Dn.29.11.2005r.

ŹRÓDŁA PRAWA

PAŃSTWO FRANKOŃSKIE

Zasada osobowości prawa

• sądy stosowały prawo właściwe dla poszczególnych osób, zależnie od ich pochodzenia

etnicznego (prawo rzymskie/germańskie)

• każdy proces rozpoczynał się od tzw. wyznania, oświadczenia sędziemu według jakiego

prawa żyje podsądny

• podsądny był sądzony według oświadczonego prawa

• sędzia musiał zna i stosować różne systemy prawa

• w przypadku procesu, kiedy obie strony rządziły się różnymi prawami, stosowano prawo

właściwe dla pozwanego

• zasada ta bezużyteczna w sprawach skomplikowanych, np. w sprawie spadkowej

po rodzicach różnego pochodzenia

• mieszanie się przepisów różnych praw i kształtowanie się lokalnych praw zwyczajowych

„consuetudo loci”, stosowanych terytorialnie

• X w. zaprzestanie stosowania przez sądy różnorodnych praw osobowych

Źródła prawa stosowanego w państwie frankońskim

1. Ustawodawstwo królewskie (kapitularze)

9. były to rozporządzenia królów i cesarzy frankońskich

10. dzieliły się na 3 grupy:

• „kapitularze dodane do spisów prawa”

stanowiły uzupełnienie do już istniejących spisów prawa

• „kapitularze dla wysłanników królewskich - missi”

zawierały szczegółowe instrukcje dla wysłanników

• „kapitularze właściwe”

zawierały głównie normy administracyjne i gospodarcze

• dzieliły się na 2 grypy (ze względu na treść):

• świeckie (wydawał król na mocy swej władzy ustawodawczej)

• kościelne (decyzjom podejmowanym przez synody kościelne nadawał król,

autorytetem monarszym)

1. Dokumenty praktyki prawnej (dyplomy)

• spisane dla poświadczenia dojścia do skutku jakiejś czynności prawnej (nadania lenna/immun., sprzedaż wsi)

• wyróżnia się:

• dokumenty publiczne (wydane przez władzę państwową)

• dokumenty prywatne

• kartularze/kodeksy dyplomatyczne

• zachowane zbiory dokumentów

• sporządzone przez poszczególne klasztory

• formularze

• zbiory wzorów dla redagowania kartularzy

• najcenniejszy formularz z VII w.: mnicha Markulfa, opracował wzory dla pism kancelarii królewskiej

1. Spisy prawa rzymskiego

• ujmowanie na piśmie prawa rzymskiego, kiedy to cesarstwo dostawało się pod panowanie ludów germań.

• należą do nich spisy:

• prawo rzymskie Burgundów

- spis dokonany przez króla Burgundów - Gundobada dla ludności rzymskiej swego państwa w V w.

• prawo rzymskie Wizygotów/„Brewiarz Alaryka”

- streszczenie Kodeksu Teodozjańskiego

- do XII w. stanowiło najbardziej znane źródło prawa rzymskiego w Europie zachodniej

• edykt Teodoryka

- wydany przez króla Teodoryka Wielkiego dla ludności rzymskiej państwa Ostrogotów w VI w.

1. Spisy prawa germańskiego

• powstały w V w. i ich niewłaściwa nazwa to „Leges Barbarorum”

• należą do nich:

• Prawo Salickie

- spis prawa zwyczajowego salickiego z 507 i 511r.

- oryginalny tekst zawierał : 65 artykułów (głownie przepisy prawa karnego i procesowego,

ujęte w sposób kazuistyczny) i tylko 5 artykułów dotyczących prawa cywilnego (np. słynny

artykuł 59 określający wykluczenie kobiet od dziedziczenia „ziemi salickiej”)

• spisy prawa zwyczajowego Burgundów i Wizygotów

- późniejsza redakcja prawa Wizygotów z 654r. stanowi podstawę

ukształtowania się zwyczajowego prawa hiszpańskiego

• spis prawa longobardzkiego

- I spis z 643r. dał podstawę dalszemu rozwojowi tego prawa

- wpływ na późniejsze kształtowanie się prawa we Włoszech

• spisy praw zwyczajowych ludów germańskich osiedlonych na wschód od Renu np. państwo Sasów

- datują się z VII - IX w.

FRANCJA W OKRESIE ROZDROBNIENIA FEUDALNEGO

X - XIII w.

Zasada terytorialności prawa

• zasada osobowości prawa w okresie frankońskim wykształciła wiele odrębnych,

lokalnych praw zwyczajowych

• nastąpiło przejście do zasady terytorialności prawa - na określonym terytorium sąd stosował

tylko jeden system prawny

• z kolei ta zasada doprowadziła do rozdrobnienia prawa i powstania wielkiej ilości

lokalnych praw zwyczajowych

Podział Francji na karleje prawa zwyczajowego i prawa pisanego (rzymskiego)

• XIII w. tendencje do spisywania prawa zwyczajowego, ustalania jednolitego prawa

w szerszych ramach terytorialnych

• XV w. aż ok. 700 różnych praw zwyczajowych

• inny rozwój prawa na południu i północy:

1. Strefa południowa prawa pisanego (rzymskiego)

- przeważała ludność rzymska nad napływową ludnością germańską

- rozwój zarówno prawa rzymskiego, jak i zwyczajowego

- prawo zwyczajowe rozwijało się pod wpływem prawa rzymskiego (pisanego),

uznawanego za prawo zwyczajowe powszechne

- prawo rzymskie recypowane jako jedno z praw zwyczajowych, o walorze „spisanej racji”

(a nie jako obowiązujące z woli ustawodawcy)

2. Strefa północna prawa zwyczajowego

- nikłe wpływy prawa rzymskiego

Spisy prawa zwyczajowego

• źródłem poznania prawa zwyczajowego

• na początku o charakterze spisów nieoficjalnych, prywatnych (powstałych z inicjatywy jednostek)

• najważniejsze spisy:

• księga prawa zwyczajowego Normandii, zastąpiona

Wielką Księgą Prawa Zwyczajowego Normandii ok. 1250r.

- uznana później za oficjalny spis zwyczajowego prawa normandzkiego

(funkcjonuje po dzień dzisiejszy na wyspach anglonormandzkich)

• Księga prawa zwyczajowego okręgu Clermont ok. 1280r.

- spisana przez baliwa Filipa de Beaumanoir

- należy do najcenniejszych europejskich spisów prawa zwyczajowego

- daje systematyczny obraz średniowiecznego prawa zwyczajowego

Renesans nauki prawa rzymskiego

• XI w. odrodzenie się nauki prawa rzymskiego dzięki szerszemu zapoznaniu się krajów Europy z kodyfikacją justyniańską

• Szkoła Glosatorów w Bolonii (Włochy)

• stanowiła podwaliny odrodzenia nauki prawa rzymskiego

• twórcą był genialny prawnik Irneriusz

• glosatorzy dążyli do odtworzenia całego systemu prawa rzymskiego,

w jego autentycznej, pierwotnej czystości i wprowadzenia go do praktyki

• szkoła posługiwała się metodą egzegetyczną, profesor:

- czytał tekst prawa rzymskiego ze zbiorów justyniańskich

- objaśniał wyrazy, ustępy

- streszczał objaśnienia w formie tzw. glosy, którą wpisywał między wiersze/

na marginesie ustępów

• próżny glosatorów, gdyż prawo rzymskie nie rozwiązywało wszystkich problemów prawnych

• od XIII w. nauka prawa rzymskiego przedmiotem nauczania w wielu innych powstających uniwersytetach

• Szkoła Postglosatorów/Komentatorów

• powstała w XIV w. a jej twórcą był Bartolus de Saxoferrato

• dążeniem komentatorów było wynajdywanie w prawie rzymskim teorii, które mogłyby

odpowiadać potrzebom epoki

• stworzyli system prawa, zwany prawem powszechnym

(znacznie odbiegał od starożytnego prawa rzymskiego)

• nauka prawa rzymskiego

• podstawą kształcenia prawników na uniwersytetach (obok prawa kanonicznego)

• wpłynęła na rozwój prawa cywilnego

• wywarła duży wpływ na kształtowanie się nowych pojęć o państwie, o władzy państwowej

i o zarządzie państwa

Powstanie i rozwój prawa kanonicznego

• stosowane w sądach kościelnych

• wkraczało w dziedzinę stosunków między świeckimi

(w szczególności w sprawy dotyczące małżeństwa)

• przejęło wiele instytucji prawa rzymskiego, np. apelację, stąd wywarło duży wpływ

na rozwój prawa świeckiego

• podstawowym źródłem prawa kanonicznego było Pismo święte

• innymi źródłami:

• kanony (uchwalone przez sobory i synody)

• dekrety papieskie

• spisy prawa kanonicznego utworzyły liczne kolekcje prawa kanonicznego

• np. kolekcja kardynała Deusdedita z XI w. znana dobrze w Polsce

(wśród spisanych praw Kościoła, akt oddania Polski przez Mieszka I pod opiekę papieżowi)

• Dekret Gracjana/uzgodnienie rozbieżnych kanonów

• powstał w XII w. a jego autorem był prof. Gracjan z Bolonii

• dokonał systematycznego ujęcia całokształtu stosowanych przez Kościół przepisów

z próbą usunięcia/wyjaśnienia zachodzących między nimi sprzeczności

• zajmuje jedno z czołowych miejsc w światowej literaturze prawniczej

• dał podstawę pod dalszy rozwój nauki prawa kanonicznego, która rozwijała się metodą

egzegetyczną (jak prawo rzymskie)

• uzupełniony o następne księgi z XIII i XIV w.

• od XVI w. Dekret określano mianem „Corpus Iuris Canonici”,

a od 1582r., soboru trydenckiego, ogłoszono go jako obowiązujący zbiór prawa kanonicznego

• stosowany do 1917r., kiedy został zastąpiony przez Kodeks Prawa Kanonicznego

Nauczanie prawa rzymskiego i kanonicznego na uniwersytetach

• wykształceni prawnicy otrzymywali stopnie naukowe z zakresu „obojga praw”

• od 1219r. ograniczono się tylko do prawa kanonicznego (nauka prawa rzymskiego zabroniona,

nie popierane ani przez państwo, ani Kościół), powstają inne ośrodki nauczania prawa

rzymskiego: Montpellier i Orlean

FRANCJA W OKRESIE MONARCHII STANOWEJ

XIV - XV w.

• wzrost ustawodawstwa królewskiego, tzw. ordonansów królewskich

• ustawy wydawane przez króla zdobywają uznanie

• musiały być zarejestrowane w Parlamencie przed podpisaniem ich przez króla

• dotyczyły tylko dziedzin prawa publicznego

• kilka z nich wydanych na żądanie Stanów Generalnych z lat 1357 i 1413

• akcja spisywania praw zwyczajowych

• ze względu na różnorodność i wielość praw zwyczajowych i nie wystarczające spisy

lokalnego prawa

• 1454r. wydanie ordonansu w Montil-les-Tours, który nałożył na baliwów obowiązek

dokonania spisów lokalnego prawa wraz z komisją złożoną z praktyków

i przedstawicieli 3 stanów

• spisy uzgadniane z komisją powołaną przez Parlament

• powolne prace kodyfikacyjne prawa

• 1497r. uproszczenie procedury

FRANCJA W OKRESIE MONARCHII ABSOLUTNEJ

XVI - XVIII w.

Rozwój prawa zwyczajowego i wpływ prawa rzymskiego

• do XVIII w. w sądach stosowano partykularne prawa zwyczajowe

• sędziowie uznawali wyższość naukową prawa rzymskiego

• prawo rzymskie i kanoniczne stanowiło podstawę nauczania prawa na uniwersytetach

• XVI w. wciąż w nauce dominowała metoda szkoły postglosatorów (niebezpieczni dla prawa zwycz,

prowadzili do jego stopniowego wypierania i zastępowaniu go normami prawa rzymskiego)

• inną metodę wprowadził Cujas

• największy romanista tego wieku, humanista o światowym rozgłosie

• prowadził badania czysto naukowe, dążąc do odkrycia treści prawa rzymskiego

• postglosatorom zarzucał zniekształcenie właściwego sensu prawa rzymskiego

• 1454r. wydanie zarządzenia przez króla nakazujące baliwom dokonanie spisów prawa

zwyczajnego w ich okręgach sądowych

• XVI w. dzięki spisom osiągnięto pewność co do treści obowiązującego prawa, zachęciło uczonych

prawników do szukania cech wspólnych powszechnego francuskiego prawa zwyczajowego

• rozpoczęto badania naukowe nad prawem zwyczajowym

1580r. powstanie redakcji prawa zwyczajowego Paryża

• wzorem dla powołujących się przy interpretowaniu/uzupełnianiu luk w innych lokalnych prawach zwyczajowych

• ocalenie treści prawa zwyczajowego jako francuskiego prawa powszechnego

przez nadmierną ekspansją prawa rzymskiego

• 1679r. wprowadzono „instytucję prawa zwyczajowego”, jako przedmiot wykładów

na uniwersytetach (obok prawa rzymskiego i kanonicznego)

Ustawodawstwo królewskie(ordonanse)

• ordonanse właściwe, edykty, deklaracje - zawierały trwałe i ogólne normy

• dotyczyły tylko poszczególnych osób/grup

• wymagały zatwierdzenia przy każdej zmianie tronu

• postanowienia Rady Królewskiej

(od ordonansów różniły się tym, że tylko ordonanse podlegały rejestracji przez Parlamenty)

• tylko prawo publiczne uważane za dziedzinę ustawodawstwa (sądowe, dziedziną prawa zwyczajowego)

• powstanie 3 „wielkich ordonansów”

1. Ordonans o postępowaniu cywilnym z 1667r.

- wzorem dla kodeksu procedury cywilnej, wprowadzonego przez Napoleona w 1807r.

2. Ordonans o postępowaniu karnym z 1670r.

- nie zawierał postępowych rozwiązań w tej dziedzinie

3. Ordonans o handlu z 1673r.

- normował stosunki prawne kupców, czynności handlowe

- zapoczątkował nowy dział prawa prywatnego prawo handlowe

- nie jest jednak wzorem dla kodeksu prawa handlowego wprowadzonego przez Napoleona

• zredagowanych przez specjalnie powołaną Radę Sprawiedliwości

• z inicjatywy Ludwika XIV, który podjął myśl kodyfikacji prawa

• nowe ustawy regulowały na nowo wybraną dziedzinę prawa, unieważniając dotychczasowe

teksty prawne, odnoszące się do tej dziedziny

• nie objęły dziedziny prawa materialnego karnego, ani cywilnego (jedynie za Ludwika XV

wydanie kilku ordonansów z dziedziny prawa cywilnego, np. darowizny, testamenty)

• wywrą wpływ na redakcję pewnych części kodeksu cywilnego Napoleona z 1804r.
  
  

---