• Prawo administracyjne

• Źródła prawa

• Definicja i cechy

Źródło prawa - akt stanowienia prawa wydany przez wyposażony w kompetencję prawotwórczą organ.

Cechy systemu prawa administracyjnego:

• niezwykłe rozbudowanie i wewnętrzne zróżnicowanie źródeł tego systemu,

• fakt, że istotna część źródeł prawa administracyjnego pochodzi od samej admi­nistracji publicznej,

• istotna rola, jaką odgrywają w tym systemie źródła prawa miejscowego,

• niespotykane na gruncie innych gałęzi prawa znaczenie prawa wewnętrznego.

• Podziały źródeł prawa

Ze względu na zakres mocy wiążącej regulacji zawartych w tych źródłach wyróżnić można:

• źródła prawa powszechnie obowiązującego,

• źródła prawa wewnętrznego.

Ze względu na charakter organu stanowiącego wyróżnić można:

• źródła prawa stanowione przez organy władzy ustawodawczej,

• źródła prawa stanowione przez organy władzy wykonawczej (w tym przez organy administracji publicznej).

Ze względu na pozycję organu stanowiącego wyróżnić można:

• źródła prawa stanowione przez organy centralne,

• źródła prawa stanowione przez organy lokalne.

• Źródła prawa powszechnie obowiązującego

Konstytucja

Konstytucja RP jest aktem normatywnym zajmującym naczelne miejsce w systemie źródeł prawa. Jest też najwyższym prawem RP (artykuł 8). Stanowi podstawę dzia­łania wszelkich organów państwowych i z tego względu działanie każdego organu można w sposób bezpośredni lub pośredni wywodzić z Konstytucji. Jako źródło prawa administracyjnego Konstytucja reguluje m.in.:

• podstawowe zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa,

• zasady prawa administracyjnego,

• prawa i wolności człowieka i obywatela oraz przesłanki i granice dozwolonej in­gerencji państwa (w tym i administracji) w sferę tych praw i wolności,

• zasady ustroju administracji publicznej oraz strukturę i podstawowe kompetencje organów tej administracji,

• zasady kontroli administracji publicznej,

• jakie akty normatywne są źródłami prawa.

• Źródła prawa powszechnie obowiązującego

Ustawy

• W hierarchii źródeł prawa ustawy zasadniczo zajmują miejsce bezpośrednio po Konstytucji. Ustawy powinny realizować i wykonywać normy konstytucyjne oraz nie mogą być z nimi sprzeczne. Ustawy obowiązują podmioty prawa w sposób bezpośredni, co oznacza, że mogą kształtować sytuację prawną adresatów zawartych w nich przepisów bez konieczności wydawania aktów wykonawczych czy też aktów indywidualnych. Ustawy są też źródłami prawa o charakterze samoistnym w tym znaczeniu, że — po pierwsze — do ich ustanawiania nie jest konieczne szczególne upoważnienie (poza konstytucyjnie określoną kompetencją Sejmu w tym zakresie), po drugie zaś — mogą one być zmieniane i uchylane tylko przez inne ustawy, same natomiast mogą bezpośrednio lub pośrednio wpływać na moc obowiązującą innych aktów prawnych (usytuowanych niżej w hierarchii). W

• Źródła prawa powszechnie obowiązującego

Dla funkcjonowania administracji publicznej kluczowe znaczenie mają dwie zasady:

• zasada prymatu ustawy, z której wynika konieczność zgodności innych źródeł prawa z ustawami;

• zasada wyłączności ustawy, wyrażająca się w tym, że pewne zagadnienia mogą być uregulowane wyłącznie w drodze ustawowej; są to tzw. materie ustawowe; do materii tych, których zakres określa Konstytucja, należą m.in. ograniczenia w zakresie korzystania przez obywateli z konstytucyjnych praw i wolności, za­sady organizacji i tryb pracy Rady Ministrów, zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych czy też określenie innych niż gmina jednostek samorządu lokalnego lub regionalnego.

• Źródła prawa powszechnie obowiązującego

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Walor prawa powszechnie obowiązującego mają wyłącznie ratyfikowane umowy międzynarodowe, przy czym sama ratyfikacja (dokonywana przez Prezydenta RP) oznacza przyjęcie przez państwo obowiązku przestrzegania umowy. Na gruncie Konstytucji wyróżnić można dwie grupy ratyfikowanych umów międzynarodowych. Pierwszą stanowią umowy, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie. Zgodnie z artykułem 89, ust. 1 Konstytucji należą do nich umowy dotyczące:

• pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

• wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

• członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

• znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

• spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową (artykuł 91, ust. 2 Konstytucji).

• Źródła prawa powszechnie obowiązującego

Rozporządzenia z mocą ustawy

W obecnym stanie prawnym rozporządzenia z mocą ustawy mogą być wydawane na podstawie artykułu 234 Konstytucji, w świetle którego, jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenie z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w artykule 228, ust. 3-5 Konstytucji. Rozporządzenia te podlegają za­twierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.

• Źródła prawa powszechnie obowiązującego

Rozporządzenia

Rozporządzenia są aktami normatywnymi wydawanymi przez organy władzy wy­konawczej (organy administracji publicznej) na podstawie upoważnień ustawo­wych, stanowiąc jednocześnie klasyczną i podstawową formę udziału władzy wy­konawczej w stanowieniu prawa. Rozporządzenia są typowymi aktami o charak­terze wykonawczym. W świetle Konstytucji mogą być one wydawane wyłącznie na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego i w celu wykonania usta­wy. Stanowią zatem formę prawotwórstwa delegowanego.

• Źródła prawa powszechnie obowiązującego

Zgodnie z artykułem 92 Konstytucji upoważnienie do wydania rozporządzenia powinno określać:

• organ właściwy do wydania rozporządzenia, przy czym Konstytucja określa zamknięty katalog organów mogących wydawać rozporządzenia — są to: Prezydent RP, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, minister kierujący działem administracji rządowej, przewodniczący komitetu, wchodzący w skład Rady Ministrów, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji,

• zakres spraw przekazanych do uregulowania w rozporządzeniu,

• wytyczne dotyczące treści rozporządzenia — należy je rozumieć jako wska­zówki dotyczące kierunków merytorycznych rozwiązań, które mają znaleźć się w rozporządzeniu.

Konstytucja wprowadza zakaz przekazywania przez upoważniony organ kompe­tencji do wydania rozporządzenia na inny organ, czyli zakaz subdelegacji kompe­tencji (artykuł 92, ust. 2).

• Źródła prawa powszechnie obowiązującego

Akty prawa miejscowego

Akty prawa miejscowego są źródłami prawa powszechnie obowiązującego na obszarze właściwości organów, które je ustanowiły, przy czym konstytucyjnie umo­cowanymi do stanowienia tego typu aktów są organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej (artykuł 87, ust. 2 i artykuł 94). Do konstytucyjnych wyróżników prawa miejscowego należy zatem — obok jego po­wszechnie obowiązującego charakteru — to, że stanowione jest przez organy ad­ministracji lokalnej oraz że obowiązuje na ograniczonym obszarze (zwykle pokrywającym się z obszarem jednostki zasadniczego lub specjalnego podziału terytorialnego).

• Źródła prawa powszechnie obowiązującego

Rozwinięciem konstytucyjnej regulacji dotyczącej podmiotowych aspektów tworzenia prawa miejscowego, dokonanym na podstawie regulacji ustawowych, jest możliwość podziału aktów prawa miejscowego ze względu na podmiot stanowią­cy na:

— akty stanowione przez organy samorządu terytorialnego, w tym przez:

• organy samorządu gminnego,

• organy samorządu powiatowego,

• orany samorządu województwa,

— akty stanowione przez organy terenowej administracji rządowej, w tym przez:

• wojewodę,

• terenowe organy administracji niezespolonej.

• Źródła prawa powszechnie obowiązującego

Prawo wspólnotowe

Członkostwo Polski w Unii Europejskiej oznacza, że częścią polskiego porządku prawnego jest również prawo wspólnotowe. Co przy tym istotne — przyjmuje się, że jedną z podstawowych cech wspólnotowego porządku prawnego jest brak jasnej i wyraźnej hierarchii źródeł jego prawa. (patrz: wykład UE)

• Źródła prawa wewnętrznego

Podstawowym wyróżnikiem aktów prawa wewnętrznie obowiązującego jest podmiotowo ograniczony zakres ich mocy wiążącej. Obowiązują one bowiem wyłącznie podmioty usytuowane wewnątrz struktury organizacyjnej administracji publicznej.

W praktyce działania administracji publicznej funkcjonuje wiele rodzajów aktów prawa wewnętrznego. W pierwszej kolejności należy wskazać te, które mają umocowanie konstytucyjne. Należą do nich uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, ministrów, a także Prezydenta RP. Konstytucja jednoznacznie przesądza o ich statusie, stanowiąc, że mają one charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty. Ponadto zarządzenia mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy i nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec podmiotów spoza administracji. Akty te podlegają kontroli co do zgodności z powszechnie obowiązującym prawem (artykuł 93).

• Źródła prawa wewnętrznego

Prawo wewnętrznie obowiązujące charakteryzuje się tym, że:

• normuje zachowania adresatów usytuowanych wewnątrz struktury organizacyjnej administracji publicznej,

• związane jest przepisami prawnymi warunkującymi organizację i kompetencje organów administracji publicznej, jednak przepisy tego prawa nie muszą mieć wyraźnego oparcia w ustawie bądź innym akcie normatywnym wydanym na podstawie ustawy,

• nie ma generalnie określonego obowiązku ich ogłaszania,

• ich celem jest koordynacja i ukierunkowanie poczynań organów podporządkowanych w ramach administracji publicznej przez organy hierarchicznie wyższe.

---