Różnicowanie językowe gwar w średniowieczu - różnice dialektalne:
Północ (Mazowsze i Wielkopolska) |
Południe (Małopolska i Śląsk) |
- w XII w. nagłosowa grupa ra- przeszła w re- (Redek, Redosz w BG); - nagłosowe ja- przeszło w je- (mazowiecka Legenda o św. Aleksym: jeko, jełmużna); - w Wielkopolsce i na Mazowszu się zachowało (w Wlkp do dziś), por. Pniewy, Sędziejewice, imię Dziurzewic; - wyrównanie tematu mianownika do tematu przypadków zależnych w formach zawierających pierwotnie jery: Domk, Dziadk, Krzepk, Krostawc itd., zamiast Domek, Dziadek, Krzepek, Krostawiec; - wszystkie te zjawiska wycofały się na północ i charakteryzują głównie Kaszuby, Warmię i Mazury. - nazwy miejscowe z formantem -in- miały formę rodzaju nijakiego, np.: Łysinino, Potulino, Podgorzyno (dziś Łysinin, Potulin, Podgórzyn); nazwy wycofały się na północne peryferie; - przeważają nazwy na -sko, -cko (Płocko); - zdarzają się formy z -ar- zamiast -ro- (z przestawki TorT > TroT), np.: Karwia, Nowogard, Starogard itp, w imieniu Dargorad w BG); - -ar- > -er-, np. Lederg w Bulli Gnieżnieńskiej zamiast Ledarg; - zachowana grupa chw- (chwała); - bojać się, stojać, graje, znaje; - końcówka Msc. lmn. -ech (w Bodzech);
- byłem;
- w obu pozycjach z nosówką;
- kontynuacja sŕ > śrz, zŕ > źrz tylko w Wielkopolsce;
Wielkopolska: - brak mazurzenia - dawny biernik ji > go; - już w XV w. krótka nosówka > ę; - iże > iż |
- ra; -ja;
- -ev- po miękkiej spółgłosce > -ov- (Stryjewo > Stryjowo)
-ek (z wokalizacją jeru)
- pierwotna forma rodzaju męskiego: Korczyn, Krzęcin;
- nazwy na -sk, -ck (Łask, Zbiersk); - zupełnie wyjątkowo;
- ch > f (również na Mazowszu); - bać się, stać, gra, zna (kontrakcja); - nowa forma Msc. lmn. n. i m. z końcówką -och (np. w bogoch PF); - byłem > byłech (ch > k w XV wieku) do dziś na Śląsku > byłek (do dziś na Podhalu); - odróżnienie dwu form biernika zaimków osobowych i zwrotnego: w połączeniu z przyimkiem z nosówką, z czasownikiem bez nosówki; - na Śląsku i Pomorzu: wstawne t i d: (strzoda, zdrzodło); na Mazowszu i w południowej Małopolsce rozpodobnienie > śr, źr; w północnej Małopolsce: rś, rź - przestawka;
- eże > eż
|