POCZĄTKUJĄCY - EKSPRESYWNE ZDOLNOŚCI JĘZYKOWE

PROGRAM: WSKAZYWANIE NA WYBRANE PRZEDMIOTY

Procedura programowa:

1. Usiądź naprzeciw dziecka. Trzymaj w ręku preferowany przez dziecko przedmiot Jub coś do jedzenia. Zapytaj się: „co chcesz?". Podpowiedz dziecku, aby wskazało na określoną rzecz i poprowadź rękę dziecka. Natychmiast daj dziecku wybrany przedmiot. Pozwól mu chwilę pobawić się nim lub skonsu­mować. Zastosuj system nagradzania za prawidłowe odpowiedzi.

2. Wybieranie określonego przedmiotu spośród dwóch - usiądź na krześle naprzeciw dziecka. W ręku trzymaj preferowany i nie preferowany przez dziecko produkt. Zapytaj: „co chcesz?". Pomóż dziecku we wskazaniu preferowanego przez nie produktu, natychmiast podając go dziecku. W trakcie uzyskiwania postępów w nauce zmniejszaj liczbę podpowiedzi. W końcowej fazie nagradzaj tylko bezbłędne odpowiedzi.

3. Wybieranie produktu spośród leżących na stole - połóż na stole preferowa­ny i nie preferowany produkt. Zapytaj dziecko: „co chcesz?". Pomóż dziecku we wskazaniu wybranego produktu. Natychmiast ofiaruj go dziecku. W trakcie po­stępów zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Na zakończenie nagradzaj tylko bezbłędne odpowiedzi.

4. Wybieranie produktu bez instrukcji słownej - połóż na stole kilka preferowa­nych i nie preferowanych produktów. Poczekaj kilka sekund. Jeśli dziecko zdecy­duje się na jakiś produkt, pomóż mu go dosięgnąć i natychmiast daj mu go. Jeśli jednak dziecko nie będzie reagowało, zastosuj metodę, według której podsuniesz dany przedmiot, a po chwili odsuń go. W trakcie uzyskiwania poprawy zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Na zakończenie nagradzaj tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiał: preferowane i nie preferowane przedmioty (np. zabawki lub jedzenie). Sugerowane warunki pracy: siedzenie na krzesłach.

Pomocne wskazówki: podpowiedz dziecku wskazując na wybrany przez nie przedmiot.

Pytanie	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1-3) „Co chcesz?"	(1-4) Wskazywanie na wybrane przedmioty
1. Jeden preferowany przedmiot
2. Jeden preferowany i nie preferowany przedmiot
3. Jeden preferowany i nie preferowany przedmiot na stole
4. Bez instrukcji słow­nej

Uwaga: Upewnij się, że te przedmioty są naprawdę preferowane przez dziec­ko. W trakcie trwania programu zmieniaj przedmioty, w ten sposób unikniesz przyzwyczajeń. Organizuj to ćwiczenie w naturalnych sytuacjach życiowych.

PROGRAM: USTNA PROŚBA O WYBRANE RZECZY

Procedura programowa:

1. Prośby jednosłowne - połóż na stole preferowany i nie preferowany ele­ment w zasięgu ręki dziecka. Zapytaj: „co chcesz?". Pomóż dziecku w pokazaniu odpowiedniego produktu i nazwaniu go (np. „ciastko"). Natychmiast daj dziecku wybrany produkt. W trakcie postępów zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Na zakoń­czenie zastosuj nagradzanie tylko bezbłędnych odpowiedzi.

2. Prośby dwusłowne - połóż na stole preferowany i nie preferowany przez dziecko element. Zapytaj: „co chcesz?". Pomóż dziecku we wskazaniu odpo­wiedniego przedmioty i w ustnym sformułowaniu prośby, (np. „chcę ciastko"). Natychmiast ofiaruj wybrany przedmiot dziecku. W trakcie uzyskiwania przez dziecko postępów zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Na zakończenie nagradzaj tylko bezbłędne odpowiedzi.

3. Prośby z użyciem imienia osoby dorosłej - połóż na stole preferowany i nie preferowany przez dziecko przedmiot. Zapytaj: „co chcesz?". Pomóż dziecku w pokazaniu wybranego przedmiotu i sformułowaniu ustnej prośby z użyciem imienia osoby, do której prośba jest kierowana (np. „Mamo, chcę ciastko"). W trakcie postępów zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Na zakończenie nagradzaj tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: preferowane i nie preferowane przez dziecko produkty (zabawki lub jedzenie).

Sugerowane warunki pracy:

(1-2) Wskazywanie na wybrane produkty i nazywanie ich.

4. Formułowanie zdań i nazywanie osób.

Pomocne wskazówki: pomóż dziecku w udzieleniu odpowiedzi i zaprezentuj ustną prośbę.

Pytanie	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1-3) „Co chcesz?"	(1—2) Wskazywanie i prośba ustna (3) Ustna prośba z uży­ciem imienia dziecka
1. Wskazanie + (nazwa)
2. Wskazanie + „chcę (nazwa)"
3. Wskazanie + ,,(imię osoby dorosłej)... chcę... (nazwa rzeczy)"

Uwaga: Angażuj dziecko do odpowiedzi w naturalnych warunkach. Przygotuj preferowane przez dziecko produkty w różnych miejscach: na półce, w kuchni a także poza zasięgiem wzroku dziecka. Stopniowo naucz dziecko, aby podcho­dziło do ciebie i prosiło o wybrane rzeczy. W trakcie wymawiania prośby, utrzy­muj z dzieckiem kontakt wzrokowy.

PROGRAM: TAK/NIE (PREFEROWANE I NIE PREFEROWANE RZECZY)

Procedura programowa:

1. W przypadku nie preferowanych rzeczy - usiądź na krześle twarzą do dziecka. Trzymaj w ręku nie preferowany przedmiot (jedzenie lub zabawkę). Zapytaj dziecko: „czy chcesz...(wybrany przedmiot)?". Podpowiedz dziecku, aby pokręciło głową na „nie" lub powiedziało „nie". Po uzyskaniu odpowiedzi, na­tychmiast usuń dany przedmiot z pola widzenia. W trakcie postępów zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Na zakończenie nagradzaj tylko te odpowiedzi, które zostały udzielone bezbłędnie.

2. W przypadku preferowanych przedmiotów - usiądź naprzeciw dziecka. Przedstaw mu preferowaną rzecz (np. zabawkę lub jedzenie). Zapytaj: „czy chcesz... (nazwa przedmiotu)?". Podpowiedz dziecku, aby na „tak" pokiwało głową lub odpowiedziało „tak". Natychmiast po udzieleniu przez dziecko odpo­wiedzi, ofiaruj mu żądany przedmiot. W trakcie uzyskiwania postępów, zmniej­szaj liczbę podpowiedzi. W ostateczności nagradzaj tylko te odpowiedzi, które zostały udzielone w sposób bezbłędny.

3. Decyzja tak lnie - usiądź na krześle twarzą do dziecka. Przedstaw dziecku preferowany i nie preferowany produkt jednocześnie. Zapytaj dziecko: „co wy­bierasz...?". Podpowiedz dziecku, aby pokręciło głową na „nie" lub powiedzia­ło „nie", bądź też pokiwało głową na „tak" lub odpowiedziało „tak". Jeśli dziecko odpowie pozytywnie na któryś z przedmiotów, natychmiast ofiaruj go mu. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. W ostateczności na­gradzaj tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: preferowane i nie preferowane produkty (zabawki lub jedzenie).

Sugerowane warunki pracy: naśladowanie kiwania i przeczenia głową lub wy­mawianie „tak" lub „nie".

Pomocne wskazówki: zaprezentuj dziecku przeczenie głową lub wymowę „tak" i „nie".

Pytanie	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1-3) „Czy chcesz...?"	(1) „Tak" (2) „Nie" (3) Do wyboru
1. W przypadku pre­ferowanych przedmio­tów
2. W przypadku nie preferowanych przed­miotów
3. Decyzja Tak/Nie

Uwaga: Upewnij się, że prezentowane produkty są naprawdę preferowane i nie preferowane. Wykorzystaj niesmaczne produkty (np. musztarda), aby upew­nić się, czy dziecko poprawnie reaguje na nie preferowane produkty.

PROGRAM: OKREŚLANIE BLISKICH DZIECKU OSÓB

Procedura programowa:

1. Nazywanie osób na zdjęciach — usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Skup jego uwagę. Przedstaw fotografię znanej dziecku osoby i zapytaj: „kto to jest?". Pomóż dziecku w nazwaniu tej osoby. W trakcie postępów zmniejszaj liczbę pod­powiedzi. W ostateczności nagradzaj tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Nazywanie osób w rzeczywistości - usiądź na krześle z bliską dziecku osobą. Skup jego uwagę i zapytaj: „kto to jest?". Pomóż dziecku w nazwaniu da­nej osoby. W trakcie postępów zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Na zakończenie nagradzaj tylko prawidłowe odpowiedzi.

Sugerowane warunki pracy: identyfikacja bliskich dziecku osób na zdjęciu i w rzeczywistości, nazywanie obiektów.

Pomocne wskazówki: zaprezentuj dziecku osobę z imienia.

Pytanie	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
„Kto to jest?" (1) na zdjęciu (2) w rzeczywistości	(1) Nazywanie osoby (2) Nazywanie osoby
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

Uwaga: Początkowo naucz dziecko rozróżniać te osoby, które różnią się mię­dzy sobą (np. rodzic i rodzeństwo)

PROGRAM: DOKONYWANIE WYBORU

Procedura programowa: usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Trzymaj dwa wybrane przedmioty na wysokości wzroku dziecka. Zapytaj: „czy chcesz... czy...?". Pomóż dziecku we wskazaniu najbardziej pożądanej rzeczy i nazwij ją. Natychmiast podaruj dziecku wybraną przez niego rzecz. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a w ostate­czności tylko bezbłędne odpowiedzi.

Sugerowane warunki pracy: wskazywanie na wybrane rzeczy, ustna prośba o wybrane rzeczy, nazywanie obiektów.

Pomocne wskazówki: pomóż dziecku we wskazaniu wybranego przez nie przedmiotu, nazwij go.

Pytanie	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
„Czy chcesz... czy...?"	Wskazanie na wybra­ny przedmiot i nazwa­nie go
1.

Uwaga: Aby ułatwić dziecku wybór, zacznij od pokazania mu jednego bardzo lubianego przez dziecko przedmiotu i jednego nietolerowanego. Później zapytaj: „który z nich chcesz?". Jeśli dziecko jeszcze nie mówi, naucz je odpowiedzi pomijając odpowiedź ustną (naucz dziecko wskazywać na wybrany przedmiot). W późniejszym okresie naucz dziecko dokonywania wyboru pomiędzy rzeczami, które nie są w zasięgu wzroku. Musisz również zmieniać kolejność wymieniania przedmiotów w pytaniach (np. jeśli zapytałaś dziecko: „czy chcesz jabłko czy też ciastko?", kolejnym razem zapytaj: „czy chcesz ciastko czy jabłko?").

PROGRAM: PYTANIA OGÓLNE

Procedura programowa: usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Skup jego uwa­gę i zadaj pytanie. Pomóż dziecku w udzieleniu odpowiedzi. Zmniejszaj liczbę podpowiedzi w trakcie postępów w nauce. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Sugerowane warunki pracy: wykonanie jednostopniowych instrukcji i naśla­dowanie słów.

Pomocne wskazówki: zastosuj system opóźniania udzielanych podpowiedzi. Na początku powiedz dziecku prawidłową odpowiedź na zadane pytanie, a na­stępnie zwiększaj czas podpowiedzi co 2 sekundy.

Przykładowe pytania	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
1. „Jak masz na imię?"
2. „Ile masz lat?"
3. „Jak się masz?"
4. „Gdzie mieszkasz?"
5. „Jak ma na imię twój brat/siostra?"
6. „Czym lubisz się ba­wić?"
7. „Jak ma na imię twój tato/mama?"
8. „Co lubisz jeść?"
9. „Do jakiej szkoły cho­dzisz?"
10. „Jak ma na imię twój przyjaciel?"
11. „Jaki jest twój ulubio­ny program TV?"
12. „Jaki jest twój adres?"
13. „Jaki jest twój numer telefonu?"
14. „Jaki jest twój ulubio­ny napój?"
15. „Jaka jest twoja ulu­biona zabawka?"
16. „Kiedy masz urodzi­ny?"
17. „Jak twój nauczyciel ma na imię?"

Uwaga: Na początku poćwicz z dzieckiem wymowę, aby sprawdzić jego ewen­tualne błędy w artykulacji.

PROGRAM: CZASOWNIKI (OKREŚLANIE ICH W RZECZYWITOŚC1, W ŻYCIU DZIECKA I NA RYSUNKACH)

Procedura programowa:

1. Określanie czynności na obrazkach - usiądź naprzeciw dziecka. Skup jego uwagę i pokaż rysunek osoby wykonującej daną czynność. Zapytaj: „co on / ona / oni robią?". Pomóż dziecku w nazwaniu czynności. W trakcie postępów w nauce zmniejszaj udzielane podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na ko­niec tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Określanie czynności z otoczenia - usiądź naprzeciw dziecka. Skup jego uwagę i przedstaw wybraną czynność. Zapytaj: „co ja robię?". Pomóż dziecku w nazwaniu czynności. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na koniec tylko bezbłędne odpowiedzi.

3. Określanie czynności wykonywanych przez dziecko - zachęć dziecko do wy­konania wybranej czynności (pomóż mu w jej wykonaniu lub zademonstruj i poproś dziecko o powtórzenie). Zapytaj: „powiedz mi, co robisz?". Pomóż dziecku w na­zwaniu czynności. W trakcie uzyskiwania postępów zmniejszaj liczbę podpowie­dzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na koniec tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: przedmioty potrzebne do wykonywania czynności i rysunki przed­stawiające różne sytuacje.

Sugerowane warunki pracy: wykonywanie słownych poleceń i nazywanie obrazków.

Pomocne wskazówki: przedstawienie i nazwanie czynności.

Pytanie	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1) „Co on/ona/oni robią?" (2) „Co ja robię?" (3) „Co ty robisz?"	(1-3) Nazwanie wyko­nywanych czynności
1. Wstawanie
2. Siadanie
3. Klaskanie
4. Machanie
5. Jedzenie
6. Picie
7. Obrót
8. Skakanie
9. Obejmowanie
10. Całowanie
11. Dmuchanie
12. Spanie
13. Pukanie
14. Czytanie
15. Malowanie

Uwaga: Zrób zdjęcia członków rodziny wykonujących określone czynności. Ta procedura programowa powinna być wykonywana w jak najbardziej naturalnych warunkach.

---