Wykład nr 1 (17 II 2009)
Termin „ekonomia” pochodzi od greckich słów „oikos” - dom i „nomos” - przepis prawa i zostało po raz pierwszy użyte przez Ksenofonta w roku ok. 350 p.n.e. w znaczeniu zasad prowadzenia gospodarstwa domowego.
100 lat później słowa „ekonomia” użył Arystoteles. Określił tym mianem umiejętność nabywania lub zdobywania dóbr niezbędnych do życia i użytecznych dla domu lub państwa.
Za ojca ekonomii uważa się Adama Smitha (1776r. „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”)
Podstawową konstatacją (wnioskiem) wynikającym z obserwacji rzeczywistości jest stwierdzenie, że wszyscy ludzie posiadają potrzeby (jest to podstawowe założenia ekonomii neoklasycznej).
Potrzeby mogą wynikać z różnych przyczyn:
Fizycznych potrzeb organizmu
Warunków przyrodniczych
Warunków życia społecznego
Psychiki człowieka
O potrzebach zakłada się, ze są one:
Ograniczone co do rodzaju (m.in. zaspokajanie potrzeb, a często dzięki ich zaspokojeniu pojawiają się nowe)
Ograniczone co do intensywności ich odczuwania (w miarę zaspokajania danej potrzeby intensywność jej odczuwania maleje)
Ze względu na wzajemne relacje między potrzebami mogą one być wobec siebie:
Substytucyjne
Komplementarne
Naturalne
Ludzie zaspokajają swoje potrzeby dzięki konsumpcji dóbr.
Dobro to wszystko to co zaspokaja potrzebę ludzką. Dzielimy je na:
Dobra wolne (np. powietrze atmosferyczne)
Dobra rzadkie
Nie wszystkie dobra, które zaspokajają ludzkie potrzeby występują w naturze. Większość z nich musi zostać wytworzona dzięki wykorzystaniu innych dóbr, w trakcie świadomego działania człowieka. Taki proces wytwarzania nazywamy produkcją.
Dobro wytworzone w czasie produkcji to produkt. A dobro wykorzystane w trakcie produkcji to czynniki produkcji (3 klasyczne czynniki to praca, kapitał i ziemia, natomiast 1 współczesny to technologia).
Kiedy podmiot w trakcie procesu konsumpcji musi podjąć decyzję która z potrzeb jest ważniejsza (silniej odczuwalna) a zatem która musi być zaspokojona w pierwszej kolejności (jest to konsekwencja ograniczonej ilości dóbr i nie ograniczonej ilości potrzeb).
Taki proces dokonywania wyborów w warunkach ograniczonych zasobów i możliwości nazywamy gospodarowaniem, a podmiot podejmujący decyzję w tym zakresie podmiotem gospodarczym.
Wykład nr 2 (28 II 2009)
Zasady racjonalnego gospodarowania:
Minimum nakładu w celu osiągnięcia konkretnego celu
Maxymalizacja efektu przy danym nakładzie środków
Ekonomia jest nauką o procesach gospodarczych (produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji) środków zaspokajania ludzkich potrzeb.
Ekonomia jest nauką badającą jak ludzie radzą sobie z rzadkością, czyli brakiem nieograniczonej dostępności dóbr, czyli jest to nauka o tym jak rozwiązać problem alokacji (rozmieszczenia) ograniczonych zasobów w celu optymalnego zaspokojenia konkurujących ze sobą potrzeb.
Ekonomia posługuje się takimi metodami jak:
Obserwacja rzeczywistości
Analiza faktów i danych statystycznych
Eksperyment
Stara się ona określić, które z zależności występujących w gospodarce są istotne, które konieczne a które powtarzające się, a zatem mają charakter prawidłowości i w ten sposób tworzy kategorie ekonomiczne, takie jak:
Praca
Kapitał
Zysk
Popyt
Podaż
Ustalanie istotnych, stale powtarzających się związków i zależności między kategoriami ekonomicznymi jest równoznaczne z formułowaniem praw ekonomiki.
Prawa ekonomiczne maja charakter prawidłowości typu statystycznego, ponieważ ich działanie ujawnia się dopiero po masowym powtarzaniu się.
Prawa ekonomiczne działają obiektywnie co wyraża się w tym, iż ich istnienie i działanie nie zależy od świadomości i woli ludzi.
W analizie ekonomicznej wyróżnia się 2 podejścia:
Pozytywne
Normatywne
Ekonomia pozytywna zajmuje się głownie przedstawianiem tego jak gospodarka rzeczywiście funkcjonuje
Ekonomia normatywna zajmuje się głównie przedstawianiem tego jak gospodarka powinna funkcjonować.
Bardzo często będziemy wykorzystywać założenie ceteris paribus (tzn. przy innych warunkach niezmienionych)
Kluczowym zagadnieniem w ekonomii jest pojęcie rynku.
Rynek jest to proces przy pomocy którego kupujący i sprzedający określają co chcą kupić lub sprzedaż i na jakich warunkach.
Mikroekonomia jest badaniem pojedynczych rynków np. książki, zboża
Makroekonomia jest badaniem gospodarki narodowej jako całości lub jej znacznej części.
Stara się ona znaleźć odpowiedź na następujące pytania:
Co określa ogólny poziom cen i stopę inflacji?
Co określa stopień produkcji krajowej, dochodu narodowego i dobrobytu społecznego?
Co określa poziom bezrobocia i zatrudnienia w gospodarce danego kraju?
Jak polityka budżetowa i pieniężna rządu wpływa na ogólny poziom cen, dochodów, produkcji i zatrudnienia?
Co może uczynić rząd aby przeciwdziałać inflacji, bezrobociu i recesji?
POMIAR AKTYWNOŚCI GOSPODARCZEJ
W statystyce międzynarodowej wyróżnia się 2 zunifikowane systemy rachunków narodowych:
MPS
SNA
I system MPS
System bilansów produkcji materialnej oparty na koncepcji pracy produkcyjnej Marksa i Smitha, którzy uważali, że tylko praca która jest wydatkowana w sferze produkcji materialnej jest pracą produktywną tworzącą dochód narodowy.
System obowiązywał w dawnych państwach RWPG (Rady Współpracy Pomocy Gospodarczej)
II system SNA
System rachunków narodowych oparty na koncepcji pracy produkcyjnej Say'a, który uważał że każda praca społecznie użyteczna jest pracą produkcyjną tworzącą dochód narodowy.
System opracowany na zlecenie ONZ przez Kuznetza.
System SNA od systemu MPS różni się tym, iż jego mierniki uwzględniają efekty sektora usług.
W ramach systemu SNA wyróżnia się następujące miary poziomu aktywności gospodarczej:
miary ogólnej polityki krajowej
PNB - produkt narodowy brutto
PNN - produkt narodowy netto
PKB - produkt krajowy brutto
miary poziomu dochodów i konsumpcji społecznej
DN - dochód narodowy
DO - dochód osobisty
DD - dochód do dyspozycji (rozporządzalny)
DO i DD są to miary siły nabywczej konsumentów przed i po opodatkowaniu
miary trudności znalezienia pracy przez ludność
stopa bezrobocia
miary stałego wzrostu ogólnego poziomu cen
stopa inflacji
Do pomiaru inflacji wykorzystuje się wskaźniki cen, np. CPI i PPI oraz deflator cen PKB (przelicznik).
Produkt Narodowy Brutto - definicje
PNB jest to suma dochodów z tytułu posiadania czynników produkcji osiągniętych przez obywateli danego kraju w danym roku w kraju u za granicą
Jest to suma sprzedaży finalnej netto (konsumentowi, bądź firmie w celu ostatecznego zużytkowania) zrealizowanej przez obywateli danego kraju, w kraju i za granicą
PNB jest to suma wartości dodanej zrealizowanej na każdym etapie procesu produkcji.
Wartość dodana jest to różnica pomiędzy całkowitą sprzedażą (obrotem) a kosztami surowców, dóbr pośrednich i importem.
Na PNB możemy spojrzeć jako:
Strumień produktu, czyli sumę dóbr i usług finalnych wyrażoną w bieżących cenach rynkowych
Strumień dochodów i kosztów czyli sumę dochodów czynników produkcji (procentów, płac, zysków, rent) będących jednocześnie kosztami wytworzenia dóbr finalnych z danym społeczeństwem.
Metody obliczania PNB
Metoda strumienia produktu |
Metoda strumienia dochodów i kosztów |
G - rządowe zakupy dóbr i usług NX - eksport netto (eksport - import)
1 + 2 + 3 + 4 = PNB PNB - amortyzacja = PNN
|
PNB - amortyzacja = PNN (dla równowagi dodajemy różnicę między metodami, aby metody się ze sobą równały)
|
Inwestycje w zapasy to jedyna pozycja, która może mieć wartość ujemną.
Pozycja budownictwo mieszkaniowe jest to tak naprawdę wydatek konsumpcyjny, który z racji charakteru nabywanego dobra zaliczany jest do inwestycji.
Amortyzacja - odpisy na odtworzenia zużytych środków trwałych
Podatki pośrednie - uiszcza je konsument nabywając dane dobro/usługę zawartą w cenie dobra/usługi.
Dywidendy - część zysku netto spółki kapitałowej przeznaczonej do podziału pomiędzy udziałowców lub akcjonariuszy
PNB uwzględnia wyłącznie dobra i usługi wytworzone w bieżącym okresie, a zatem sprzedaż starych domów, używanych samochodów i dzieł sztuki stanowi jedynie transfer dóbr, których wartość była uwzględniona w minionych okresach i transakcji tych nie wlicza się do PNB.
PNB uwzględnia wyłącznie dobra i usługi finalne, pomija wartość pieniężną dóbr pośrednich.
Transakcje finansowe typu alimenty, zakup akcji, emerytury są jedynie przejawem transferu własności, nie są przejawem nowej produkcji i nie są wliczane do PNB.
Wykład nr 3 (3 III 2009)
PKB - Produkt Krajowy Brutto - stanowi miarę produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależnie od tego kto jest ich właścicielem (obywatel, bądź podmiot zagraniczny).
PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności lub/i pracy za granicą (jest to różnica
pomiędzy dochodami obywateli danego kraju z tytułu własności lub/i pracy
uzyskanymi za granicą a odpływem dochodów z tego samego tytułu, które są
należne cudzoziemcom)
C - osobiste wydatki konsumpcyjne
NX - eksport netto (eksport - import)
G - rządowe zakupy dóbr i usług
Ibrutto - amortyzacja + akumulacja kapitału (Inetto)
*** - transfery przedsiębiorstw (wpłaty na cele charytatywne + subwencje na rzecz
przedsiębiorstw państwowych + statystyczna niezgodność - bieżąca nadwyżka przedsiębiorstw państwowych)
+ - inne płatności nie podatkowe
++ - transfery na rzecz cudzoziemców
Metody wyznaczania produktu
model klasyczny
Po wynalezieniu maszyny parowej, kiedy nastąpił burzliwy rozwój gospodarki towarowo - pieniężnej powstała potrzeba opisu i teoretycznej analizy istniejącego sposobu gospodarowania.
Pierwszy zwarty system teoretyczny zwany ekonomią klasyczną powstał w 2 połowie XVIII w. Oparty był na założeniach liberalizmu ekonomicznego czyli teorii głoszącej, iż wolnokonkurencyjna gospodarka samoczynnie, bez ingerencji państwa, dąży do równowagi. Działa „niewidzialna ręka rynku”, która dokonuje optymalnego rozmieszczenia czynników produkcji do poszczególnych dziedzin wytwarzania.
Istnieje zatem pełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych.
Produkt wytwarzany w gospodarce osiąga zatem rozmiary potencjalne. O jego wielkości decyduje poziom i dostępność czynników produkcji.
Jeżeli dojdzie do zachwiania równowagi w gospodarce zostaje ona szybko przywrócona a parametrem, który to umożliwia są elastyczne ceny. Działa prawo Say'a (podaż sama stwarza sobie rynki zysku [podaż tworzy swój własny popyt])
Klasycy ekonomii uważali, że budżet państwa w skali roku powinien być zrównoważony (wydatki nie powinny przewyższać dochodów w danym roku)
P - poziom cen
Q - produkt (PKB)
Funkcja AS jest to funkcja zagregowanej podaży (zagregowana podaż - łączna ilość dóbr i usług jakie są oferowane na rynku)
AD - zagregowany popyt (zagregowany popyt - łączne zapotrzebowanie na dobra i usługi zgłaszane na rynku)
QR - produkt realny
QP - produkt potencjalny
E - równowaga rynkowa
keynesowski model wyznaczania produktu
Powyższe poglądy obowiązywały do lat 20. XX w. do okresu Wielkiego Kryzysu (przez blisko 10 lat we wszystkich krajach kapitalistycznych świata stopa bezrobocia sięgała poziomu 25%, nastąpił spadek dochodu narodowego o ok. 40%)
J.M.Keynes zaproponował alternatywne podejście do problemu wyznaczania produktu. Podstawą jego teorii było stwierdzenie, iż ceny i płace są sztywne.
Pojęcie „sztywne ceny” oznacza, że w sytuacji spadku popytu kiedy w firmach gromadzą się niezamierzone zapasy przedsiębiorcy zamiast obniżać ceny w pierwszej kolejności ograniczają produkcję. Skutkuje to powstawaniem bezrobocia klasycznego, które jest wynikiem świadomych decyzji związków zawodowych, które w opisanej sytuacji zawsze bardziej skłonne są wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia niż na ograniczenie płac (płace są sztywne).
Wykład nr 4 (10 III 2009)
!!! NAJWAŻNIEJSZY WYKŁAD !!!
Luka PKB - miara zastoju społeczno - ekonomicznego. Jest to różnica pomiędzy potencjalnym PKB a realnym PKB, czyli między PKB jaki można by wytworzyć w warunkach pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych a PKB faktycznie osiągniętym w warunkach istniejącego bezrobocia.
O wielkości wytwarzanego produktu w gospodarce decyduje zagregowany popyt.
Keynes odrzucił prawo Say'a. Stwierdził, iż ono nie działa, ponieważ:
Say dostrzegał wyłącznie jedną funkcję pieniądza (środka wymiany) a pełni on wiele funkcji, m.in. tezauryzacji (odraczanie wartości w czasie, skarbienie)
Ceny i płace są sztywne
Keynes dopuści istnienie kontrolowanego deficytu budżetowego. Uważał, że budżet może być niezrównoważony, jeżeli istnieje potrzeba zwiększenia wydatków z budżetu, np. na zasiłki dla bezrobotnych lub finansowanie robót publicznych.
Modle działa w warunkach niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych.
Jest to model krótkiego okresu (wykorzystujemy założenie ceteris paribus)
Modle służy do pokazywania efektów działania polityki fiskalnej państwa.
ZRÓWNOWAŻONY POZIOM PRODUKCJI (Yo) - jest to taki poziom produkcji, przy którym popyt = podaż, tzn. w gospodarce nie występują niezamierzone zapasy, natomiast konsumpcja planowana gospodarstw domowych równa jest ich konsumpcji realnej.
Prosta funkcja konsumpcji i oszczędności
Linia 45o jest zbiorem takich kombinacji poziomu dochodu i konsumpcji, że S = 0 (oszczędności = zero)
c = 1
C - autonomiczne wydatki konsumpcyjne czyli wydatki niezależne od dochodów
Przy zerowym dochodzie konsumpcja równa się konsumpcji autonomicznej.
c - krańcowa, psychologiczna skłonność do konsumpcji (c = , jest to przyrost konsumpcji spowodowany przyrostem dochodu o jednostkę)
t - stopa podatkowa
s - krańcowa skłonność do oszczędzania
c informuje nas ile z każdej dodatkowej jednostki dochodu gospodarstwo domowe skłonne jest przeznaczyć na konsumpcję a ile na oszczędności
Yd - dochód po opodatkowaniu
Funkcja konsumpcji wyznacza położenie funkcji oszczędności.
-C - ujemne oszczędności
Polecenie: wykazać graficznie jak wzrost krańcowej skłonności do konsumpcji może wpłynąć na położenie funkcji oszczędności
Zmiana położenia funkcji konsumpcji wpływa na zmianę położenia funkcji oszczędności (funkcja oszczędności jest dokładnie zależna od funkcji konsumpcji)
METODY WYLICZANIA ZRÓWNOWAŻONEGO POZIOMU PRODUKCJI
Dwie równoważne metody wyznaczania równowagi
A = Y <=> S = I
zrównoważony popyt = produkcja <=> oszczędności = inwestycje
A = C = I (jest to najprymitywniejsza funkcja globalnego popytu uwzględniająca tylko
gospodarstwa domowe)
- - -
A = Y
Linia 45o jest to zbiór takich kombinacji poziomu produkcji i zagregowanego (globalnego) popytu, że gospodarka znajduje się w stanie równowagi tzn. nie ma w niej niezamierzonych zapasów (Iniez = 0)
PUNKT PRZECIĘCIA FUNKCJI ZAGREGOWANEGO POPYTU Z LINIĄ 45o WYZNACZA ZRÓWNOWAŻONY POZIOM PRODUKCJI (Yo)
Wykład nr 5 (17 III 2009)
Polecenie 1
Wykazać graficznie, jak przy założeniu ceteris paribus wzrost wydatków rządowych może wpłynąć na zrównoważony poziom produkcji.
Funkcja zagregowanego popytu ma postać A = A + c(1 - t)Y
Funkcja autonomicznego popytu ma postać
A = C + I + G + cR dla gospodarki zamkniętej
A = C + I + G + cR + NX dla gospodarki otwartej
Yo = α A
Mnożnik (α) informuje jak zmieni się zrównoważnowy poziom produkcji pod wpływem zmian w popycie autonomicznym.
Wartość mnożnika oblicza się w jakiego wzoru:
α =
α ≥ 1
Popytowa teoria inflacji (zjawisko luki inflacyjnej)
Yp - produkcja potencjalna wytworzona przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji
Luka inflacyjna - jest to różnica pomiędzy aktualnie zgłaszanym poziomem zagregowanego popytu możliwym do zaspokojenia w warunkach pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych
Podniesienie cen jest skutecznym, ale inflacyjnym sposobem likwidacji luki.
Podniesienie podatków jest skutecznym, nie inflacyjnym sposobem likwidacji luki.
Polecenie 2
Sejm zdecydował o zmianie struktury budżetu państwa
G = - R
podniesiono wydatki rządowe dokładnie o taką samą kwotę o jaką obniżono transfery.
Hak ta zmiana przy założeniu ceteris paribus może wpłynąć na zrównoważony poziom produkcji oraz na stan budżetu w krótkim i długim okresie.
Wzór na budżet państwa
B = T - G - R
T = t * Y
Jeżeli wydatki rządowe i transfery wzrastają dokładnie o tę samą kwotę to przyrost produkcji (Yo) w wyniku wzrostu G będzie większy od przyrostu produkcji wywołanego wzrostem R (ponieważ część transferów może zostać zaoszczędzona)
W krótkim czasie stan budżetu nie ulegnie zmianie, nastąpiło bowiem tylko przeszeregowanie środków, natomiast w okresie długim nastąpi wzrost wpływów do budżetu z tytułu podatków o zwiększonej produkcji.
Przypadek mnożnika zrównoważonego budżetu
Efekt Haarelmo
Jeżeli G = T ex ante to Yo = G => α = 1
Jeżeli wzrost wydatków rządowych do samego początku finansowany jest ze zwiększonych wpływów do budżetu państwa z tytułu podniesionych podatków to zrównoważony poziom produkcji (Yo) wzrośnie dokładnie o tyle o ile wzrosły wydatki rządowe, a ponieważ
Yo = α * A
Gdzie w tym konkretnym przypadku A = G to α musi być równym 1.