Wykład nr 6 (24 III 2009)

KONSUMPCJA

Na poziom konsumpcji mają wpływ czynniki:

1. Ekonomiczne

2. Pozaekonomiczne

• Psychologiczne

• Społeczne

• Kulturowe

Czynniki ekonomiczne współokreślają sytuacje gospodarcza danego kraju. Dowodzą one w sposób wymierny istnienia ograniczonych zasobów w gospodarstwie domowym. Rozstrzygnięcia wymagają dwie zasadnicze kwestie:

1. sposób tworzenia materialnych podstaw egzystencji (zapewnienie stałych dochodów)

2. sposób gospodarowania posiadanymi środkami w celu zaspokojenia potrzeb gospodarstwa domowego

Istnieje wiele teorii wyjaśniających prawidłowości i zasady zachowań konsumenckich:

1. teoria użyteczności - wskazuje ona, iż konsument podejmując decyzje zakupu kieruje się zasadą maxymalizacji użyteczności. Użyteczność jest utożsamiana z zadowoleniem, satysfakcją lub przyjemnością czerpana ze spożycia wybranego dobra.

2. teoria użyteczności krańcowej - odnosi subiektywne odczucie konsumenta do pomiaru użyteczności związanej ze spożyciem nie jednego dobra, lecz koszyka dóbr i usług, który można nabyć przy danym dochodzie nominalnym i istniejących cenach rynkowych

3. teoria ujawnionych preferencji - w teorii tej dochód i ceny są podstawowymi determinantami wyboru nabywanych dóbr, są jednak nimi także ponad to gusta i preferencje konsumentów, które mają wpływ na stopień satysfakcji z konsumpcji

4. teoria psychologiczna G.Katona - autor wprowadza wiele zależności zachowań konsumenckich, twierdzi, iż pomimo swobody w wydatkowaniu dochodów decyzje o zakupie dób i usług, jakie podejmują gospodarstwa domowe, nie są wcale ani przypadkowe, a nie chaotyczne, lecz cechuje je racjonalność, to znaczy można je zrozumieć, przewidzieć i kontrolować, ale w tym celu obok dochodów i cen, które określają siłę nabywczą, należy także uwzględnić krańcową skłonność do konsumpcji. Oczekiwania dotyczące rozwoju sytuacji społeczno - gospodarczej w kraju oraz tak zwane inwestycje do których zalicza się nawyki konsumentów, motywy ich postępowania i oczekiwania

5. teoria względnego dochodu (efekt rygla)

C = C + cYd

Krótkookresowe funkcje konsumpcji

C = C + cYd

Teoria przytacza argumenty za tym, iż bieżąca konsumpcja zależy nie tylko od bieżącego dochodu do dyspozycji, ale także od poziomu dochodu z przeszłości. Gospodarstwa domowe kształtują swoją konsumpcję opierając się na szczytowym poziomie swojego dochodu. Jeżeli bieżący wzrost dochodu przewyższa poprzedni szczytu (przejście z punktu Yd* do Yd**) indukuje to nowy standard konsumpcji (przejście z A do B).

Pogląd ten spotkał się z krytyką, zazwyczaj bowiem wzrost dochodów powoduje wzrost oszczędności. Jeżeli jednak dochód gospodarstwa domowego ulegnie obniżeniu (powrót do Yd*) nie zechce on bezpośrednio i proporcjonalnie zrezygnować z osiągniętego poziomu życia, lecz np. zaciągnie kredyt, lub dokona zakupu na raty aby ten zaadoptowany standard konsumpcji utrzymać przynajmniej w krótkim okresie (punkt C na krótkookresowej funkcji konsumpcji). W teorii ekonomii nazywa się to efektem rygla.

Autor teorii: Duesenberry

6. teoria stałego (permanentnego) dochodu - teoria bierze swoją nazwę od rozróżnienia pomiędzy dochodem stałym, który w oczekiwaniach gospodarstw domowych będzie trwał długo, a bieżącym dochodem do dyspozycji, który może być wyłącznie dochodem krótkookresowym. Punktem wyjścia teorii są następujące przesłanki:

• dochody ludzi wahają się w czasie

• ludzie nie lubią, gdy ich konsumpcja uległa wahaniom

• ludzie starają się nie dopuścić do przenoszenia zmian w poziomie dochodu na konsumpcję

• w długim okresie stosunek miedzy dochodem a konsumpcją jest stały, natomiast w krótkim może ulegać istotnym wahaniom

Dochód stały (Y^p) jest to przeciętny dochód ludzi w długim okresie (średnia ważona bieżącego i przeszłego dochodu - najistotniejszy jest dochód z ostatnich 3 lat)

Jeżeli gospodarstwo domowe osiąga dochód na poziomie Yd* jego konsumpcja ustala się na poziomie A. Jeżeli jednak jego dochód wzrośnie do Yd** to konsumpcja nie wzrośnie proporcjonalnie, wraz ze wzrostem dochodu, ale wzrośnie mniej (punkt B na krótkookresowej funkcji konsumpcji), dopiero wtedy gdy gospodarstwo nabędzie pewności co do trwałości wzrostu dochodu jego konsumpcja wzrośnie do poziomu C.

Wnioski z teorii:

1. jeżeli bieżący dochód równy jest dochodowi z przeszłości ludzie zakładają że w przyszłości taki sam dostana

2. jeżeli bieżący dochód jest wyższy od przeszłego dochodu to dochód stały (długookresowy) wzrośnie wolniej niż dochód bieżący (niepewność co do trwałości wzrostu)

3. krótkookresowa krańcowa skłonność do konsumpcji jest zdecydowanie niższa od długookresowej.

Wykład nr 7 (31 III 2009)

7. teoria konsumpcji i oszczędności w cyklu życia - konsumenci budują na własny użytek prognozy dotyczące wielkości dochodów jakie otrzymują w ciągu całego swojego życia i na tej podstawie formułują swoje plany konsumpcji na cale życie (wliczając w to ewentualne zapasy w testamencie na rzecz dzieci). Źródłem finansowania konsumpcji mają być przewidywane dochody całego życia powiększone o ewentualny majątek początkowy, bądź otrzymany spadek.

Na szczeblu pojedynczego gospodarstwa domowego teoria ta dopuszcza duże rozpiętości w wydatkach. W skali masowej takie rozpiętości mają tendencję do wzajemnego niwelowania.

Podobnie jak w teorii stałego dochodu o poziomie całkowitego popytu konsumpcyjnego decyduje przeciętny dochód uzyskany w długim okresie.

A - życie „na kredyt”; do podjęcia aktywności zawodowej

B - aktywność zawodowa

C - poziom wypłacanej emerytury

Wnioski z teorii:

o poziomie konsumpcji w dużym stopniu decyduje majątek zgromadzony w okresie aktywności zawodowej.

Funkcja Ando - Mondiglianiego ma postać

C = cYd + bA

b - krańcowa skłonność do wydawania majątku

A - majątek, bogactwo

Autorzy uzupełnili funkcję Keynesa (cYd) o wartość aktywów (bA)

C ~ 0,7

b ~ 0,06

Drugą podstawową determinantą ekonomiczną zachowań konsumenta jest cena.

Cena jest to cokolwiek z czego dana osoba musi zrezygnować w zamian za jednostkę nabywanego dobra lub usługi zakupionej, utrzymanej lub spożytej.

Wielkość zapotrzebowania na określony produkt jest odwrotnie proporcjonalna do jego ceny, jednak zmiana ceny nie zawsze wywołuje jednakowe zmiany zachowania konsumentów. Są one bowiem zależne od:

1. rodzaju potrzeby jaką zaspokaja dany produkt, inaczej charakteru tego dobra (mniejszy jest wpływ ceny na dobra zaspokajające podstawowe potrzeby, a większy w przypadku dóbr luksusowych dotyczących potrzeb wyższego rzędu)

2. istnienia substytutów i dóbr komplementarnych

3. okresu jaki upłynął od zmiany ceny

4. poziomu dochodu

Są jednak odstępstwa od wymienionej zasady, że poziom konsumpcji jest wprost proporcjonalny do poziomu dochodów i cen:

1. paradoks Giffena - polega on na zwiększonym popycie na artykuły żywnościowe w trakcie podwyższania ich cen. Przyczyną takich zachowań jest racjonalny, bądź irracjonalny lęk przed dalszym, gwałtownym wzrostem cen. W swojej istocie te zachowania są racjonalne, ponieważ wynikają z chęci uniknięcia jeszcze gorszej sytuacji, natomiast skutki mogą okazać się irracjonalne w postaci nadmiernych zakupów.

2. paradoks Veblena - wynika on z wpływu wywieranego na ludzi i polega na zakupie drogich ekskluzywnych dóbr w celu zdobycia prestiżu i manifestowania swojej wyższości nad innymi poprzez swoje zachowanie konsumenckie.

3. efekt owczego pędu - wynika on z wpływu otoczenia i jednocześnie potrzeby akceptacji w określonej grupie społecznej. Polega on na nabywaniu danych dóbr i usług tylko dlatego, że inni je nabywają

4. efekt snobizmu - określa on takie zachowanie na rynku, kiedy popyt na dane dobro maleje, natomiast inni je kupują. Przedmiotem konsumpcji rządzącej się efektem snobizmu są rzeczy wyjątkowo drogie i niepowtarzalne.

5. efekt spekulacyjny - występuje przy ciągłych zmianach cen. Ma miejsce wtedy, gdy przy obniżkach cen konsumenci wstrzymują się od zakupu w nadziei, ze ceny nadal będą spadać, natomiast przy podwyżkach, w obawie o dalszy ich wzrost - kupują.

Determinanty poziomu konsumpcji:

• dochód do dyspozycji

• dochód stały

• majątek

• stopy podatkowe

• realne przychody od posiadanego majątku (nominalna stopa procentowa, stopa inflacji)

• ceny

• krańcowa skłonność do konsumpcji

• system zabezpieczenia społecznego

• oczekiwania co do rozwoju przyszłej sytuacji społeczno - gospodarczej

• czynnik kulturowy

FAZY OBROTU EKONOMICZNEGO I WYSTĘPUJACE W NIM ODROCZENIA

1. odroczenie Robertsona - oznacza przedział czasowy między uzyskaniem dochodu a zaplanowanym jego wydatkowaniem. Jest ono związane z przewidywaniami i oczekiwaniami gospodarstw domowych, władz samorządowych i rządu, które dokonują wydatków konsumpcyjnych. Jeżeli wielkość dochodu zmienia się w czasie (np. wzrasta) odroczenie to może wywołać niezamierzone oszczędności.

2. odroczenie Lundberga - oznacza przedział czasu między wydatkowaniem posiadanego dochodu a produkcją, czyli czas jaki jest niezbędny do przetransformowania (zmiany) zgłaszanego popytu na dobra i usługi w nową produkcję. Jest ono wynikiem przewidywań przedsiębiorstw, jeżeli wielkość dochodu zmienia się w czasie, np. maleje, odroczenie to może wywołać niezamierzone zapasy.

3. odroczenie produkcja - dochód - oznacza przedzial czasu między przychodami przedsiębiorstw z produkcji a opłatą czynników tej produkcji w postaci dochodu. Ponieważ w praktyce takie odroczenie w zasadzie nie występuje w ekonomii pojęcia produkcja i dochód używa się wymiennie.

Wykład nr 8 (7 IV 2009)

PROCESY DYNAMICZNE W GOSPODARCE RYNKOWEJ

Obserwacja właściwie każdej kategorii ekonomicznej wskazuje na dużą nieregularność zmian, a wynika to z faktu, iż poziom w zasadzie wielkości jest w danym momencie wypadkową różnych procesów dynamicznych na które składają się:

1. tendencja rozwojowa (trend)

2. wahania oscylacyjne

1. wahania koniunkturalne

• cykl Wagemana (150 lat)

• cykl Kondratiewa (50 - 60 lat)

• cykl Juglara (7 - 11 lat )

• cykl Kitchina (40 miesięcy)

2. cykle specjalne

3. wahania sezonowe

4. wahania krótkookresowe

1. wahania nieregularne

Ad.1.

Tendencja rozwojowa jest to kierunek zmian, który ujawnia się w długim okresie, przynajmniej 10-letnim. Regułą są trendy wzrostowe, co oznacza, że badana wielkość przyjmuje w kolejnych okresach coraz większe wartości.

Jedynym przykładem trendu spadkowego jest wydobycie węgla kamiennego w Polsce i na świecie.

Ad.2.

Cechą wahań oscylacyjnych jest powrót po zakończeniu pełnego cyklu do stanu wyjściowego. Wyróżnia się 3 rodzaje oscylacji:

1. gasnące

2. wybuchowe

3. o stałej amplitudzie

Ad.a.

Wahania koniunkturalne są to zmiany w aktywności gospodarczej wyróżniające się w jej ekspansji bądź kurczeniu wokół linii trendu. Mają one charakter cykliczny i nazywane są cyklami koniunkturalnymi.

Klasyczny cykl koniunkturalny charakterystyczny dla kapitalizmu wolnokonurencyjnego składa się z 4 faz: kryzys, zastój (depresja), ożywienie, rozkwit.

Między poszczególnymi fazami cyklu zachodzi związek przyczynowo - skutkowy. Mechanizmy i procesy zachodzące w jednej fazie warunkują pojawienie się kolejnych w następnej fazie. Cykle różnią się między sobą długością poszczególnych faz, oraz amplitudą wahań. Wspólna cechą wszystkich cykli jest ich makroekonomiczny zasięg.

Współcześnie zamiast wymienionych 4 faz wyróżnia się tylko 2 fazy: spadkową (recesja) i wzrostową (ożywienie) a związane to jest ze zmianą przebiegu cykli. Fazy spadkowe cyklu nie muszą bowiem odznaczać się absolutnym spadkiem poszczególnych kategorii ekonomicznych (np. PKB czy wielkość zatrudnienia), może to być tylko brak wzrostu lub spadek tempa wzrostu. Złagodzenie przebiegu cykli (zmniejszenie amplitudy wahań i wydłużenie okresu trwania poszczególnych faz) jest wynikiem zmian jakie zaszły w gospodarce rynkowej:

1. monopolizacji gospodarki

2. wzrostu interwencjonizmu państwowego

3. dezintegracji jednolitego światowego cyklu koniunkturalnego

4. gwałtownego rozwoju sektora usług, który jest najmniej podatny na wahania w koniunkturze.

Obserwacja wahań koniunkturalnych o różnym czasie trwania skłania do stwierdzenia, że cykl długi na kanwie (tle) którego przebiega cykl krótszy wpływa na jego proporcje.

Cykl dłuższy jest trendem dla cyklu krótszego.

Cykl Juglara, który przebiega na tle cyklu Kondratiewa sam jest punktem odniesienia dla cyklu Kitchina.

Cykl Wagemana (cykl pokoleniowy)

Wageman uznaje długie fale za zjawisko ekonomiczno - demograficzne i nazywa je cyklami pokoleniowymi. Twierdzi on, ze cechy następujących po sobie generacji różnią się w zasadniczy sposób i zawsze po pokoleniu energetycznym i przedsiębiorczym przychodzi pokolenie ostrożne i powściągliwe.

Cykl Kondratiewa:

1. 1780 - 1851 maszyna parowa

2. 1844 - 1896 kolej żelazna

3. 1891 - 1948 elektryczność, i wynalazki z dziedziny chemii

4. 1949 - 2000 motoryzacja i budownictwo

5. od 2000 Internet i telekomunikacja (cykl ustalony po śmierci Kondratiewa)

Cykl Kuznetza

Kuznetz łączy cykle gospodarcze ze zmianami w stopie wzrostu ludności (z wyżami i niżami demograficznymi)

Cykl Juglara (cykl klasyczny)

Mianem tym określa się wahania działalności gospodarczej pojawiającej się od 1825r. Do II Wojny Światowej. Przyczyną tych cykli były wahania w poziomie inwestycji (zwłaszcza w kapitale trwałym)

1873r. - największy kryzys XIXw

1929r. - największy kryzys XXw

Cykl Kitchina

Zaobserwowany on został dostatecznie wyraźnie w USA. Za przyczyną podaje się zmianę w poziomie inwestycji (zmiany w kapitale obrotowym).

Wykład nr 9 (21 IV 2009)

Ad.b.

Cykle specjalne

Zasięg cykli specjalnych ograniczony jest do pewnych rodzajów produkcji, które dają tym cyklom nazwę:

1. cykl świński 3 - 4 lata

2. cykl bydła

3. cykl bawełny 2 lata

4. cykl kawy 16 lat

Ad.c.

Wahania sezonowe

Są to zmiany w aktywności gospodarczej, które dokonują się w ciągu roku kalendarzowego i związane są z porami roku, oraz tradycjami i zwyczajami. Ich wyróżnikiem jest duża regularność i stała amplituda.

Przykład: wzrost zakupów w okresach przedświątecznych

Ad.d.

Wahania krótkookresowe

Są to wahania o czasie krótszym niż 1 miesiąc.

Przykłady: dobowe zmiany przewozów w sieci komunikacji miejskiej; tygodniowe oscylacje zakupów w sieci handlu detalicznego.

Ad.3.

Wahania nieregularne

Są to zmiany, których nie można przypisać ani działaniu trendu, ani czynników sezonowych ani czynników koniunkturalnych. Ich zasadniczą cechą jest nieprzewidywalność:

1. wahania przypadkowe - są one wynikiem działania dużej liczby stosunkowo słabych przyczyn ubocznych

2. wahania katastroficzne - są one wywołane przez wydarzenia historyczne (wojny, klęski żywiołowe, epidemie)

Teorie wahań

Podstawową determinantą cyklicznego rozwoju gospodarki są wahania popytu inwestycyjnego.

Różne są jednak wskazania co do przyczyn wahań tego popytu i z tego punktu widzenia wyróżnia się:

1. teorie neoklasyczne

2. teorie keynesistowskie

Ad.1.

Neoklasyczne spojrzenie na system gospodarki zakłada, że ma on właściwości stabilności, tzn. po każdym zakłóceniu szybko powraca do stanu równowagi. Czynniki zakłócające tę równowagę mają charakter egzogeniczny (zewnętrzny) wobec systemu gospodarczego, a są to:

• wojny

• rewolucje

• rozległe strajki

• zmiany demograficzne

• odkrycia nowych złóż

• innowacje organizacyjno - techniczne

• prawa przyrody

Zachwianie równowagi uruchamia czynniki endogeniczne, czyli tkwiące wewnątrz systemów, których działanie powoduje, iż równowaga zostaje szybko przywrócona.

Teoria plam na słońcu (Jerons, 1835 - 1882)

Wg ówczesnej wiedzy agro - technicznej okresowe (co 11 lat) pojawianie się ciemnych plam na słońcu miało być przyczyną nieurodzaju w rolnictwie co przekładało się na spadek produkcji przemysłowej i w konsekwencji spadek koniunktury w gospodarce.

Teoria innowacji (Schumpeter, 1883 - 1952)

Autor przyczyny występowania cykli widział w falowym pojawianiu się innowacji organizacyjno - technicznych. Pojawienie się wynalazku jest jego zdaniem warunkiem koniecznym lecz nie wystarczającym do rozwoju gospodarczego. Musi pojawić się przedsiębiorca, inwestor, który zaryzykuje i zainwestuje. Zysk nadzwyczajny jaki osiąga z tego tytułu skłania innych do naśladownictwa. Następuje okres tzw. Dyfuzji techniki, czyli faza wzmożonych inwestycji, wzrostu produkcji i zatrudnienia, oraz dochodów. Gospodarka wchodzi w fazę ożywienia, ponieważ zazwyczaj wzrost popytu nie nadąża za wzrostem podaży, po pewnym czasie pojawia się nadprodukcja, która powoduje zaostrzenie konkurencji, ograniczenie produkcji i spadek cen (spadek koniunktury). Malejąca stopa zysku zmusza do poszukiwania nowych rozwiązań organizacyjno - technicznych.

Teoria cyklu politycznego

Okresowe wybory powodują, ze rząd i parlament kierują się w swoich działaniach nie strategicznymi, długookresowymi wymogami wzrostu gospodarczego, lecz strategicznymi posunięciami, mającymi im zapewnić akceptacje wyborców (obniżenie podatków, wzrost pomocy społecznej itp.). W efekcie w rok po wyborach nowy rząd boryka się z problemem zwiększonego deficytu budżetowego. Zmuszony jest ciąć wydatki rządowe co powoduje spadek popytu i przekłada się na spadek koniunktury w gospodarce.

Ad.2.

Czynniki zewnętrzne wg tych teorii mogą wprawdzie zakłócić endogeniczne procesy, nie naruszają jednak długookresowej, wewnętrznej logiki systemu gospodarczego. Przyczyny cyklicznych wahań wynikają z reguł gry gospodarki rynkowej.

Fazy spadkowe cyklu są efektem procesów, które zachodzą w fazach wzrostowych i odwrotnie.

Przykład: fazę spadkową cechuje nadprodukcja. Wywołuje to zaostrzenie konkurencji między przedsiębiorcami i spadek cen, a przynajmniej spadek tempa ich wzrostu co ułatwia sprzedaż nadwyżek. Konsumpcja wprawdzie obniża się, ale nie może spaść poniżej pewnego poziomu. W fazie spadku tempo spadku produkcji jest większe od tempa spadku popytu. Musi on być zatem częściowo zaspokajany poprzez zmniejszające się zapasy. Są one zatem stopniowo likwidowane. Stosunkowo niskie ceny zmuszają przedsiębiorców do wprowadzenia nowych metod produkcji i wydajniejszych urządzeń, które obniżają koszty produkcji, a to oznacza wzrost inwestycji, produkcji, zatrudnienia i dochodów. Gospodarka wkrótce wejdzie w fazę ożywienia.

Wykład nr 10 (5 V 2009)

BEZROBOCIE

!!! ZAWSZE NA EGZAMINIE !!!

Co to jest podaż pracy? My świadczymy pracę

Co to jest popyt na pracę? Zapotrzebowanie zgłaszane przez przedsiębiorców

Bezrobocie - stan gospodarki w którym liczba miejsc pracy jest mniejsza od liczby osób której tej pracy poszukują

Bezrobocie - stan gospodarki w którym podaż zasobów siły roboczej jest większa od popytu na te zasoby.

Podaż pracy - oferta ze strony pracowników chcących pracować

Popyt na pracę - zapotrzebowanie przedsiębiorców na ręce do pracy

Bezrobotny - to osoba, która odznacza się 3 atrybutami (warunkami):

1. zdolny do pracy

2. skłonny do pracy

3. nie może prowadzić działalności gospodarczej na własny użytek

Zasoby siły roboczej - składają się ze wszystkich osób w wieku 15 - 16 lat i więcej, które są skłonne i zdolne do pracy, które są liczone jako bezrobotne bądź jako zatrudnione

Stopa bezrobocia - stosunek liczby osób uznanych za bezrobotne do liczby osób uznanych za chodzące w skład siły roboczej wyrażonych w procentach.

Stopa bezrobocia = bezrobotni / (zatrudnieni + bezrobotni) * 100%

Pełne zatrudnienie - jeżeli ktoś chce pracować to pracę znajdzie

PKB potencjalne - w pełni

Bezrobocie jest zawsze tzw. frykcyjne

Pojęcie „pełne zatrudnienie” oznacza iż w gospodarce występuje wyłącznie tzw. bezrobocie frykcyjne, którego rozmiary określa naturalna stopa bezrobocia. Szacuje się ją na poziom ok. 4% - 6%

Naturalna stopa bezrobocia nie jest wielkością stałą. W ostatnich kilkudziesięciu latach uległa istotnemu podwyższeniu, ponieważ w zasobach siły roboczej zwiększył się odsetek osób bardziej mobilnych (czyli skłonnych do zmiany miejsca pracy: kobiet, ludzi młodych, emograntów).

W danym kraju poziom naturalnej stopy bezrobocia zależy w dużym stopniu od:

1. wysokości zasiłków dla bezrobotnych

2. poziomu wykształcenia społeczeństwa

3. dostępu do informacji (rozwoju sieci urzędów pracy)

Luka PKB - miara zastoju społeczno - gospodarczego. Jest to różnica między PKB potencjalnym a PKB realnym czyli takim jaki można by uzyskać przy pełnym zatrudnieniu a faktycznie osiągniętym w warunkach istniejącego bezrobocia.

Dla określenia rozmiaru luki wykorzystuje się prawo Arthur'a Okun'a (używane przy konstrukcji budżetu)

Każdy procent o jaki realna stopa bezrobocia przewyższa naturalną stopę bezrobocia powiększa lukę PKB o około 3% (obserwacja danych empirycznych z gospodarstw USA w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat pokazuje, iż jest to blisko 4%)

Interpretacja

Jeżeli w danym roku stopa bezrobocia ulegnie obniżeniu o 1 punkt procentowy należy oczekiwać wzrostu PKB o ok. 3%

Obliczanie luki PKB w Polsce

Realna stopa bezrobocia 11,3

Naturalna stopa bezrobocia 6

11,3 - 6 = 5,3

5,3 * 3 = 15,9 % (<- luka PKB)

Rodzaje bezrobocia

W literaturze można spotkać różne klasyfikacje bezrobocia. Zgodne z najpowszechniej stosowaną wyróżnia się:

1. bezrobocie związane z niedopasowaniami strukturalnymi

1. frykcyjne

2. strukturalne

2. bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na siłę roboczą

1. klasyczne

2. koniunkturalne

Bezrobocie ukryte - obejmuje wszystkie osoby, które nie są oficjalnie zarejestrowane jako bezrobotne, ale które:

1. pracują na stanowiskach, które nie wymagają posiadania przez nie kwalifikacji, bo innej pracy znaleźć nie mogli

2. pracują w niepełnym wymiarze czasu pracy bo w pełnym wymiarze pracy znaleźć nie mogą

Klasyfikacja ze względu na czas pozostawania bezrobotnym:

1. krótkookresowe (do 3 miesięcy)

2. średniookresowe (3 miesiące - 1 rok)

3. chroniczne, długookresowe (powyżej 1 roku)

Bezrobocie frykcyjne (do 3 miesięcy, przejściowe)

• Cecha charakterystyczna - przejściowość sytuacji

• Występuje w każdej rozwijającej się gospodarce i związane jest z prawem człowieka do zmiany miejsca pracy przy czym zmiana pracy może wynikać zarówno z inicjatywy pracownika jak i pracodawcy

• W każdej gospodarce w wyniku ciągłych zmian struktury popytu na pracę (związanych głównie ze zmianą struktury produkcji) i w wyniku zmian podaży pracy (związanych głównie z napływem absolwentów i zmianą preferencji w zakresie pracy) powstają niedopasowania (frylacje), które prowadzą w efekcie do równoczesne do powstawania bezrobocia i wolnych miejsc pracy w różnych segmentach rynku

Bezrobocie strukturalne

• Jest najbardziej niebezpiecznym ze społecznego punktu widzenia rodzajem bezrobocia z uwagi na swój długotrwały charakter

• U podstaw tego bezrobocia leżą innowacje w zakresie technologii i organizacji pracy (postęp techniczny), które prowadzą do upadku pewnych branż i gałęzi

• Występuje ono w najostrzejszej formie w krajach przechodzących transformacje ustrojową

Wykład 11 (19 V 2009)

Bezrobocie klasyczne pojawia się wówczas gdy płace utrzymywane są powyżej poziomu równowagi. Ma ono charakter dobrowolny i jest wynikiem:

1. wygórowanych postulatów płacowych

2. braku zgody związków zawodowych na obniżanie płac

3. istnienie zasiłków dla bezrobotnych, które skłaniają do dłuższego pozostawania bez pracy

4. ustalenie przez ustawodawców zbyt wysokiego poziomu płacy minimalnej

Bezrobocie koniunkturalne (typu keynesowskiego)

Bezrobocie przymusowe wywołane niedostatecznym popytem na dobra i usługi. Zbyt mały popyt powoduje niepełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych. Jest to bezrobocie o dość długotrwałym charakterze.

Skutki bezrobocia

1. pozytywne

2. ekonomiczne

• bezpośrednie

• pośrednie

społeczne

Pozytywne:

• podnoszenie kwalifikacji

• zmiana postawy wobec pracy

• racjonalizacja wyborów kwalifikacji i zawodów

• wspomaganie procesów restrukturyzacji

Ekonomiczne, bezpośrednie:

• wzrost wydatków z funduszu pracy (zasiłki dla bezrobotnych)

• wzrost kosztów funkcjonowania instytucji zajmujących się obsługą bezrobotnych i ich rodzin (Państwowe Urzędy Pracy, Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej)

Ekonomiczne, pośrednie:

• luka PKB

• luka podatkowo - ubezpieczeniowa

• koszty realizacji ustaw mających przeciwdziałać bezrobociu

Społeczne:

• spadek dochodów gospodarstw domowych

• wzrost ubóstwa

• zjawiska patologii społecznej

• szkody moralno - etyczne

Krzywa Clarke'a - pokazuje zmiany w poziomie emocjonalnym bezrobotnego w ciągu pierwszych 6 miesięcy po utracie pracy

Przeciwdziałanie bezrobociu

Aktywna polityka państwa na rynku pracy polega na wykorzystaniu instrumentów polityki fiskalnej i/lub monetarnej w zależności od tego która z wyżej wymienionych polityk leży u podstaw prowokowanej przez państwo polityki gospodarczej polityka państwa zmierza do:

1. stymulowania zagregowanego popytu (polityka fiskalna), i/lub

2. stwarzanie przez państwo przedsiębiorcom korzystniejszych warunków do prowadzenia działalności (polityka monetarna)

Instrumenty polityki mikroekonomicznej to są takie instrumenty, które mają na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy oraz zmniejszenie bezrobocia w określonych regionach kraju lub określonych segmentach zasobów siły roboczej:

1. programy robót publicznych

2. subsydiowanie zatrudnienia (udzielanie bezzwrotnej pomocy z budżetu państwa przedsiębiorcom, którzy rezygnują z planowanych zwolnień lub tworzą nowe miejsca pracy)

3. pożyczki dla przedsiębiorców w celu tworzenia

• pożyczki dla bezrobotnych

• szkolenia zawodowe

• usługi pośrednictwa pracy świadczone przez urzędy pracy

INFLACJA

Inflacja jest to wzrost cen

FAŁSZ

Inflacja jest ot proces wzrostu ogólnego poziomu cen, który prowadzi do deprecjacji pieniądza krajowego, czyli do utraty jego siły nabywczej. Ogólny poziom cen określa siłę nabywczą pieniądza, czyli ilość dóbr i usług jakie można nabyć za jego jednostkę.

PRAWDA

Stopa inflacji - procentowa zmiana ogólnego poziomu cen w miarę upływu czasu.

Procesy inflacyjne mierzone wskaźnikami cen mogą mieć różne nasilenie. W zależności od stopnia tego nasilenia wyróżniamy:

• inflację pełzającą (do 3%)

• inflację umiarkowaną (3% - 10%)

• inflację galopującą (10% - 150%)

• hiperinflację (od 150%)

Hiperinflacja w Polsce - 1989r. ()

Super hiperinflacja w Polsce - 1990r. ()

Skutki inflacji

Pozytywne:

• w warunkach istnienia inflacji pełzającej przy założeniu istnienia zjawiska iluzji pieniężnej procesy inflacyjne sprzyjają (powodują) wzrost optymizmu wśród przedsiębiorców, wzrasta ich skłonność do inwestycji, a to sprzyja wzrostowi gospodarczemu

• powolne procesy inflacyjne ułatwiają pożądane zmiany relacji cenowych a to umożliwia prowadzenie racjonalnego rachunku ekonomicznego

Negatywne:

• zniekształcenie informacyjnej funkcji cen (gdy ceny rosną szybko podmioty gospodarcze tracą orientację rynkową, nie są bowiem w stanie ocenić czy wzrost cen jest rezultatem ogólnych procesów inflacyjnych, czy też wynika ze zmian relacji cen. W takiej sytuacji rynek często przekazuje błędne informacje w wyniku czego dochodzi do zmian w strukturze produkcji i konsumpcji)

• „ucieczka” od pieniądza gotówkowego (spadek popytu na pieniądz w ujęciu realnym)

• redystrybucja dochodów (podział, przesunięcie):

1. inflacja powoduje przesunięcie dochodów od podmiotów otrzymujących względnie stałe dochody nominalne i mających słabą pozycję przetargową w walce o podwyżki (emeryci, renciści, budżetówka) do podmiotów, które mają mocną pozycję przetargową (silne związki zawodowe)

2. następuje przesunięcie dochodów od właścicieli kont oszczędnościowych oprocentowanych poniżej stopy inflacji do właścicieli aktywów których realna wartość w okresie inflacji wzrasta

3. jeżeli umowy pożyczkowe zawarte są w wielkościach nominalnych następuje przesunięcie dochodów od pożyczkodawcy do pożyczkobiorcy

4. w warunkach progresywnego opodatkowania dochodów następuje przesunięcie dochodów od podatników do budżetu państwa

• wzrost niepewności i osłabienie aktywności gospodarczej (wysoka inflacja oznacza wysoką cenę kredytu a zatem spadek popytu inwestycyjnego i osłabienia aktywności gospodarczej)

• niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym (konieczność nowelizacji budżetu państwa)

• wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej

Teorie inflacji

Są 3 główne stanowiska teoretyczne w tym zakresie:

1. popytowa teoria inflacji (luka inflacyjna)

2. kosztowa teoria inflacji

3. monetarna teoria inflacji

Ad.1.

Nawiązuje ona bezpośrednio do teorii kształtowania się dochodu narodowego Keynes'a, zgodnie z którą wzrost popytu w warunkach niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych prowadzi do mnożnikowego wzrostu dochodu. Jeżeli jednak taki wzrost nastąpi przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych pojawia się luka inflacyjna. Najpowszechniejszym sposobem jej likwidacji jest wzrost cen co prowadzi do inflacji.

Ad.2.

Zgodnie z tą teorią wzrost cen jest skutkiem wzrostu kosztów produkcji. W zależności od tego jaki element kosztów uległ wzrostowi wyróżniamy:

1. inflację płacową - ma ona miejsce wówczas kiedy następuje wzrost płac, niezależnie od popytu na płacę. Rozwinięciem tej teorii jest koncepcja J.K.Galbraith'a zgodnie z którą na rynku pracy działają dwa ugrupowania, które kontrolują własne ceny, nie są jednak w stanie kontrolować cen swoich partnerów. Są to przedsiębiorcy i związki zawodowe. W sytuacji kiedy następuje spadek wartości płac realnych związki zawodowe domagają się ich podniesienia grożąc strajkiem. Ponieważ przedsiębiorcy nie lubią strajków - podnoszą płace, ale ponieważ wzrastają ich koszty produkcji podnoszą ceny, co powoduje, ze podobnie maleje wartość płac realnych.

Teoria ta uzasadnia zjawisko spirali inflacyjnej (wzajemne nakładanie się przyczyn pierwotnych, czyli sprawczych, i wtórnych inflacji)

2. wywołana przez zyski przedsiębiorstwa wykorzystuje swoją pozycję monopolistyczną i podnoszą ceny niezależnie od popytu na wytwarzane przez nie dobra i usługi

3. wywołana przez wzrost cen dóbr importowanych

4. wywołana przez podatki

Ad.3.

Podaż pieniądza (ilość pieniądza znajdującego się w obiegu) ma charakter egzogeniczny (zewnętrzny) w stosunku do gospodarki i znajduje się pod kontrolą banku centralnego. Zdaniem monetarystów tempo wzrostu cen zdeterminowane jest tempem wzrostu podaży pieniądza, ponieważ podaż pieniądza znajduje się pod kontrolą banku centralnego. Przyczynę inflacji upatruje się w błędach banku centralnego popełnionego w tym zakresie. Powinna obowiązywać zasada stałego i równomiernego wzrostu monetarnego ok. 2% - 4% rocznie. Nadmierny i niestabilny wzrost monetarny jest przyczyną inflacji.

Wykład nr 12 (26 V 2009)

Krzywa Phillips'a

Phillips na podstawie obserwacji gospodarki Wielkiej Brytanii (dane z 2 połowy XIX i 1 połowy XX x.) wskazał na istnienie krzywoliniowej zależności między stopą zmian płac nominalnych (inflacja kosztowa - płacowa) i stopą bezrobocia.

Teoria ta obowiązywała do lat 70-tych XX w. kiedy to w Europie Zachodniej nasiliły się zjawiska stagflacyjne.

Stagflacja - jednoczesne występowania w gospodarce wysokiej stopy bezrobocia i wysokiej stopy inflacji.

Zjawiska te doprowadziły to nowej interpretacji zależności stopa inflacji - stopa bezrobocia, której dokonał Frideman i Phelps.

Długookresowa krzywa Phillipsa jest prostą prostopadłą do osi poziomej w punkcie odpowiadającym naturalnej stopie bezrobocia (u*)

INWESTYCJE

W makroekonomii inwestycje odgrywają 2 zasadnicze role:

1. stanowią znaczącą, ale jednocześnie najmniej stabilną część wydatków (dlatego gwałtowne wahania w poziomie inwestycji wywierają istotny wpływ na zagregowany popyt i w konsekwencji na poziom produkcji i zatrudnienia)

2. inwestycje prowadzą do akumulacji kapitału (tworząc dodatkowe zasoby użytecznych budynków i urządzeń państwo zwiększa swój produkt potencjalny, co w długim okresie sprzyja wzrostowi gospodarczemu)

Podstawowe klasyfikacje inwestycji

Kryterium klasyfikacji	Rodzaje inwestycji
1. Uwzględnienie lub nie amortyzacji	* inwestycje brutto * inwestycje netto (akumulacja kapitału)
2. Elementy składowe PNB wg systemu SNA	* inwestycje przedsiębiorstw prywatnych * inwestycje gospodarstw domowych * inwestycje w zapasy
3. Stopień zaawansowania inwestycji	* inwestycje planowane * inwestycje realizowane * inwestycje zakończone
4. Czas (horyzont) inwestycji	* inwestycje natychmiastowe * inwestycje krótkookresowe * inwestycje średniookresowe * inwestycje długookresowe
5. Znaczenie inwestycji dla przedsiębiorstwa	* inwestycje operacyjne * inwestycje strategiczne
6. Lokalizacja podmiotów i środków inwestycyjnych	* inwestycje rodzime (krajowe) * inwestycje obce (zagraniczne)
7. Źródło finansowania	* inwestycje prywatne * inwestycje publiczne * inwestycje mieszane
8. Związek z procesem produkcji	* inwestycje produkcyjne * inwestycje nieprodukcyjne
9. Rodzaj inwestycji	* inwestycje rzeczowe * inwestycje finansowe (aktywa) * inwestycje w człowieka * inwestycje w nieruchomości (prawa własności lub użytkowania)
10. Podmiot inwestycji	* inwestycje bezpośrednie produkcyjne * inwestycje infrastrukturalne * inwestycje usługowe (towarzyszące)

Determinanty poziomu inwestycji

Dobra kapitałowe używane są przez wiele lat, dlatego też decyzje inwestycyjne zależą od 4 zasadniczych elementów:

1. przychody, które generowane są przez poziom ogólnej aktywności gospodarczej (im wyższe dochody osobiste gospodarstw domowych tym wyższa dynamika inwestycji)

2. popyt na produkty wytwarzany dzięki inwestycjom

3. poziom stóp procentowych oraz stóp podatkowych, które wpływają na koszty inwestycji i wielkość dochodów gospodarstw domowych.

4. oczekiwania przedsiębiorców dotyczące rozwoju przyszłej sytuacji społeczno - gospodarczej

Zasada akceleracji (przyspieszenia)

Zagregowany popyt można najogólniej wyrazić wzorem A = C + I, gdzie inwestycje stanowią przeciętnie 15% - 20%.

Podczas gdy wpływów wydatków inwestycyjnych na konsumpcję i dochód dowodzi mnożnik to odwrotnie wpływ wydatków konsumpcyjnych na wydatki inwestycyjne wyjaśnia zasada akceleracji.

Mnożnik działa w warunkach niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych, akcelerator natomiast zaczyna oddziaływać gdy te zdolności produkcyjne legną wyczerpaniu.

Przykład: w fabryce ołówków analizujemy 5 2-letnich faz sprzedaży. Początkowy zasób maszyn wynosi 20 sztuk. Każda maszyna wytwarza 10 tysięcy ołówków rocznie. Maszyna zużywa się po 10 latach, co wymaga dla utrzymania produkcji odtworzenia 2 maszyn rocznie.

Inwestycje - scan

Inwestycje odgrywają szczególną rolę w procesach wzrostu gospodarczego, obok znanego już efektu popytowego (mnożnikowego) inwestycje zwiększają moce produkcyjne w gospodarce a zatem tworzą także efekt podażowy. Można zatem powiedzieć o detalistycznym znaczeniu inwestycji.

Pomiędzy efektem popytowym a podażowym występuje luka czasowa - efekt popytowy występuje już w trakcie realizacji inwestycji natomiast podażowy już po jej zakończeniu.

Efekt podażowy uzyskiwany jest tak długo jak długo inwestycje są dodatnie (bowiem mogą one z okresu na okres być takie same, spadać bądź rosnąć).

Natomiast do efektu popytowego konieczny jest absolutny przyrost inwestycji - stabilizacja inwestycji zapewnia wzrost mocy produkcyjnych (efekt podażowy) ale jest niewystarczająca by uruchomić mechanizm mnożnika.

Wykład nr 13 (15 VI 2009)

Polityka stabilizacji gospodarczej jest to polityka przywracania gospodarki do stanu równowagi zewnętrznej (polityka antycykliczna) i wewnętrznej. Są dwa podstawowe rodzaje tej polityki:

1. fiskalna - prowadzona przez rząd pod kontrola parlamentu i inne instrumenty jak stopy podatkowe, wydatki rządowe i transfery

2. monetarna - prowadzona przez bank centralny (w Polsce przy współudziale rady polityki pieniężnej). Główne instrumenty to stopa rezerw obowiązkowych, stopa procentowa kredytu refinansowego, operacje otwartego rynku.

Stopa rezerw obowiązkowych - wyraża minimalną relację wartości rezerw gotówkowych banków komercyjnych do wartości depozytów. Jej podwyższenie przez bank centralny zmniejsza zdolności kredytowe banków komercyjnych a zatem ogranicza wartość pieniądza.

Kredyt refinansowany jest to kredyt udzielany przez bank centralny bankom komercyjnym, w celu zapewnienia im płynności. Podwyższenie stopy kredytu refinansowanego powoduje wzrost oprocentowania kredytów w bankach komercyjnych co ma wpływ na ilość kredytów udzielanych przez banki i ma wpływ na zmniejszenie podaży pieniądza.

Operacje otwartego rynku są to działania banku centralnego polegające na kupnie bądź sprzedaży rządowych papierów wartościowych (głównie weksli skarbowych) w celu regulowania podaży pieniądza na rynku.

Polityka fiskalna - główne założenia keynesizmu

• sektor prywatny w gospodarce cechuje się dość dużą niestabilnością

• wielkość produkcji określana jest głównie przez zagregowany popyt

• czynniki podażowe odgrywają niewielką rolę

• pomiędzy inflacją a bezrobociem zachodzi zamienność (patrz: krótkookresowa krzywa Phillipsa)

• istnieje uzasadnienie dla prowadzenia przez państwo aktywnej polityki gospodarczej opartej na działaniach dyskrecjonalnych i automatycznych stabilizatorach koniunktury

Działania dyskrecjonalne - są to działania podejmowane przez organy państwowe wg własnego przekonania w granicach swobodnego działania.

Automatyczne stabilizatory koniunktury - to podatek lub wydatek który np. w okresie recesji zwiększa zagregowany popyt bez specjalnego działania rządu lub parlamentu. Jest to np. zasiłek dla bezrobotnych lub podatek od dochodów osobistych.

• W hierarchii celów polityki gospodarczej państwa priorytetowe znaczenie ma ograniczenie bezrobocia.

Główne założenia polityki monetarnej:

• Gospodarka jest ze swojej natury stabilna, jeżeli jednak zostanie zakłócona np. nadmiernym wzrostem podaży pieniądza szybko wraca do stanu równowagi długookresowej z naturalną stopą bezrobocia

• Zmiany ilości pieniądza znajdującego się w obiegu są głównym czynnikiem tłumaczącym zmianę nominalną dochodu (mają wpływ na poziom inflacji)

• Nie ma zmienności między inflacją a bezrobociem (patrz: długookresowa krzywa Phillipsa)

• Nie ma potrzeby stabilizowania gospodarki. Monetarystów cechuje antyetatyzm - niechęć do aktywnej roli państwa w gospodarce i wiara w skuteczność mechanizmu rynkowego

• Powinna obowiązywać zasada niskiego i stałego wzrostu monetarnego ok. 2% - 4%. Nadmierny i niestabilny wzrost monetarny jest przyczyną inflacji.

• W hierarchii celów polityki ekonomicznej państwa priorytetowe znaczenie ma ograniczenie inflacji.

---