INSTYTUT EDUKACJI SPOŁECZNEJ

LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE

DLA DOROSŁYCH W SZCZECINKU

Praca semestralna

Semestr VI

Krzysztof Machajewski

PRZYSTOSOWANIE SSAKÓW DO RÓŻNYCH ŚRODOWISK

Ssaki to grupa kręgowców przystosowanych do życia w prawie każdym środowisku. Żyją na powierzchni ziemi i pod nią, na terenach otwartych i najgęstszych lasach, łąkach i zaroślach, w wodzie słonej i słodkiej, w powietrzu, na bagnach i pustyniach a także w górach znacznie powyżej granicy roślinności.

Przykłady ssaków żyjących w różnych środowiskach to:

- pod ziemią - kret,

- leśne - dzik, żbik, sarna, wiewiórka, koszatka,

- morskie - płetwal błękitny, foka,

- polne - mysz polna, zając, nornik,

- wody śródlądowe - bóbr, wydra, piżmak,

- górskie - świstak, kozica,

- pustynia - dromader czyli wielbłąd jednogarbny,

- lotne - nietoperz.

Biorąc pod uwagę budowę i sposób życia wyróżniamy wśród ssaków kilka grup:

- owadożerne - jeż, ryjówka, nietoperz,

- gryzonie - wiewiórka, suseł, świstak, bóbr, mysz, szczur, nornik,

- drapieżne - kuna leśna, wilk, pis, borsuk, kot, foka, niedźwiedź,

- kopytne - dziki, świnie, jelenie, sarny, kozy, owce, krowy, wielbłąd, koń, osioł, nosorożec,

- walenie - delfin, kaszalot, morświn, płetwal błękitny,

- naczelne - lemury, kapucynki, pawian, koczkodan, orangutan, goryl, szympans, człowiek.

Mimo różnic w wyglądzie mają pewne wspólne cechy świadczące o ich przynależności do grupy zwierząt. Są to:

- ssanie przez młode mleka wytwarzanego w gruczołach sutkowych matki,

- stałocieplność,

- ciało pokryte włosami ( sierścią),

- dobrze rozwinięte gruczoły skórne ( potowe, łojowe, mleczne, zapachowe),

- zróżnicowane uzębienie,

- są żyworodne ( wyjątki - dziobak, kolczatka),

- bardzo dobrze rozwinięty mózg,

- płuca o budowie pęcherzykowej,

- obecność przepony, mięśnia położonego pod klatką piersiową, która usprawnia wymianę gazową.

Cechy ssaków:

Ssaki są stałocieplne. Pozwala im to zasiedlać różne środowiska i zachowywać aktywność niezależnie od temperatury otoczenia. Zwierzęta te mogą regulować swoją temperaturę dzięki budowie ciała i zachodzącymi w nim mechanizmom. Charakterystyczną cechą ssaków, która pomaga im utrzymywać stałą temperaturę są włosy porastające ciało. Wiele z nich ma dwie warstwy włosów. Jedną tworzą krótkie, wełniste wytwory, drugą sztywniejsze włosy okrywowe chroniące przed upałem i mrozem. W większości ssaków włosy tworzą gęstą, zwartą okrywę nazywaną sierścią. W chłodne dni włosy stroszą się, zwiększają grubość warstwy izolacyjnej i skutecznie zatrzymują ciepło. Dla ssaków również niebezpieczne jak wyziębienie organizmu jest jego przegrzanie. Dlatego gdy temperatura wzrasta, ich włosy przylegają do ciała, więc ciepło wytworzone w organizmie może rozpraszać się w otoczeniu. Ssaki żyjące na terenach, gdzie lata są ciepłe, a zimy mroźne, zmieniają sierść. Latem jest ona cienka i składa się z krótkich włosów. Zimowa sierść ssaków różni się od letniej barwą. Poza tym zimą włosy są długie, grube i lepiej zatrzymują ciepło.

Wiele ssaków, np. słonie wydziela nadmiar ciepła przez duże, słabo owłosione małżowiny uszne. W podobny sposób niektóre zwierzęta wykorzystują także poroża. Ssaki utrzymują stałą temperaturę ciała również dzięki grubej skórze. Składa się ona z dwóch warstw: zewnętrznej, ochronnej, nazywanej naskórkiem oraz wewnętrznej czyli skóry właściwej , w której znajdują się naczynia krwionośne, gruczoły i zakończenia nerwowe. Gruczoły potowe odgrywają istotną rolę w regulacji temperatury ciała. Wydzielają pot, który paruje z powierzchni skóry, chłodząc organizm. Wydzieliną gruczołów łojowych jest łój, natłuszczający skórę i chroniący ją przed wysychaniem. Pod skórą znajduje się tkanka tłuszczowa zabezpieczająca organizm przed utratą ciepła, zwana warstwą podskórną. Charakterystyczne dla ssaków są występujące u samic gruczoły sutkowe. Powstaje w nich mleko - płyn, który zawiera wszystkie substancje niezbędne do rozwoju młodych organizmów. W utrzymaniu stałej temperatury ciała bierze udział także układ oddechowy. Z wydychanym powietrzem, z płuc usuwana jest woda w postaci pary, co skutecznie chłodzi organizm. Gdy jest gorąco, zwierzę oddycha płytko i szybko , pozbawiając się w ten sposób nadmiaru ciepła.

Ssaki wykazują dużą zdolność uczenia się. Umożliwia im to duży, dobrze rozwinięty mózg. Informacji o otoczeniu dostarczają ssakom różne narządy zmysłów. Gatunki roślinożerne odznaczają się doskonałym węchem. Nie muszą widzieć wroga, by wyczuć jego obecność. Dobry wzrok mają głównie ssaki drapieżne i prowadzące dzienny tryb życia. U gatunków leśnych lub aktywnych nocą takich jak gryzonie, najlepiej rozwiniętym zmysłem jest słuch. U nietoperzy bardzo dobrze rozwinięty narząd słuchu służy do echolokacji. Podczas lotu wydają one dźwięki o wysokiej częstotliwości, które odbijając się od przedmiotów informują o ich położeniu. Posługiwanie się echolokacją umożliwia nietoperzom lokalizację zdobyczy w ciemności. Tę zdolność wykorzystują również delfiny. Dobrze rozwinięty narząd słuchu umożliwia ssakom życie w grupie, ponieważ mogą one odbierać głosy wydawane przez współtowarzyszy.

Ssaki w różnych środowiskach.

Duży wpływ na wygląd ssaków ma środowisko ich życia. Żyjące w wodzie, mają opływowy kształt ciała, a ich kończyny przednie są przekształcone w płetwy. Płetwa ogonowa - główny narząd ruchu - jest ustawiona poziomo i rozdwojona. W wodzie ssaki szybciej tracą ciepło niż na lądzie, dlatego ich warstwa tkanki tłuszczowej jest gruba. Walenie, które żyją wyłącznie w środowisku wodnym, mimo dużych rozmiarów mogą bardzo szybko pływać. Ich skóra jest bowiem pozbawiona włosów, dzięki czemu ciało prawie nie stawia oporu w wodzie. Nozdrza zewnętrze usytuowane są na tyle głowy, co znacznie ułatwia oddychanie, ponieważ nie muszą całe się wynurzać aby nabrać powietrza. Wyróżnia się formy uzębione - drapieżne ( m. in. delfiny i kaszaloty) oraz formy fiszbinowe - planktonożerne. Porozumiewają się za pomocą ultra dźwięków, ponieważ one lepiej rozchodzą się w wodzie. Dodatkowo fiszbinowce posiadają zamiast zębów zwisające z podniebienia rogowe płaty, które umożliwiają oddzielenie planktonu od wody. Ssaki żyjące w pobliżu wody mają podobne cechy do ssaków wodnych np. opływowy kształt ciała, jednak większością cech się różnią. Są one owłosione, ale także mają grubą warstwę tłuszczu pod skórą. Posiadają płetwowate kończyny tylne i przednie. Zwierzęta należące do tej grupy różnią się od siebie np. foka i bóbr. Bobry żyją w Ameryce Północnej. Zamieszkują różnego rodzaju wody od małych potoków aż do jezior. Na podmokłych terenach budują żeremia ( nadwodne domki z chrustu i mułu w postaci dużych kopców), które zamieszkują całe kolonie. Aktywne są nocą i o zmierzchu. Bobry mogą także żyć w lesie, jeżeli jakiś strumyk przepływa przez las.

Ssaki takie jak kret, spędzają pod ziemią prawie całe życie. Ich przednie kończyny są szerokie, zwrócone wewnętrzną stroną do tyłu. Pozwala to kretom kopać korytarze z prędkością nawet kilkunastu metrów na godzinę. Jego włosy mogą układać się w każdym kierunku, co ułatwia mu poruszanie się w ciasnych tunelach. Kret jest ssakiem owadożernym.

Inną grupą ssaków są zdolne do aktywnego lotu nietoperze. Mają one skrzydła utworzone ze skóry zwanej błoną lotną, rozpiętej między bokami ciała a palcami każdej z kończyn przednich. Mają one świetnie rozwinięty - mogą nawet wydawać i odbierać ultradźwięki niesłyszalne dla człowieka. Pomaga im to w polowaniu na inne, mniejsze zwierzęta. Są także nietoperze roślinożerne. Nietoperze wieszają się na gałęziach lub wchodzą do starych, opuszczonych dziupli.

Nieliczne ssaki żyjące na drzewach mają błonę lotną łącząca przednie i tylne kończyny. Nie umożliwia im ona lotu, jak nietoperzom, pozwala jedynie na krótkie szybowanie podczas skoku z jednego drzewa na inne.

Ssaki naczelne, takie jak szympans, mają jeden palec zginający się w przeciwną stronę niż pozostałe. Przeciwstawny kciuk ułatwia im wspinaczkę po gałęziach i chwytanie różnych przedmiotów.

W zależności od środowiska, w którym żyją , ssaki poruszają się w różny sposób. Mają wszystkie kończyny podobnej długości zakończone kopytami. Chronią one palec przed uszkodzeniem podczas szybkiego i długiego biegu. Inne ssaki poruszają się skacząc. Ich kończyny tylne są silniejsze i lepiej umięśnione, gdyż służą do odbijania się od ziemi w czasie skoku. Taką budowę kończyn mają na przykład zając i kangur.

Zajęczaki są ssakami zamieszkującymi bezlesia. Mieszkają one w norach. Charakteryzują się rosnącymi przez całe życie czterema górnymi siekaczami, dobrze wykształconymi małżowinami usznymi, krótkim oporem i stosunkowo długimi kończynami tylnymi. Zając szarak posiada owłosione stopy co zwiększa tarcie podłoże na śliskiej nawierzchni i chroni przed urazami na ostrych łodygach traw. Są roślinożerne.

Przedstawicielem ssaków żyjących na pustyni jest dromader. Może on w ciągu wielu dni wytrzymać upał i brak wody, ponieważ zaczyna się pocić dopiero przy bardzo wysokich temperaturach ciała, a jego krew zagęszcza się powoli nawet przy braku wody. Płynna krew chroni go przed udarem słonecznym, zaś opóźnione wydzielanie potu przy wzroście temperatury, oszczędza wodę. Poza tym tłuszcz nagromadzony w garbie przy chodzeniu, by nie zapadły się w piasku, a w razie burzy piaskowej dromader może stulać nozdrza.

Uzębienie ssaków

Ssaki jako jedyne kręgowce mają zróżnicowane zęby. Oznacza to, że możemy u nich wyodrębnić gruby zębów o podobnym wyglądzie i przeznaczeniu. Siekacze, umieszczone z przodu szczęki, rozdzielają pokarm na porcje. Za nimi znajdują się kły, służące do zabijania lub przytrzymywania zdobyczy. Zadaniem zębów przedtrzonowych i trzonowych jest rozcieranie pokarmu. Wykształcenie się poszczególnych typów zębów zależy od rodzaju spożywanego pokarmu. Najbardziej wyspecjalizowane zęby mają ssaki drapieżne i roślinożerne.

Drapieżnik

Wilki są drapieżnikami. Dobrze rozwinięte kły umożliwiają im rozszarpywanie ofiary. Zęby trzonowe wilków maj ą ostre krawędzie i pomagają w łamaniu twardych części ciała, np. kości.

Roślinożerca

Krowy to zwierzęta roślinożerne. Nie mają kłów w szczęce, gdyż nie są im potrzebne. Brak im również górnych siekaczy. Ich funkcję pełni twarda, górna warga. Zęby przedtrzonowe i trzonowe są duże oraz szerokie. Służą do starannego rozcierania pokarmu roślinnego.

Podsumowując ssaki opanowały wszystkie środowiska i są grupą najwyżej zorganizowaną wśród zwierząt.

---