ŚREDNIOZAWANSOWANI - RECEPTYWNE ZDOLNOŚCI JĘZYKOWE

PROGRAM: POMIESZCZENIA (RECEPTYWNE I EFEKTYWNE)

Procedura programowa:

1. Lokalizacja pomieszczeń - usiądź lub stój naprzeciw dziecka. Skup jego uwagę i poproś: „idź do... (określone pomieszczenie)". Podpowiedz dziecku, do którego pokoju ma się udać. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpo­wiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Nazywanie pomieszczeń - zaprowadź dziecko do jednego z pomieszczeń. Skup jego uwagę i zapytaj: „gdzie my jesteśmy?". Pomóż dziecku, aby odpowie­działo: „jesteśmy w... (nazwa pomieszczenia)". W trakcie trwania sesji zmniej­szaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Sugerowane warunki pracy:

(1) Wykonywanie instrukcji; identyfikacja pomieszczeń i przedmiotów z oto-
czenia.

(2) Nazywanie przedmiotów z otoczenia i lokalizacja pomieszczeń.
Pomocne wskazówki:

1. Przyprowadź dziecko do pomieszczenia.

2. Zademonstruj mu odpowiedź.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1) „Idź do..." (2) „Gdzie my jesteś- my?"	(1) Skierowanie się do właściwego po- mieszczenia (2) Określenie nazwy pomieszczenia
1. Kuchnia
2. Sypialnia
3. Łazienka
4. Pokój gościnny
5. Jadalnia
6. Korytarz
7. Garaż
8. Pokoje rodzeństwa
9. Pokój dzienny
10. Pokój do zabawy

Uwaga: Jeśli dziecko jest w stanie powtórzyć i samodzielnie nazwać pomiesz­czenie, w trakcie prezentacji 1 odpowiedzi możesz już zadać następne pytanie (np. będąc w pierwszym pomieszczeniu możesz zapytać dziecko o kolejne). Mo­żesz kontynuować ten program w trakcie normalnych codziennych zajęć. Jeśli dziecko ma trudności w kontekstowym nazywaniu pomieszczeń, zrób więc zdję­cia i pokaż je dziecku (patrz program „Miejsca").

PROGRAM: UCZUCIA (RECEPTYWNE)

Procedura programowa:

1. Identyfikacja uczuć na zdjęciach - połóż na stole różne zdjęcia, ukazujące ludzi w różnych stanach emocjonalnych. Skup jego uwagę i poproś: „pokaż mi... (stan emocjonalny)". Pomóż dziecku we wskazaniu odpowiedniego rysunku. W trakcie uzyskiwanych postępów zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Pokazywanie uczuć - usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Skup jego uwagę i poproś: „pokaż mi... (wybrana mina)". Pokaż dziecku, w jaki sposób ma okazać stan emocjonalny. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na koniec tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: fotografie ludzi przedstawiające różne stany emocjonalne. Sugerowane warunki pracy: identyfikacja przedmiotów, czynności i znajo­mych ludzi.

Pomocne wskazówki:

1. Pomóż dziecku w pokazaniu konkretnego zdjęcia.

2. Zaprezentuj stan emocjonalny.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1) „Pokaż mi..." (2) „Pokaż mi..."	(1) Wskazanie na od- powiednie zdjęcie (2) Pokazanie miny
1. Wesoły
2. Smutny
3. Zły
4. Zdziwiony
5. Przestraszony
6. Śpiący
7. Chory
8. Zmęczony
9. Szalony
10. Bojaźliwy

Uwaga: Możesz zrobić zdjęcia członków rodziny, na których będą oni poka­zani w różnych stanach emocjonalnych.

1. .

PROGRAM: MIEJSCA (RECEPTYWNK I EKSPRESYWNE)

Procedura programowa:

1. Identyfikacja miejsc - połóż na stole różne rysunki przedstawiające miejs­ca. Skup jego uwagę i poproś: „pokaż mi...". Podpowiedz dziecku, aby wska­zało na odpowiednie zdjęcie. W takcie postępów zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko prawidłowe odpo­wiedzi.

2. Nazywanie miejsc - usiądź na krześle naprzeciw dziecka i skup jego uwagę. Zaprezentuj zdjęcie przedstawiające wybrane miejsce i zapytaj: ,,co jest na zdjęciu?". Pomóż dziecku w nazwaniu miejsca ze zdjęcia. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na za­kończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: zdjęcia przedstawiające miejsca. Sugerowane warunki pracy:

2. 
   Identyfikacja obrazków, przedmiotów z otoczenia i pomieszczeń.

Nazywanie obrazków, przedmiotów z otoczenia i pomieszczeń

PROGRAM: WYKONYWANIE DWUSTOPNIOWYCH INSTRUKCJI

Procedura programowa: usiądź na krześle naprzeciw dziecka i skup jego uwa­gę. Zaprezentuj dwustopniową czynność. Pomóż dziecku, aby zdołało ją wyko­nać w takim układzie, w jakim zostały zaprezentowane. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakoń­czenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: przedmioty potrzebne do wykonywania czynności.

Sugerowane warunki pracy: wykonanie jednostopniowych czynności, naśla­dowanie czynności po sobie występujących.

Pomocne wskazówki:

1. Pomóż dziecku w wykonaniu czynności lub zademonstruj ją.

2. Przedstaw drugą część polecenia w trakcie, gdy dziecko wykonuje jeszcze pierwszą. Stopniowo przedstawiaj dziecku dwie instrukcje jednocześnie.

3. Ograniczaj słownictwo w trakcie wydawania polecenia. Stopniowo, gdy dziecko zacznie poprawnie je wykonywać, zwiększaj zasób słownictwa.

Instrukcja dwustopniowa	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

Uwaga: Możesz połączyć jednostopniowe instrukcje w polecenia dwustopnio­we. Pamiętaj o zróżnicowaniu wykonywanych przez dziecko czynności (np. jeśli za pierwszym razem poprosiłaś dziecko, aby dotknęło głowy i nosa, następnym razem poproś, aby klasnęło w ręce i pomachało). Najlepiej uczyć dziecko wyko­nywania czynności, które przydadzą mu się w późniejszym życiu.

PROGRAM: PODAWANIE DWÓCH PRZEDMIOTÓW

Procedura programowa: połóż kilka przedmiotów na stole. Skup uwagę dziecka i poproś: „podaj mi... i..." (np. „podaj mi samochód i piłkę"). Pomóż dziecku w podaniu ci dwóch wybranych przedmiotów. W trakcie trwania pro­gramu zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na koniec tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: przedmioty.

Sugerowane warunki pracy: wykonywanie dwustopniowych instrukcji i iden­tyfikacja przedmiotów.

Pomocne wskazówki: pomóż dziecku w podaniu tobie obu przedmiotów. Powiedz nazwę drugiego przedmiotu w trakcie, gdy dziecko sięga po pierwszy z nich. Stopniowo pytaj o dwa przedmioty jednocześnie.

Instrukcja: „Podaj mi... i..."	Reakcja: Podanie tobie obu przedmiotów	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
1.

Uwaga: Pokaż dziecku, aby podawało tobie przedmioty używając dwóch rąk (jedna rzecz w jednej ręce, a druga w drugiej). Jeśli dziecko będzie miało jakieś problemy z programem, postaraj się ograniczać język (pytaj raczej: „piłka, sa­mochód" a nie: „podaj mi piłkę, czy podaj mi samochód"). Staraj się o wyko­rzystywanie tych poleceń w naturalnym kontekście, np.: „podaj mi buty i skar­petki".

PROGRAM: TAK / NIE (OBIEKTY)

Procedura programowa:

1. W przypadku obiektów (tak) - usiądź na krześle przodem do dziecka. Zaprezentuj wybrany obiekt i zapytaj: „czy to jest (nazwa przedmiotu)?" (np. „czy to jest samochód?"). Pomóż dziecku w udzieleniu odpowiedzi „tak" lub „nie". W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. W przypadku obiektów (nie) - usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Zaprezentuj wybrany przedmiot i zapytaj: „czy to jest (nazwa obiektu)?", np. „czy to jest jabłko?". Pomóż dziecku w odpowiedzeniu: „nie, to jest... (popraw­na nazwa przedmiotu)", np. „nie, to jest jabłko". W trakcie postępów zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

3. Wymiennie Tak I Nie - usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Zaprezentuj wybrany przedmiot i zapytaj: „czy to jest... (dowolna nazwa), czy... (właściwa nazwa przedmiotu)". Pomóż dziecku w odpowiedzi „tak" lub „nie, to jest... (nazwa)". W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: przedmioty.

Sugerowane warunki pracy: odpowiadanie „tak", „nie" na preferowane i nie preferowane rzeczy, określanie nazw przedmiotów, naśladowanie słów, identy­fikacja identycznych i nieidentycznych przedmiotów.

Pomocne wskazówki: Prezentacja właściwej odpowiedzi.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1) „Czy to jest (naz- wa obiektu?" (2) „Czy to jest (do- wolna nazwa)?" (3) Wymiennie (1) i (2)	(1) „Tak" (2) „Nie, to jest (właś- ciwa nazwa przedmio- tu)" (3) W zależności „Tak" lub „Nie, to jest...."
1. Tak
2. Nie
3. Wymiennie tak/nie

Uwaga: Początkowo możesz rozpocząć naukę odpowiadania „tak", „nie" na przedstawione czynności (np. „czy ona klaszcze?") i na ogólne pytania (np. „czy latem pada śnieg?").

PROGRAM: OKREŚLANIE CECH (RECEPTYWNE I EKSPRESYWNK)

Procedura programowa:

1. Identyfikacja cech połóż na stole dwa takie same przedmioty, które jednak różnią się np. wielkością lub kolorem (dwa samochody - duży i mały). Skup uwagę dziecka i poproś: „pokaż mi (cecha)... (przedmiot)", np. „pokaż mi dużą ciężarówkę". Pomóż dziecku we wskazaniu odpowiedniego przedmiotu. W trak­cie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtraf­niejsze, a na koniec tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Nazywanie cech - połóż na stole dwa takie same przedmioty, które jednak różnią się np. wielkością lub kolorem (np. dwie ciężarówki - duża i mała). Skup uwagę dziecka i pokaż na jedną z rzeczy. Zapytaj: „co to jest?". Pomóż dziecku w nazwaniu przedmiotu i określeniu jego cechy (np. „to jest duża ciężarówka"). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: przedmioty, które różnią się między sobą jedną cechą. Sugerowane warunki pracy:

1. Identyfikacja przedmiotów, zdjęć, członków rodziny, przedmiotów z oto­czenia, kolorów i uczuć.

2. Identyfikacja cech, nazywanie rysunków, członków rodziny, przedmiotów z otoczenia, kolorów i uczuć.

Pomocne wskazówki:

1. Pomóż dziecku we wskazaniu odpowiedniego rysunku.

2. Przedstaw cechę przedmiotu i nazwij ją.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowad zeni a	Data opanowania czynności
(1) „Pokaż mi..." (2) „Co to jest?"	(1) Wskazanie na odpowiednią cechę przedmiotu (2) Nazwanie przed- miotów z jego cechą
1. Duży/mały
2. Suchy/mokry
3. Ciepły/zimny
4. Czysty/brudny
5. Wysoki/niski
6. Ciężki /lekki
7. Pełny/pusty
8. Twardy/miękki
9. Młody/stary
10. Stary/nowy
11. Stary/młody
12. Chudy/gruby
13. Śliski/szorstki
14. Otwarty/zamknięty

Uwaga: Początkowo nie musisz nazywać przedmiotów, jeśli uczysz ich cech. Wystarczy tylko poprosić dziecko: „pokaż mi duży" zamiast: „pokaż mi duży samochód".

PROGRAM: OKREŚLANIE ZAWODÓW (RECEPTYWNE I EKSPRESYWNE)

Procedura programowa:

1. Identyfikacja zawodów - połóż na stole obrazki przedstawiające ludzi o różnych zawodach. Skup uwagę dziecka i poproś: „pokaż mi... (wybrany za­wód)". Pomóż dziecku we wskazaniu odpowiedniego rysunku. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Nazywanie zawodów - usiądź na krześle naprzeciw dziecka i skup jego uwagę. Przedstaw dziecku rysunek przedstawiający daną profesję i zapytaj: „kto to jest?". Pomóż dziecku w nazwaniu zawodu. W trakcie trwania sesji zmniej­szaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: zdjęcia przedstawiające ludzi o różnych zawodach. Sugerowane warunki pracy:

1. Identyfikacja rysunków, członków rodziny, obiektów z otoczenia.

2. Nazwanie rysunków, członków rodziny, obiektów z otoczenia. Pomocne wskazówki:

(1) Zademonstruj odpowiedź lub pomóż dziecku we wskazaniu prawidłowego
rysunku.

(2) Przedstaw nazwę zawodu.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1) „Pokaż mi..." (2) „Kto to jest?"	(1) Wskazanie odpo- wiedniego rysunku (2) Nazwanie różnych zawodów
1. Strażak
2. Policjant
3. Listonosz
4. Nauczyciel
5. Farmer
6. Śmieciarz
7. Fryzjer
8. Kelner
9. Kierowca autobusu
10. Pilot
11. Doktor
12. Pielęgniarka
13. Kierowca cięża­rówki
14. Dentysta
15. Kucharz

Uwaga: Staraj się pokazywać tych wszystkich ludzi dziecku w momencie, gdy jesteście np. na zakupach lub na spacerze.

PROGRAM: UDAWANIE

Procedura programowa: usiądź na krześle naprzeciw dziecka i skup jego uwa­gę. Poproś: „wyobraź sobie, że jesteś... (jakąś rzeczą, zwierzęciem, osobą o okreś­lonej profesji)". Podpowiedz dziecku, aby naśladowało towarzyszące temu czynno­ści (np. naśladując picie dziecko po pierwsze podnosi filiżankę do ust, a później naśladuje odgłos picia). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na koniec tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: rzeczy charakterystyczne dla wykonywanych zawodów (np. hełm dla strażaka).

Sugerowane warunki pracy: wykonywanie jednostopniowych czynności; na­śladowanie czynności z przedmiotami, wykonywanie instrukcji słownych i nazy­wanie przedmiotów. W przypadku zwierząt i ludzi wykonujących różne zawody - nazywanie zwierząt i zawodów.

Pomocne wskazówki: pomóż dziecku w udzieleniu odpowiedzi lub zademon­struj ją.

PROGRAM: KATEGORIE (ŁĄCZENIE, IDENTYFIKACJA I NAZYWANIE)

Procedura programowa:

1. Łączenie — połóż na stole różne rysunki przedmiotów zaliczanych do róż­nych kategorii. Przedstaw dziecku jedno ze zdjęć i poproś: „łącz". Pomóż dziec­ku w umieszczeniu zdjęcia w odpowiedniej kategorii. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę udzielanych podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Identyfikacja - połóż na stole zdjęcia różnych przedmiotów należących do kilku kategorii. Poproś dziecko: „umieść to... (w odpowiedniej kategorii)" (np. żywność). Pomóż dziecku wybrać kategorię. W trakcie trwania sesji zmniejszaj lizbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

3. Nazwa - połóż na stole rzeczy, należące do różnych kategorii. Wskaż na jedną z nich i zapytaj: „do czego to należy?". Pomóż dziecku w określeniu odpo­wiedniej kategorii. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Począt­kowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: karty kategoryczne i klasyfikacyjne.

Sugerowane warunki pracy: nazywanie przedmiotów, kolorów, numerów, liter, kształtów i łączenie różnych obiektów. Pomocne wskazówki:

(1-2) Pomóż dziecku w dopasowaniu karty do odpowiedniej kategorii.

4. Zaprezentuj odpowiedź ustną.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1) „Marsz" (2) „Wskaż na..." (3) „Do czego to na- leży?"	(1) Łączenie kart (2) Zakwalifikowanie do właściwej kategorii (3) Nazwanie kategorii
1. Żywność
2. Ubrania
3. Zwierzęta
4. Zabawki
5. Owoce
6. Narzędzia
7. Warzywa
8. Transport
9. Instrumenty
10. Meble
11. Kształty
12. litery
13. Liczby

Uwaga: Jeśli dziecko ma problemy z zakwalifikowaniem odpowiedniego rysun­ku do wybranej kategorii, możesz zastosować trójwymiarowe przedmioty.

PROGRAM: ZAIMKI („MÓJ" I „TWÓJ")

Procedura programowa:

1. Identyfikacja zaimków - usiądź naprzeciw dziecka. Skup uwagę dziecka i poleć mu: „Dotknij... (mojej / twojej)... (część ciała lub garderoby)", (np. „dotknij mojej bluzki"). Pomóż dziecku w pokazaniu odpowiedniej części ciała lub garderoby. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bez­błędne odpowiedzi. Na początku naucz dziecko zwrotów typu „twój" później „mój", a następnie zmień kolejność na „mój", a później „twój".

2. Nazwanie zaimków - usiądź naprzeciw dziecka. Wskaż na część ciała dziecka lub swoją. Skup uwagę dziecka i zapytaj: „czyja to... (część ciała lub garderoby?". Pomóż dziecku w zastosowaniu odpowiedniego zaimka, a także nazwaniu części ciała lub ubrania (np. „twoja koszulka"). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakoń­czenie tylko poprawne odpowiedzi. Na początku zacznij naukę od „mój" później „twój", a następnie zmień kolejność na „twój" i „mój".

Sugerowane warunki pracy:

(1) Identyfikacja części ciała lub garderoby, członków rodziny, miejsc i wyko-
nywanie dwustopniowych instrukcji.

(2) Nazwanie części ciał lub garderoby, członków rodziny i miejsc.
Pomocne wskazówki:

1. Pomóż dziecku we wskazaniu odpowiedniej części ciała lub garderoby.

2. Przedstaw odpowiedź.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1) „Dotknij..." (2) „Do kogo nale- ży...?"	(1) Wskazanie na od- powiednią część ciała lub garderoby (2) Nazwanie zaimka
1. Mój
2. Twój
Zamiennie „mój" i „twój"

Uwaga: Gdy dziecko nauczy się już rozróżniania przyimków, odczekaj parę tygodni przed nauką nazw. To może zmniejszyć stopień niejasności.

PROGRAM: PRZYIMKI (RECEPTYWNE I EKSPRESYWNE)

Procedura programowa:

1. Receptywne - usiądź naprzeciw dziecka. Skup jego uwagę i podaj wybrany przedmiot. Poproś dziecko: „połóż to... (przyimek) ... (lokalizacja)", np. „połóż to na stole". Pomóż dziecku w położeniu przedmiotu we wskazanym przez ciebie miejscu. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Ekspresywne - połóż wybrany przedmiot w miejscu widocznym dla dziec­ka. Zapytaj: „gdzie jest... (dany przedmiot)?". Pomóż dziecku w określeniu lokalizacji przedmiotu (np. „jest pod stołem"). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na koniec tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: przedmioty lub karty obrazujące przyimki. Sugerowane warunki pracy:

1. Wykonywanie dwustopniowych instrukcji i identyfikacja przedmiotów z otoczenia.

1. Nazywanie przedmiotów i pomieszczeń z otoczenia.

Pomocne wskazówki: pomóż dziecku w położeniu przedmiotu w wymienionym przez ciebie miejscu. Możesz wydać polecenie ustne w przypadku (2) reakcji.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1) „Połóż to..." (2) „Gdzie jest...?"	(1) Ulokowanie przed- miotu na odpowiednim miejscu (2) Nazwanie miejsca, w którym dany obiekt znajduje się
1. Na
2. W
3. Pod
4. Z przodu
5. Za
6. Obok
7. Pomiędzy
8. Na wierzchu
9. Pod spodem
10. Z tyłu

Uwaga: Jeśli dziecko może już mówić, naucz je odpowiedzi 2 podczas treno­wania odpowiedzi 1 (np. gdy dziecko kładzie przedmiot na określonym miej­scu, zapytaj wtedy: „gdzie jest...?"). Za każdym razem możesz wykorzystać tę procedurę programową. Np. gdy dziecko poprosi cię o jakiś przedmiot, możesz na początku zadać pytanie: „gdzie znajduje się". Pomóż dziecku w nazwaniu tego miejsca, a następnie podaj wybrany przedmiot. Naucz dziecko, aby samo po­trafiło znaleźć się w różnych lokalizacjach (np. „wejdź pod stół") i zadaj pytanie: „gdzie jesteś?". W celu przetrenowania znajomości przyimków możesz również wykorzystać obrazki.

PROGRAM: IDENTYFIKACJA/NAZYWANIE OBIEKTÓW W TRAKCIE ICH OPISU (W I POZA POLEM WIDZENIA)

Procedura programowa:

1. W polu widzenia - połóż kilka przedmiotów na stole. Skup na nich uwa­gę dziecka i powiedz: „myślę o rzeczy, która jest... (cecha charakterystyczna obiektu)". Np. jeśli masz na myśli jabłko to powiedz: „myślę o czymś, co jest czerwone, rośnie na drzewie i jest do jedzenia". Pomóż dziecku we wskazaniu i nazwaniu opisywanej rzeczy. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpo­wiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Poza polem widzenia - usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Skup jego uwagę i powiedz: „myślę o czymś, co... (opis obiektu)", np.: „myślę o czymś, co jest okrągłe i do kopania". Pomóż dziecku w nazwaniu tej rzeczy. W trakcie trwania zajęć zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniej­sze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: przedmioty. Sugerowane warunki pracy:

1. W polu widzenia — nazywanie obiektów, ich cech, kolorów, funkcji i kate­gorii.

2. Poza polem widzenia - rozpoznawanie obiektów po ich opisie, odpowia­dania na podstawowe pytania.

Pomocne wskazówki: czasami dodawaj opisy pomocnicze, wskazuj na wy­brane obiekty, mów dziecku, jak ma wyglądać odpowiedź, pokaż dziecku przed­miot, o który pytałaś, a który jest poza zasięgiem wzroku.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1-2) „Myślę o czymś, co..."	(1-2) Nazywanie obiektów
1. Obiekty w polu wi­dzenia
2. Obiekty poza polem widzenia

Uwaga: Program rozpocznij od przedstawienia kilku przedmiotów, które różnią się między sobą pod względem funkcji i koloru (jeden zielony przedmiot, jeden żółty, jeden nadający się do zjedzenia, jeden do zabawy). W miarę upływu czasu zwiększaj liczbę przedmiotów i podobieństw między nimi (np. dwa przed­mioty czerwone, jeden z nich do jedzenia, drugi do noszenia). Możesz prze­ćwiczyć z dzieckiem odpowiedzi na zadane mu pytania na temat przedmiotów (np. „myślę o miejscu, gdzie możesz pływać i bawić się w piasku"), a także osób (np. „myślę o kimś, kto ma czarne włosy, jest dziewczynką i przyjdzie w sobotę, aby się z tobą pobawić"). Na zakończenie terapii możesz poprosić dziecko, aby to ono opisało dowolny przedmiot, który ty będziesz musiała odgadnąć! Zmieniaj również formę wydawanych instrukcji (np.: „powiedz mi, co...", albo: „pokaż mi rzecz, która...").

PROGRAM: KARTY SEKWENCYJNE

(UKŁADANIE ICH W KOLEJNOŚCI I OPISYWANIE)

Procedura programowa:

1. Układanie w kolejności - połóż przed dzieckiem komplet kart i poproś: „ułóż je w kolejności". Pomóż dziecku w ułożeniu kart ze strony lewej do strony prawej w poprawnej kolejności. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę pod­powiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Opis kolejności - podaj dziecku zestaw kart sekwencyjnych i poproś, aby ułożyło je w kolejności. Gdy już karty zostaną ułożone w kolejności, zapytaj dziecko: „powiedz mi, co widzisz na rysunku". Pomóż dziecku we wskazaniu na odpowiedni rysunek i w jego opisie, zaczynając od lewej do prawej strony (np. „dziewczynka nalewa sok, później go pije i odstawia szklankę do zlewu"). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: karty sekwencyjne.

Sugerowane warunki pracy: opis rysunków pełnymi zdaniami. Pomocne wskazówki: pomóż dziecku w ułożeniu kart w określonej kolejności lub pokaż dziecku, jak ma to wyglądać.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1) „Ułóż karty w ko- lejności" (2) „Powiedz mi, co widzisz na obrazku"
1. Sekwencje dwu-obrazkowe
2. Sekwencje trój-obrazkowe
3. Sekwencje cztero-obrazkowe
4. Sekwencje pięcio-obrazkowe

Uwaga: Jeśli dziecko potrafi już mówić, możesz nauczyć je jednoczesnego układania kart i opowiadania o nich. Rozpocznij od sekwencji dwuobrazkowych i zwiększaj je aż do pięciu. Wykorzystaj te obrazki, które przedstawiają scenki znane twemu dziecku (np. wspinanie się na ślizgawkę, siadanie na niej i zjazd w dół). Możesz w tym celu zrobić zdjęcia dziecka podczas wykonywania złożo­nych czynności.

POGRAM: PŁEĆ (RECEPTYWNIE I EKSPRESYWNIE)

Procedura programowa:

1. Identyfikacja płci - połóż na stole obrazki, które różnicują płeć człowieka (np. zdjęcia chłopca, dziewczynki). Skup uwagę dziecka i poproś: „pokaż mi... (płeć)" (np. dziewczynkę). Pomóż dziecku we wskazaniu odpowiedniego zdjęcia. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpo­wiedzi.

2. Nazywanie płci - usiądź na krześle przodem do dziecka. Skup jego uwa­gę i pokaż rysunek przedstawiający ludzi różnych płci. Zapytaj: „kto to jest?". Pomóż dziecku w określeniu płci osoby ze zdjęcia (np. „to jest chłopak"). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: rysunki różnicujące ludzi ze względu na ich płeć. Sugerowane warunki pracy:

1. Identyfikacja rysunków i członków rodziny.

2. Identyfikacja płci, nazywanie rysunków i członków rodziny. Pomocne wskazówki:

1. Pomóż dziecku we wskazaniu odpowiedniego rysunku. Możesz również podpowiedz mu, o które zdjęcie ci chodzi poprzez podsunięcie go bliżej dziecka.

1. Przedstaw nazwy wszystkich płci.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowad zenia	Data opanowania czynności
(1) „Pokaż mi..." (2) „Kto to jest?"	(1) Wskazanie na od- powiednie zdjęcie (2) Nazwanie płci
1. Chłopiec
2. Dziewczynka
3. Mężczyzna
4. Kobieta
5. Pani

Uwaga: Możesz pokazać dziecku zdjęcia w gazetach przedstawiające ludzi różnych płci. Musisz wykorzystać takie zdjęcia, które są wyraźne i sprecyzowane. Później możesz za przykład wziąć ludzi z rodziny (np.: „czy tatuś jest kobietą czy mężczyzną?", „czy jesteś chłopcem czy dziewczynką?").

PROGRAM: ODPOWIEDZI NA PYTANIA NA TEMAT PRZEDMIOTÓW I RYSUNKÓW

Procedura programowa:

1. Na temat przedmiotów - usiądź naprzeciw dziecka. Pokaż mu wybrany przedmiot i zadaj jedno z pytań (patrz przykład poniżej). Pomóż dziecku w udzie­leniu odpowiedzi (patrz przykład poniżej). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na koniec tylko bez­błędne odpowiedzi.

2. Na temat rysunków - usiądź na krześle przodem do dziecka. Pokaż mu rysunek osoby wykonującej czynność w określonych warunkach (np. zdjęcie taty gotującego w kuchni). Zadaj parę pytań na temat obrazka. Pomóż dziecku w udzieleniu prawidłowych odpowiedzi na ten temat. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na koniec tylko bezbłędne odpowiedzi. Naucz dziecko odpowiadania na 1 pytanie na temat pojedynczych przedmiotów/zdjęć. Stopniowo wprowadzaj coraz więcej pytań.

Materiały: przedmioty i fotografie rodziny wykonującej jakieś czynności w określonych warunkach. Sugerowane warunki pracy:

(1) Obiekty: nazywanie obiektów, koloru, ich funkcji, kategorii i lokalizacji.

(2) Zdjęcia: nazywanie członków rodziny, czynności, ich lokalizacji (pomiesz-
czenia) i uczuć.

Pomocne wskazówki: przedstawienie odpowiedzi.

Przykładowe pytania	Przykładowe reakcje	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
W przypadku obiektów: (1) „Co to jest?" (2) „Jakiego jest koloru?" (3) „Do czego to służy?" (4) „Do jakiej grupy zali- czymy banana?"	(1) „To jest banan" (2) „Jest żółty" (3) „Do jedzenia" (4) „Owoc"
(1) „Co to jest?" (2) „Jakiego jest koloru?" (3) „Do czego to służy?" (4) „Jak to smakuje?" (5) „Gdzie możesz to do- stać?"	(1) „To jest lizak" (2) „Jest czerwony" (3) „Do lizania" (4) „Jest słodki" (5) „W sklepie"
W przypadku rysunków: (1) „Kto to jest?" (2) „Co ona robi?" (3) „Gdzie ona jest?" (4) „Jak ona się miewa?"	(1) „Mamusia" (2) „Śmieje się" (3) „W pokoju tele- wizyjnym" (4) „Jest szczęśli- wa"

Uwaga: Jeśli dziecko początkowo ma problemy z realizacją założeń programo­wych, postaraj się zadawać pytania w zmienionej kolejności, a następnie w miarę upływu czasu, układać je w określone bloki.

PROGRAM: TAK / NIE (OBIEKTY)

Procedura programowa:

1. W przypadku obiektów (tak) - usiądź na krześle przodem do dziecka. Zaprezentuj wybrany obiekt i zapytaj: „czy to jest (nazwa przedmiotu)?" (np. „czy to jest samochód?"). Pomóż dziecku w udzieleniu odpowiedzi „tak" lub „nie". W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. W przypadku obiektów (nie) - usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Zaprezentuj wybrany przedmiot i zapytaj: „czy to jest (nazwa obiektu)?", np. „czy to jest jabłko?". Pomóż dziecku w odpowiedzeniu: „nie, to jest... (popraw­na nazwa przedmiotu)", np. „nie, to jest jabłko". W trakcie postępów zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

3. Wymiennie Tak I Nie - usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Zaprezentuj wybrany przedmiot i zapytaj: „czy to jest... (dowolna nazwa), czy... (właściwa nazwa przedmiotu)". Pomóż dziecku w odpowiedzi „tak" lub „nie, to jest... (nazwa)". W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: przedmioty.

Sugerowane warunki pracy: odpowiadanie „tak", „nie" na preferowane i nie preferowane rzeczy, określanie nazw przedmiotów, naśladowanie słów, identy­fikacja identycznych i nieidentycznych przedmiotów.

Pomocne wskazówki: Prezentacja właściwej odpowiedzi.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1) „Czy to jest (naz- wa obiektu?" (2) „Czy to jest (do- wolna nazwa)?" (3) Wymiennie (1) i (2)	(1) „Tak" (2) „Nie, to jest (właś- ciwa nazwa przedmio- tu)" (3) W zależności „Tak" lub „Nie, to jest...."
1. Tak
2. Nie
3. Wymiennie tak/nie

38

1

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1) „Pokaż mi..." (2) „Co jest na zdję- ciu?"	(1) Wskazanie na od- powiednie zdjęcie (2) Nazwanie miejsca
1. Park
2. Zoo
3. Biblioteka
4. Plaża
5. Farma
6. Szkoła
7. Cyrk
8. Lotnisko
9. Miasto
10. Restauracja
11. Sklep spożywczy
12. Dżungla
13. Ocean
14. Szpital
15. Klasa
16. Piaskownica
17. Stacja benzynowa
18. Przyjęcie urodzi­nowe
19. Muzeum
20. Gabinet denty­styczny

Uwaga: Zrób zdjęcia miejsc, do których dziecko uczęszcza.

Instrukcja: „Wyobraź sobie, że jesteś..."	Reakcja: Dziecko naśladuje wybraną czynność lub udaje osobę	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
1. Picie
2. Szczotkowanie wło­sów
3. Mycie twarzy
4. Mycie zębów
5. Lizanie lodów
6. Jazda samochodem
7. Zamiatanie
8. Wkładanie czapki na głowę
9. Udawanie węża
10. Udawanie lwa
11. Udawanie psa
12. Udawanie małpki
13. Udawanie żaby
14. Udawanie królika
15. Udawanie kota
16. Udawanie ptaka
17. Udawanie strażaka
18. Udawanie doktora
19. Udawanie poli­cjanta
20. Udawanie fryzjera

Uwaga: Jest to wspaniała zabawa wśród rówieśników i rodzeństwa.

---