.).

Założenia teoretyczno - metodologiczne

Pedagogika społeczna jest dyscypliną o niemalże stuletniej tradycji. Ten okres to czas działań kilku już pokoleń pedagogów społecznych, czas nagromadzenia dużego dorobku tam, gdzie chodzi o podejmowane badania i zgromadzoną wiedzę. Pomimo jednak tak długiej tradycji tej dyscypliny, ciągle mało i stosunkowo rzadko podejmuje się na jej gruncie badania nad jej rozwojem, nad przyjmowanymi w niej ideami, nad powstającymi w jej ramach koncepcjami oraz kształtującymi się nurtami i kierunkami. Potrzeba takiego oglądu jest oczywista. To poziom pewnej metarefleksji nad rozwojem dyscypliny, refleksji, która pomaga dokładniej rozpoznać kształtujący się jej naukowy profil, ale również dostrzec zachodzące przemiany i istniejące prawidłowości w tym względzie.

Geneza pedagogiki społecznej

Podstawowy bodziec do kształtowania się pedagogiki społecznej stanowiły przeobrażenia gospodarcze, społeczne i kulturowe Europy i Ameryki XIX wieku, wywołane przez postępy techniki i ruchy rewolucyjne. Powstały nowe potrzeby społeczne, wymagające nowych instytucji dla ich zaspokojenia. Industrializacja i urbanizacja sprzyjały rozwojowi kapitalizmu, ale zarazem i proletaryzacji mas ludzkich oraz rozkładowi tradycyjnych grup społecznych (rodziny, sąsiedztwa) - a to zmuszało do powoływania instytucji opiekuńczych, kompensujących braki oraz zapobiegających patologii i degradacji społecznej: towarzystw dobroczynności, opieki publicznej, ochronek, sierocińców, domów starców itp.

Fenomeny cywilizacji XIX wieku rozwiniętych społeczeństw:

  1. Uspołecznianie się i uobywatelnianie warstw upośledzonych, dążących do zdobycia praw politycznych

  2. Narastanie potrzeb najszerszych mas w zakresie oświaty i kultury

  3. Opieka i pomoc społeczna

  4. Rekreacja

Te cztery fenomeny spowodowały niebywały rozwój ciał publicznych, stowarzyszeń, instytucji i placówek służących ich zaspokajaniu. Na pozór były to cztery różne kategorie potrzeb, ale nie zabrakło w Europie spostrzeżeń, iż w istocie wszystkie one zbierają się jak w soczewce - w problematyce warunków życia szerokich ludzkich mas, warunków, które mogą dezorganizować i niszczyć, ale - gdyby je zmienić - mogą rozwijać i wzbogacać.

Tak oto wyłaniać się zaczęła pedagogika społeczna jako teoria zmierzająca do uogólnienia wychowawczego aspektu „warunków” społecznych, środowiskowych ludzkiego życia oraz praktyki instytucji powoływanych do ich ulepszania: kulturalno - oświatowych, opiekuńczych, rekreacyjnych.

Przekształcenia w obrębie instytucji u schyłku XX wieku

W wymiarze instytucjonalnym lata te, to widoczny przyrost nowych jednostek organizacyjnych: katedr, zakładów, a nawet instytutów. Jednocześnie jednostki te i ich twórcy oraz uprawiana w nich pedagogika społeczna w coraz mniejszym stopniu związane były i są z tradycyjnymi nurtami pedagogiki społecznej (chodzi tu zwłaszcza o odejście od nurtu polityki oświatowej), jak również w coraz mniejszym stopniu, na poziomie promocji naukowych, wiązały się z „klasycznymi” przedstawicielami tej dyscypliny, z jej macierzystych ośrodków. Powstanie i istnienie instytutów pedagogiki społecznej wydaje się być raczej epizodem w odniesieniu do instytucjonalnych form funkcjonowania tej dyscypliny. Tendencji tej nie potwierdzają współczesne działania organizacyjne, podejmowane w tej sprawie.

Ważną natomiast prawidłowością w rozwoju, zwłaszcza organizacyjnym dyscypliny, jest usamodzielnianie się wcześniej istniejących w ramach katedr pedagogiki społecznej zakładów czy pracowni, związanych ze specjalnościami wyróżnionymi w jej ramach. Wydaje się, iż prawidłowość ta jest „naturalną” prawidłowością organizacyjnego rozwoju każdej nauki. Jednak w wypadku pedagogiki społecznej, mocno przekładającej swoje zainteresowania na obszary określonej praktyki edukacyjnej (praca socjalna, praca opiekuńcza, animacja kulturalno - oświatowa, edukacja zdrowotna - promocja zdrowia itd.), przy zaniechaniu badań nad teorią w odniesieniu do wskazywanego przedmiotu badań tej dyscypliny, może się zdarzyć, iż problematyka pedagogiki społecznej całkowicie rozpisze się i będzie przedmiotem badań tylko na gruncie katedr i zakładów związanych ze wskazanymi specjalnościami, a same katedry czy zakłady pedagogiki społecznej znikną. Problematyka zaś badań podstawowych zostanie przejęta przez np. pedagogikę ogólną czy socjologię wychowania/edukacji.

Proces tworzenia się pedagogiki społecznej, również na sygnalizowanym tu poziomie organizacyjnym, jest ważnym zjawiskiem z punktu widzenia rozwoju tej dyscypliny - kształtowania się jej obszarów badawczych, wskazywania zakresów podejmowanej problematyki, jak również w ogóle kształtowania się jej koncepcji i ogólnych idei.

Polska pedagogika społeczna

Zainteresowanie zagadnieniem środowiska wychowawczego wśród polskich naukowców pojawiło się na przełomie XIX i XX wieku, kiedy to brak narodowego systemu oświaty oraz wychowania kompensowany był przez dynamiczny rozwój różnych form samokształcenia oraz innych inicjatyw oświatowych, których działalność zaczęła wzbudzać refleksje dotyczące zagadnień wychowania oraz poszukiwania nowych rozwiązań w tym zakresie.

Rozwój pedagogiki społecznej w Polsce nierozerwalnie wiąże się z nazwiskiem Heleny Radlińskiej, która starała się ukazać zależności występujące między pracą wychowawczą i środowiskiem; środowisko stanowiące zespół warunków i bodźców rozwojowych, determinowało skuteczność wszystkich oddziaływań wychowawczych. Radlińska głosiła potrzebę systematycznego poznawania środowiska w trakcie pracy wychowawczej. W jej rozumieniu pedagog był nie tylko organizatorem i kierownikiem procesów wychowawczych, lecz także badaczem, który obok wiedzy dotyczącej wychowania musi posiadać znajomość metod badań środowiskowych, które umożliwią mu poznawanie wpływów środowiska.

Fundamentalne kręgi środowiskowe i ich problematyka społeczno - wychowawcza

Metodologiczne koleje losu pedagogiki jako nauki wiążą się z wieloma „uwikłaniami”, trudnościami, a w ostatnim dwudziestoleciu z dynamicznymi zmianami. Zróżnicowanie i wielowymiarowość teorii i praktyki pedagogicznej niejako domagała się respektowania czasami nawet odmiennych stanowisk metodologicznych. Szeroko rozumiana edukacja jako przedmiot badań pedagogiki wymaga korzystania z różnych metodologii wywodzących się jednak zasadniczo z dwóch tradycji: empiryczno - pragmatycznej i spekulatywno - intuicyjnej. W istotny sposób odnosi się to też do rzeczywistości rodzinnej będącej szczególnym przedmiotem badania pedagogicznego. Rodzina jako miejsce rozwoju i wychowania człowieka łączy w sobie wiele oczywistych, ale i złożonych zagadnień[Kawula, Brągiel, Janke 1998; Kawula 2006].

RODZINA

Przeobrażenia instytucji rodziny w nowoczesnych społeczeństwach niepokoją opinię publiczną i prowokują liczne badania, przede wszystkim socjologiczne i pedagogiczne. Pedagogowie skupiali początkowo uwagę na sytuacji dzieci i młodzieży w objętych przeobrażeniami rodzinach, ale ostatnio zaczynają pełniej wglądać w problematykę życia rodzinnego, udzielając uwagi także sprawom małżeńskim oraz sprawom osób starszych w rodzinie. Polska należy do krajów, w których współistnieją wielomodelowe postacie rodzin - od tradycyjnych do nowoczesnych, nowoczesnych tendencją ku stopniowemu zanikowi tych pierwszych. Rodziny nowoczesne to rodziny niewielkie i małodzietne, z reguły dwupokoleniowe, „wydzielające” do własnych odrębnych mieszkań swych usamodzielniających się zarobkowo członków.

Jeden z najpoważniejszych skutków zaniku wielkich wielodzietnych rodzin polega na ty, że rodziny owe stanowiły naturalną szkołę życia dla dzieci, które w toku rośnięcia poznawały z bezpośredniej autopsji fakty urodzin i śmierci, narzeczeństwa i małżeństwa; od starszych i jedne od drugich uczyły się pielęgnowania niemowląt, hodowania i wychowywania dzieci, przygotowywania posiłków, opieki nad chorymi, wielu rodzajów majsterkowania.

Dzisiaj mówi się często, że „dzieci mają dzieci”. Niejednokrotnie te nowonarodzone są niechciane lub młode matki nie wiedzą, jak się zaopiekować swoim potomkiem, zostają więc porzucane. Inne zaś potrzebują pomocy pedagogów społecznych, gdyż wywodzą się z rodzin rozbitych, bądź też patologicznych.

SZKOŁA

Szkoła jako środowisko życia, a więc w całym kontekście jej funkcji zamierzonych i niezamierzonych, wpływających na losy dzieci, ich rodziców całego społeczeństwa - stanowiła doniosłą dziedzinę pedagogiki społecznej od początków kształtowania się tej dyscypliny. Najwięcej uwagi poświęcono szkole podstawowej. Narasta potrzeba szkoły nie tylko nauczającej, ale i wychowującej, opiekuńczej, wspomagającej rozwój. Wynika to głównie z upowszechniania się szkolnictwa. Dopiero teraz, gdy szkoła rzeczywiście ogarnia wszystkie dzieci narodu, okazuje się, jak wiele tych dzieci wymaga systematycznej opieki lekarskiej i wychowawczej, jeśli mają wyrosnąć na ludzi o zadowalającym zdrowiu, właściwych postawach moralnych i obywatelskich, wyrobieniu umysłowym.

Punkt widzenia pedagogiki społecznej

Pedagogika społeczna korzysta z materiałów i metod wielu nauk: teoretycznych, historycznych i praktycznych, które zajmują się z różnych stanowisk człowiekiem, kulturą, życiem społecznym. Posiada już jednak własne punkty widzenia, właściwe sobie zastosowanie metod badawczych. W obrębie dyscyplin pedagogicznych do niej przede wszystkim odnosi się nazwa „andragogiki” - nauki o prowadzeniu człowieka.

Celowe wprowadzanie czynników, które nastawiając wolę ludzką mają podtrzymywać lub zmieniać istniejące struktury; rola wszechstronnie rozpatrywanej twórczości indywidualnej i zbiorowej, zwróconej ku budowaniu jutra wedle wzoru zależnego od sił działających narastających; możliwość zakres wpływu różnych czynników przebudowy - oto własne pole zadań i doświadczalnictwa pedagogiki społecznej.

Głównym zadaniem pedagogiki społecznej jest zagadnienie kompensacji (łac. „compensatio” - wyrównanie), świadomie uzupełniającej procesy selekcji społecznej i biologicznej.

Pedagogika społeczna - w odróżnieniu od polityki społecznej - kładzie szczególny nacisk na stosunek wzajemny czynników biologicznych i społecznych.

Podział istniejących dóbr interesuje ją jako zapewnienie warunków rozwoju i podstawa dalszej twórczości jednostki i gromady. Działalność grup społecznych jest dla niej polem obserwowania wpływów nastawiających wolę, kształtujących postępowanie człowieka.

Właściwy zakres wychowania upatruje przy tym w oddziaływaniach, które wzmagają siły jednostek, pielęgnują zadatki uzdolnień, skierowują pęd twórczy.

Podejmowana problematyka

Wyraźną prawidłowością rozwijającej się obecnie pedagogiki społecznej jest kształtowanie się - wyłanianie jej nowych obszarów badawczych, a w ich ramach podejmowanie nowych, wąskich problemów. Jest to zresztą zagadnienie pewnej rewolucji oraz emancypowania się tej problematyki na tle i w związku z określonymi przemianami społeczno - politycznymi i ekonomicznymi.

Jeszcze w roku 1979 Henryk Gąsior, wskazując na obszary badawcze, jakimi zajmuje się pedagogika społeczna, wymienił następujące jej działy - specjalności (ze względu na podejmowaną i realizowaną praktykę): teoria wychowania pozaszkolnego, teoria pracy kulturalno - oświatowej, teoria wczasów (rekreacji i zagospodarowania czasu wolnego), kształcenia permanentnego, teoria pracy pedagogicznej w organizacjach związkach młodzieżowych, teoria szkoły środowiskowej - otwartej oraz teoria planowania i organizowania środowiska wychowawczego (B. Passini, T. Pilch, 1979, s. 75).

W ramach akcentowanych dzisiaj, choć nie jedynych, obszarów badawczych związanych z określonymi badaniami podejmowanymi w środowisku życia człowieka i realizowanymi w obszarach: pracy opiekuńczej, pomocy społecznej, oświaty dorosłych, animacji społeczno - kulturalnej czy edukacji zdrowotnej, wymienia się między innymi następujące zagadnienia:

Przedmiot badań pedagogicznych

S. Kawula określa naczelne zadanie pedagogiki społecznej, iż ma ona dać opis i wyjaśnienie wskazywanej rzeczywistości społecznej w aspekcie funkcjonujących środowisk wychowawczych, następnie ma sformułować projekt odpowiednich działań, zmierzających do zmiany zastanej rzeczywistości społecznej. Kawula autor mówi o tym w sposób następujący: „W świetle tych wielu płaszczyzn oddziaływań wychowawczych, przed pedagogiką stoją dwa podstawowe zadania:

  1. dokonywanie opisu i oceny postępowania społeczno - wychowawczego środowisku, głównie poprzez analizę rzeczywistych faktów;

  1. projektowanie działalności społeczno - pedagogicznej, kulturalnej, socjalnej itd., zwłaszcza w drodze wypracowywania wzorców rzeczywistości pożądanej, np. funkcjonowania placówek opiekuńczych kulturalnych, instytucji oświatowych, czy też układów życia rodzinnego (S. Kawula, 1983, s. 24, por. S. Kawula, 2001, s. 37).

Zjawiskami, które stanowią przedmiot badań pedagogicznych (empirycznych) empirycznych które maja być poddane opisowi, klasyfikacji i wyjaśnieniu, według autora są:

  1. warunki lub sytuacje wychowawcze,

  2. proces wychowania,

  3. efekt procesu wychowawczego (S. Kawula, 1983, s. 59).

Zakres i specyfika badań środowiskowych

Przy tak szerokim - środowiskowym podejściu do wychowania zagadnieniem istotnym z punktu widzenia realizowania badań, ich zakresu oraz specyfiki zjawisk, które mają być poddane oddziaływaniu wychowawczemu. Autor wyróżnia następujące zjawiska wychowawcze, stanowiące jednocześnie przedmiot pedagogiki społecznej:

  1. zadanie doskonalenia człowieka dojrzałego (doskonalenie w wykonywaniu zadań lub pogłębienie jego możliwości w tym względzie, albo przygotowanie do pełnienia nowej roli) - FUNKCJA DOSKONALĄCA,

  2. kompensacja braków wychowania w wieku przygotowawczym - dzieciństwo i młodość (uzupełnianie braków wykształcenia, postaw oraz nawyków moralnych, umiejętności) - FUNKCJA KOMPENSACYJNA,

  3. przywracanie utraconej zdolności do pełnienia samodzielnej roli społecznej (na skutek przyczyn fizycznych - inwalidztwo, choroba - oraz społecznych - niedostosowanie społeczne) - FUNKCJA REHABILITACYJNA

  4. pomoc udzielana środowisku wychowawczemu przez regulowanie/wzmacnianie pozytywnych i niedopuszczanie lub neutralizowanie negatywnych, względnie dostarczanie środowisku wychowawczemu pomocy niewychowawczej, niezbędnej do pełnienia funkcji wychowawczej - FUNKCJA REGULUJĄCA

W ujęciu autora powyższe obszary oraz specyfika oddziaływań wychowawczych - zgodnie ze wskazanymi funkcjami tych oddziaływań - stanowią również przestrzeń empirycznych badań środowiskowych. Jednocześnie z punktu widzenia przyjmowanych i możliwych zasad metodologicznych, autor wskazuje na trzy cechy badań w pedagogice społecznej:

  1. traktowanie zjawisk społecznych w powiązaniu z zagadnieniami ekonomicznymi i socjologicznymi;

  2. łączenie indywidualizacji z dążeniem do typologii;

  3. łączenie obiektywnego i subiektywnego podejścia; te same obiektywne przyczyny mogą wywołać różne reakcje u różnych ludzi, w zależności od ich nastawienia psychicznego;

  4. ścisły związek teorii z praktyką - każde badanie społeczne ma przygotować pomoc dla człowieka

Ostatecznie można powiedzieć, iż w poglądach na pedagogikę społeczną - jej podstawy teoretyczne oraz metodologiczne właściwości - opinie autora były charakterystyczne dla ówcześnie przyjmowanych rozstrzygnięć w tym względzie. Praktyczny i empiryczny charakter pedagogiki społecznej był punktem wyjścia w jego rozważaniach.

Metodologia badań jakościowych

Zmiany, jakie zachodzą w obszarze metodologii pedagogiki społecznej, są zmianami powolnymi. Wydaje się, iż w dużym stopniu zaciążyła na tym przeszłość tej dyscypliny - długie lata uprawiania jej w tym samym modelu (wzorcu) badań empirycznych, podejmowanych w nurcie pozytywizmu, utrwalił taki sposób widzenia i konstruowania procedur badawczych. Badania jednak i prace nad innymi ujęciami w tym względzie są widoczne i coraz częstsze. Środowisko pedagogów społecznych, świadome ograniczeń, a może bardziej potrzeby innych, bardziej adekwatnych rozwiązań - tam gdzie chodzi o opis i poznawanie świata społecznego - podejmuje coraz częściej badania i poszukiwania nowych odmiennych rozwiązań. Wydaje się jednak, iż jest to dopiero początek tej drogi, refleksje więc nad metodologią pedagogiki społecznej, nad rozwojem i poszukiwaniem „nowego”, są to nadal refleksje niedokończone.

Rola praktyczna pedagogiki społecznej

Jak wszystkie nauki praktyczne pedagogika społeczna ukazuje możność przystosowania zdobyczy teorii do zaspokajania potrzeb ludzkich. Nie daje bezpośrednich wskazań, tylko wiedzę o zasadach celowego działania. Do działaczy należy świadome stosowanie zasad. Potrzebne są ku temu prócz wiedzy doświadczenie własne, wola i intuicja.

Zasady celowego działania, wypracowane w pedagogice społecznej, mają znaczenie nie tylko dla pracy społecznej i oświatowej, lecz również dla wielu dziedzin życia, w których wychowanie stanowi lub stanowić powinno jeden z czynników świadomego oddziaływania. Dziedziny te są liczne o obejmują m. in.: administrację terytorialną i gospodarczą, organizację pracy, budownictwo, zapobieganie chorobom i przestępczości, lecznictwo, sądownictwo.

Wykształcony pracownik społeczny staje do pomocy ustawodawcom i twórcom planów: organizatorom, architektom, lekarzom, sędziom, wnosząc wiedzę o potrzebach człowieka i siłach, które mogą być powołane do ich zaspokajania, o sposobach wychowywania twórców i użytkowników urządzeń istniejących wytwarzanych.

Bibliografia:

  1. Wroczyński R. „Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 1985

  1. Cichosz M. „Pedagogika społeczna w Polsce w latach 1945 - 2005”, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006, s.7

  1. Lewowicki T. „Szkic do dziejów metodologii pedagogiki”, [w:] „Metodologia pedagogiki zorientowanej humanistycznie”, D. Kubinowski, M. Nowak (red.), Kraków 2006

  1. Ciczkowska - Giedziun M., Kantowicz E. „Pedagogika społeczna wobec problemów polskiej rodziny. Polska pedagogika społeczna na początku XXI wieku”, Wydawnictwo Edukacyjne „AKAPIT”, Toruń 2010

  1. Kamiński A. „Funkcje pedagogiki społecznej”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974

  1. Radlińska H. „Pedagogika społeczna” ; wstęp Ryszard Wroczyński i Aleksander Kamiński ; oprac. tekstu i kom. Wyrobkowa-Delawska Wrocław. - Wrocław [i in.] : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1961

Wroczyński R. „Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 1985

Cichosz M. „Pedagogika społeczna w Polsce w latach 1945 - 2005”, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006, s.7

Kamiński A. „Funkcje pedagogiki społecznej”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974, s.9 - 11

Cichosz M. „Pedagogika społeczna w Polsce w latach 1945 - 2005”, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006

Wroczyński R. „Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 1985

Lewowicki T. „Szkic do dziejów metodologii pedagogiki”, [w:] „Metodologia pedagogiki zorientowanej humanistycznie”, D. Kubinowski, M. Nowak (red.), Kraków 2006

Ciczkowska - Giedziun M., Kantowicz E. „Pedagogika społeczna wobec problemów polskiej rodziny. Polska pedagogika społeczna na początku XXI wieku”, Wydawnictwo Edukacyjne „AKAPIT”, Toruń 2010

Kamiński A. „Funkcje pedagogiki społecznej”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974,

Kamiński A. „Funkcje pedagogiki społecznej”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974

Radlińska H. „Pedagogika społeczna” ; wstęp Ryszard Wroczyński i Aleksander Kamiński ; oprac. tekstu i kom. Wanda Wyrobkowa-Delawska. - Wrocław [i in.] : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1961

Cichosz M. „Pedagogika społeczna w Polsce w latach 1945 - 2005”, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006

Cichosz M. „Pedagogika społeczna w Polsce w latach 1945 - 2005”, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006

Cichosz M. „Pedagogika społeczna w Polsce w latach 1945 - 2005”, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006

Cichosz M. „Pedagogika społeczna w Polsce w latach 1945 - 2005”, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006

Radlińska H. „Pedagogika społeczna” ; wstęp Ryszard Wroczyński i Aleksander Kamiński ; oprac. tekstu i kom. Wanda Wyrobkowa-Delawska. - Wrocław [i in.] : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1961



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Problemy badawcze, Pedagogika społeczna, Antropologia kulturowa
Metodologia badań w pedagogice społecznej, Nauka, Metody, techniki i narzędzia badawcze
wsparcie spoleczne w obszarze dzialania organizacji pozarzadowych, pedagogika społeczna
cele badawcze, Pedagogika, Metodologia badań społecznych
Pedagogiki społecznej Główne ośrodki naukowo badawcze. Przedmiot badań pedagogiki s, Metodologia
Metody w pedagogice społecznej, Nauka, Metody, techniki i narzędzia badawcze
Przegląd powiązań pedagogiki społecznej z innymi obszarami wiedzy naukowej, Pedagogika studia magist
02metody badawcze psychologii spolecznej2id 4074 ppt
PEDAGOGIKA SPOŁECZNA Pilch Lepalczyk skrót 3 pierwszych rozdziałów
Zabawa badawcza, Pedagogika
Prosz por wna koncepcj Innego Levinasa i Wewn trznego Nauczyciela J, Pedagogika społeczna, Filozo
WYCHOWANIE I KSZTAŁCENIE W ZREFORMOWANEJ SZKOLE, PEDAGOGIKA SPOŁECZ

więcej podobnych podstron