Reguły preferencji (Arystoteles: Topiki)

Można za ich pomocą uzasadniać porównawcze sądy wartościujące:

„ Co z dwóch lub więcej rzeczy jest bardziej pożądane albo lepsze, powinno być zbadane z takich oto pozycji: najpierw trzeba wyjaśnić, że nasze badanie nie odnosi się do rzeczy zbyt rozbieżnych i zdradzających wielką w stosunku do siebie różnicę ( bo nikt się nie martwi pytaniem czy bardziej godnym wyboru jest szczęście , czy bogactwo), lecz do rzeczy pokrewnych i takich, o które się spieramy, za którą z dwóch powinniśmy się raczej opowiedzieć, ponieważ nie możemy dostrzec wyższości jednej nad drugą.”

Arystoteles: topos z tego, co większe i tego, co mniejsze

- ma charakter ogólny i formalny: to, co ma określone własności z natury, ma je w większym stopniu niż to, co je ma nie z natury

- występują jako przesłanki: „To, co jest dobre w swojej naturze, zasługuje w sposób oczywisty na to, aby go pragnąć.”

1. Bardziej pożądane jest to, co trwalsze i mocniejsze niż to, co ma mniej tych cech.

2. To, co uważa za takie - człowiek rozumny albo dobry

- sprawiedliwe prawo

- ludzie kompetentni

- większość lub wszyscy, nawe wszystkie istoty ożywione

3. To, czego istotą jest to, co ono samo reprezentuje (np. sprawiedliwość, bo jest rodzajem dobra, a nie sprawiedliwy człowiek)

4.To, co godne wyboru ze względu na siebie niż na coś innego. (czyli to, co jest godne wyboru ze względu na siebie [zawsze i wszędzie, niezależnie od aktualnego celu], niż to, co jest pożądane akcydentalnie)

5. To, co jest przyczyną dobra bardziej niż to, co jest przyczyną akcydentalną.

6. To, co jest dobrem bezwzględnym niż dobrem dla poszczególnej osoby.

7. To, co jest dobre z natury niż nabyte.

8. To, co przysługuje lepszemu i godniejszemu przedmiotowi.

9. To, co znajduje się w rzeczach lepszych, wcześniejszych, godniejszych.

10. Cel bardziej niż środki, a spośród środków te, które stoją najbliżej celu.

11. Środki wiodące do samego celu życia niż te, które wioda do jakiego innego celu.

12. Bardziej to, co jest możliwe niż niemożliwe.

13. Z dwóch działających czynników te, którego cel jest lepszy.

14. To, co samo przez się jest piękniejsze, chwalebniejsze, a nie ze względu na coś innego.

15. To, czego następstwa są bardziej pożądane (czyli wiąże się z nimi większe dobro lub mniejsze zło), a najczęściej są to następstwa późniejsze.

16. Większa ilość rzeczy dobrych.

17. Rzeczy niedobre bardziej niż dobre, bo to samo połączone z przyjemnością jest bardziej pożądane niż bez przyjemności.

18. Każda rzecz jest bardziej pożądana w odpowiedniej porze. w której posiada doniosłe znaczenie.

19. To, co jest pożyteczne w każdej porze lub często.

20. Jeżeli jedna z dwóch rzeczy jest tego rodzaju, że gdy ją wszyscy posiadają druga staje się niepotrzebna, a druga jest taka, że nawet gdyby ją wszyscy posiedli, to i tak potrzebowaliby pierwszej, więc pierwsza jest bardziej pożądana.

21. To, czego zniszczenia należy się bardziej obawiać,

31. To, czego nie można zastąpić niczym innym.

32. To, co przynosi mniejszą naganę , gdy się ubolewa nad utratą i to, co przynosi większą naganę, gdy się nad utrata nie ubolewa. czego straty lub przeciwieństwa należy bardziej unikać, albo czego nabycie i powstanie jest bardziej pożądane.

22. To, co jest bardziej zbliżone do dobrego i bardziej podobne do dobrego.

23. To, co szlachetniejsze.

24. To, co trudniejsze.

25. To, co bardziej osobiste niż wspólne.

26. To, co ma mniej wspólnego ze złem, bo to, czemu nie towarzyszy przykrość bardziej ni ż to, czemu towarzyszy.

27. Jeśli coś jest lepsze od drugiego, to i najlepsze spośród niego jest lepsze od tego drugiego.

28. To, w czym mogą uczestniczyć nasi przyjaciele niż to, w czym nie mogą.

29. To, co uczynilibyśmy dla przyjaciela niż dla pierwszego lepszego.

30. Nawiązka jest lepsza od koniecznych potrzeb.

33. Z rzeczy tego samego gatunku ta, która posiada swoistą cechę tego gatunku lub posiada ją w większym stopniu.

34. To, co ulepsza przedmiot, w którym się znajduje niż to, co go nie ulepsza.

35. To, co człowiek raczej sam zdobył niż to, co zawdzięcza komu innemu.

36. To, co dodane do rzeczy czyni całość bardziej pożądaną.

37. To, co jest pożądane ze względu na siebie samo, a nie na opinię.

38. To, co wybieramy dla niego samego, bo żadna korzyść z niego nie wynika.

39. To, co w większym stopniu przyjmuje swoją definicję.

Schemat	Argumenty do tezy: Należy zbudować autostradę.	Pij napój X
Pożyteczniejsze to, czego skutki są lepsze	Nowa autostrada ograniczy liczbę śmiertelnych wypadków, a przecież nie ma nic cenniejszego niż ludzkie życie i zdrowie.
to, co samo dla siebie jest celem, a nie środkiem	Budowa autostrady zakończy modernizację infrastruktury naszego regionu, czyniąc zeń integralną część systemu komunikacyjnego Europy.
to, co pożyteczniejsze dla większej ilości rzeczy	Autostrada uwolni zatłoczone centra śląskich miast, usprawni tranzyt, zapewni dodatkowe miejsca pracy w usługach, wpłynie pozytywnie na całą gospodarkę regionu.
to, co częstsze	Nie ma dziś kraju europejskiego bez sieci autostrad, którymi odbywa się niemal cały ruch międzynarodowy i najczęściej międzyregionalny.
to, co rzadsze	W Polsce tylko nieliczne miasta mogą liczyć na udział w korzyściach płynących z eksploatacji autostrad.
to, o czym też wiedzą inni	Nasz region szybko zostanie zauważony na forum międzynarodowym.
to, co trwalsze i mocniejsze	Do dziś na mapie Polski da się odnaleźć bursztynowy szlak, tak samo dzisiejsza decyzja zostanie utrwalona na mapach przyszłości.
to, co możliwe bardziej niż to, co niemożliwe	Dzisiaj nadarza się szansa, którą trzeba wykorzystać i podjąć budowę.
to, co bardziej osobiste niż wspólne	Autostrada skróci drogę do pracy, przywróci zapomnianą przyjemność wyboru drogi przyjemniejszej zamiast kluczenia w zaułkach w celu ominięcia korków.
to, co dotyczy większej liczby ludzi	Powstanie autostrady wpłynie na poprawę warunków życia każdego z nas.
to, co oprócz zaspokojenia koniecznych potrzeb daje jakąś nawiązkę	Budowa autostrady wpłynie na ożywienie gospodarcze regionu.
to, co jest szczególne i jedyne	Budowa pomyślana jest jako zupełnie nowe, rewolucyjne rozwiązanie urbanistyczne.
to, czego zniszczenia należy się bardziej obawiać	Zaniechanie budowy dziś, doprowadzi do katastrofy ekologicznej jutro.
to, co uznają za słuszne ludzie rozumni, wiekszość lub wszyscy	Za budową autostrady wypowiedziało się ponad 50 % lokalnej społeczności.
to, co trudniejsze do zdobycia	Tak wiele wysiłku, długotrwałe zabiegi i ogrom zainwestowanych pieniędzy przyniosą efekt.

Podział znaczenia terminu topos u renesansowego humanisty (wg S. Wiedenhofer, cyt. za H. Szabelska: Kilka uwag o recepcji arystotelesowskich Topik), czyli o wieloznaczności terminu:

1. Znaczenie najbliższe arystotelesowskim „Topikom” - locus = sformalizowana, tj. ujęta w abstrakcyjną formułę wskazówka, pozwalająca na znalezienie stosownego dla danego tematu argumentu

2. Nagłówek, umożliwiający porządkowanie wiedzy w formie, która w razie potrzeby ułatwia sięgnięcie do jej zasobów (związek z pierwszym, bo genezę toposów-nagłówków można upatrywać w skróceniu sylogizmu dialektycznego do przesłanek w wersji Cycerona)

3. Podstawowe pojęcia poszczególnych dziedzin, ewoluujące dalej w kierunku zbiorów maksym czy fragmentów mów

4. Ujęcie pedagogiczne, nagłówek służący młodzieży do porządkowania ekscerptów z lektur klasyków

Klasyfikacja loci (według Lausberga, czyli z Kwintyliana Institutio ortoria)

toposy osoby (loci a persona) nomen - imię genus - ród natio - narodowość patria - ojczyzna (prawa, zwyczaje) sexus - płeć aetas - wiek educatio et disciplina - wykształcenie i wychowanie habitus corporis - budowa ciała fortuna - bogactwo conditiones etiam distantia - warunki, które są istotne np. funkcja animi natura - naturalna dyspozycja studia - zawód		toposy rzeczy (loci a re) a causa - z przyczyny i skutku a loco - z miejsca a tempore - z czasu: generale - okres historyczny, speciale - czasowe okoliczności natury, życia ludzkiego a modo - ze sposobu a facultate - z możliwości a finitione- z określenia, definicji: - z etymologii - z podziału a simili - z podobieństwa (cechy równorzędne) a comparatione - z porównania (idee nierównorzędne): - a minore ad maius - a maiore od minus - a contrario a circumstantia - z okoliczności pozostałych a fictione - z możliwości zakładanych
Pani Mucha powinna być ministrem sportu	Pani Mucha nie powinna być ministrem sportu	Trzeba głosować w eurowyborach	Nie trzeba głosować w eurowyborach

Ćwiczenia

I

1. Toposy wewnętrzne.

- Na wakacjach każdemu należy się wyzwolenie od trosk, poczucie swobody, wybór miejsca i formy spędzania czasu, bo przecież wakacje to po prostu uwolnienie (łąc. vacatio)

- I.J.Paderewski ( w związku ze śmiercią H.Sienkiewicza): „Wielkim zaprawdę musiał być człowiek, którego zgon pozostawił taką pustkę. Wielkim musiał być człowiek, skoro kraj nasz cały potopem krwi i łez zalany, skoro naród cały z Krzyżaków winy ogniem i mieczem tępiony tak bolesnie odczuwa stratę jego, taką głęboką i serdeczną cześć mu składa.”

A.Kwaśniewski (na 90-lecie ZHP): „Jeśli aktorzy polskiej sceny politycznej potrafili porozumiewać się ponad podziałami, przecież nic nie powinno stać na przeszkodzie, aby młodzież ze sobą rozmawiała i współpracowała bez antagonizmów.”

Piłsudski (przy składaniu prochów Słowackiego): „Gdy przed trumną stoję, mówić muszę o śmierci, o wszechwładnej pani wszystkiego, co żyje.”

A. Lepper (w sejmie 29 XI 2001 r.): „ Z tej trybuny przestrzegam was: jeżeli natychmiast nie zmienicie polityki społeczno-gospodarczej i finansowej państwa, to te kanalie, śmierdzące kości, rózgi, zjazdy i marsze gwiaździste oraz gnojowica przyjadą tu, pod parlament upomnieć się o swoje prawa, bo tp jest prawo ludzi.”

Platon (Obrona Sokratesa): „ Gdybyście poczekali niedługo, czas jakiś, byłoby wam to i tak samo z siebie przyszło. Widzicie przecież mój wiek, że to już życia dużo poza mną i śmierć blisko. Nie mówię tego do was wszystkich, ale do tych, którzy wotowali dla mnie śmierć.”

II

1. Listy Krzysztofa Opalińskiego do brata Łukasza 1641-1653.Red. R.Pollak, oprac. M. Pełczyński i A. Sajkowski. Wrocław 1957, s. 212.

I także ja wacka od Wmci mieć nie będę? I także dawno, a dawno proszę! I także u Wmci wacek kosztowniejszy niż proźba moja? Darujesz go Wmć, ale komu? Bratu! Ale jakiemu? Bene merito [dobrze zasłużonemu]. Darujesz myśliwemu! Darujesz non indigno successori [godnemu następcy] wojewodzie po wojewodzie! Proculeius żywot położył za brata i dlatego

Notus in fratres animi paterni

a Wmć wacka nie chcesz? I lepiej, że będzie wisiał na kołku niż u brata przy boku, który zażywać go będzie ad solemniores tylko venationum actus cum hac coraz epygraphe vel titulo [do bardziej uroczystych polowań z tym napisem lub wywieszką], że to wacek od Jego MP. Podkomorzego, brata rodzonego? Tej tedy łaski swej spodziewaj się Wmć tot spectatores, quot venatores [tylu widzów, ilu myśliwych]. Sami charci uznają z niego dobrodziejstwo. Samo słońce świadkiem braterskiej uczynności patrzyć [będzie] na nię wesołym (bo w niepogodę zostawać będzie na ścienie) okiem swym. A cóż ja, czy non depraedicabo [nie będęż chwalił]? Który sprawię to snadniusieńko, aby głowa moja curis mordacibus vacet [była wolna od gryzących trosk], ilekolwiek u boku zawieszę ten wacek.

Wszystkie topica Aristotelis, Ciceronis i inszych ad desumenda argumenta [dla wyszukania racji] rad bym przebieżał, abym podarowanie mię tym miłym upominkiem perswadował WMmMP-u.

---