Planowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej

Mirosława Suchocka

PLANOWANIE PRACY DYDAKTYCZNO - WYCHOWAWCZEJ W ZESPOLE I PUNKCIE PRZEDSZKOLNYM

Podstawa Programowa Wychowania Przedszkolnego

Podstawowym dokumentem programowym regulującym przebieg pracy dydaktyczno wychowawczej w edukacji przedszkolnej jest Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 23 grudnia 2008 r. (Dz. U. z 2009 r. nr 4, poz. 17). Wszystkie formy edukacji przedszkolnej - a więc także zespoły i punkty przedszkolne mają obowiązek realizowania podstawy programowej. Podstawa programowa opisuje proces wspomagania rozwoju i edukacji dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym, określa cele edukacji przedszkolnej, podstawowe obszary wspomagania rozwoju, wychowania i kształcenia dzieci oraz umiejętności i wiadomości, którymi powinny wykazywać się dzieci pod koniec wychowania przedszkolnego. Nową podstawę programową wychowania przedszkolnego stosuje się począwszy od roku szkolnego 2009/2010.

Ważne dla zespołów i punktów !

1. W zespołach wychowania przedszkolnego i punktach przedszkolnych obowiązkowa jest realizacja całości lub wybranej części podstawy programowej.

2. Zespoły i punkty przedszkolne powinny przede wszystkim realizować zadania edukacyjno-wychowawcze mające na celu:  

• zdobycie kompetencji do podjęcia nauki w szkole,

• wyrównywanie szans edukacyjnych,

• odpowiadanie na lokalne potrzeby środowiska.

Programy Wychowania Przedszkolnego

W oparciu o podstawę programową powstają programy wychowania przedszkolnego. Na potrzeby zespołu/punktu przedszkolnego można wybrać dowolny, zatwierdzony przez MEN program nauczania. Można również samodzielnie opracować program autorski dla zespołu lub punktu przedszkolnego, w oparciu o własne doświadczenia i wiedzę nauczyciela, z uwzględnieniem podstawy programowej. Możliwe jest również opracowanie programu autorskiego w oparciu o programy wychowania przedszkolnego zatwierdzone przez MEN (modyfikacja programu).

• Opracowanie własnego programu może pomóc nam realizować treści w nim zawarte (będą one bardzo blisko powiązane ze środowiskiem społeczno-kulturowym  i przyrodniczym danego zespołu lub punktu przedszkolnego).

• Program autorski może być również dopasowany do specyfiki pracy w zespole lub punkcie przedszkolnym, np. program dla grupy zróżnicowanej wiekowo.

Należy jednak pamiętać, że niezależnie od tego, jaki program wybierzemy, zawarte w nim treści są tylko propozycjami do pracy, nie należy ich traktować jako dogmatów, a pewna dowolność i własne modyfikowanie ich przez nauczyciela może wpłynąć bardzo korzystnie na cały przebieg pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziećmi.  

Praca z podstawą programową i wybranym programem to praca twórcza, wymagająca od nauczyciela elastyczności, otwartości i wsłuchiwania się w potrzeby dzieci i ich rodziców.

Plany pracy dydaktyczno-wychowawczej

Kolejnym ważnym elementem, wpływającym na prawidłowość i płynność przebiegu procesu dydaktyczno-wychowawczego jest dobre zaplanowanie pracy. Planowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej, zarówno w tradycyjnych przedszkolach, jak również  w zespołach wychowania przedszkolnego i punktach przedszkolnych opiera się na:

 

rocznym planie pracy → miesięcznym planie pracy → tygodniowym planie pracy

 

Roczny plan pracy dydaktyczno - wychowawczej

Planując pracę w zespole lub punkcie przedszkolnym na okres roku pamiętajmy, aby plan pracy dydaktyczno-wychowawczej:

• był powiązany z porami roku, świętami czy regionalnymi zwyczajami,

• uwzględniał ważne dla społeczności przedszkolnej wydarzenia, takie jak: Dzień Dziecka, Dzień Matki, Dzień Babci i Dziadka, inne uroczystości, wycieczki...itp.

• był powiązany z celami i zadaniami zespołu/punktu przedszkolnego zapisanymi   w projekcie organizacji,

• uwzględniał wszystkie ważne obszary działalności zespołu/punktu przedszkolnego,

• nie był zbyt szczegółowy i obszerny - ma stanowić punkt odniesienia do bardziej szczegółowego planowania pracy dydaktyczno wychowawczej (do planów miesięcznych).                                                                                 

 

W pierwszym roku utworzenia zespołu lub punktu przedszkolnego w planie pracy zawrzemy więcej zadań typu organizacyjnego, w kolejnych latach powinniśmy starać się zapisać więcej zadań związanych z doskonaleniem procesu dydaktyczno-wychowawczego. Pamiętajmy również, że zadania, których z ważnych przyczyn nie uda nam się zrealizować w jednym roku, mogą stać się zadaniami na rok następny. Będzie to tylko świadczyło o tym, że są one dla nas bardzo ważne, że zachowujemy ciągłość pracy, a nie przeskakujemy od jednego pomysłu do drugiego. Roczne plany pracy placówki (w kolejnych latach) powinny być ze sobą powiązane i tworzyć, w miarę możliwości, spójną dokumentację.

 

Przykładowy, roczny plan pracy dla zespołu lub punktu przedszkolnego zamieszczony został w załączniku nr 5.

Miesięczny plan pracy dydaktyczno-wychowawczej

Z rocznego planu pracy powinny wynikać bardziej szczegółowe, okresowe plany. Miesięczny plan pracy jest największą pomocą, jaką nauczyciel zespołu lub punktu przedszkolnego może opracować sam dla siebie. Opracowując plan określamy i analizujemy temat, wyznaczamy cele dydaktyczne, dobieramy treści programowe i sposoby ich realizacji, możemy również określić stosowane metody pracy oraz wybrać konkretne pomoce.

 

Pamiętajmy przy tym, aby planując pracę dydaktyczno-wychowawczą:

• uwzględniać wszystkie sfery rozwoju dzieci (poznawczą, zmysłową, fizyczną, społeczną i emocjonalną),

• dobierając treści kierować się ich dostępnością dla dzieci w różnym wieku, zainteresowaniami dzieci/potrzebami grupy, a także uwarunkowaniami środowiskowymi,

• uwzględniać przy tym zasadę zintegrowania treści - powinny one łączyć się pomiędzy sobą tematycznie, co pozwoli dzieciom zbudować spójny obraz otaczającego je świata. 

Punktem wyjścia do planowania pracy dydaktyczno-wychowawczej powinno być również zapoznanie się z normami i specyficznymi właściwościami rozwojowymi przypadającymi na dany moment życia dziecka. Dobrze jest też zdiagnozować umiejętności dzieci, aby pracę kierować na ich doskonalenie i rozwijanie nowych (tak zwana sfera najbliższego rozwoju). Możliwości rozwojowe wynikające z wieku dziecka, tempa rozwoju, indywidualnych cech osobowościowych i deficytów rozwojowych (wady wzroku, słuchu, motoryki, intelektualne) determinują też pracę z dzieckiem o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Bliższemu poznaniu prawideł rozwojowych posłuży lektura literatury fachowej z zakresu psychologii rozwojowej i pedagogiki.

Pamiętajmy, że dobrze opracowany plan jest podstawą dobrze prowadzonych codziennych zajęć z dziećmi. Pozwala na profesjonalne przygotowanie się do zajęć, zgromadzenie potrzebnej literatury, materiałów dydaktycznych, materiałów do prac plastycznych czy zaplanowania ewentualnej pracy w terenie i współpracy z rodzicami. Plan pracy ułatwia również prowadzenie zapisów w dzienniku zajęć - zawiera on gotowe tematy, które nauczyciel musi tylko przepisać.

 
W praktyce podejście do opracowywania miesięcznych planów pracy dydaktyczno-wychowawczej jest bardzo różne - nie ma jednego, ustalonego wzoru takiego dokumentu (ma on być przede wszystkim pomocą dla samego nauczyciela). Przykładowy schemat miesięcznego planu pracy oraz propozycja planu pracy na miesiąc marzec zamieszczone został w załącznikach nr 6 i 7.

Tygodniowy plan pracy dydaktyczno - wychowawczej

W przypadku, kiedy nauczyciel opracowuje bardzo szczegółowe plany miesięczne, nie ma już konieczności przygotowywania na ich podstawie planów tygodniowych czy dwutygodniowych. Jeśli natomiast plany miesięczne są bardziej ogólne, dobrze jest uszczegółowić je na krótsze odcinki czasu (tygodniowe lub dwutygodniowe). W przypadku zespołów wychowania przedszkolnego, które nie pracują we wszystkie dni tygodnia korzystne jest opracowywanie planów na dłużej niż tydzień, tak aby zapisany w planie temat główny mógł być zrealizowany. Jeżeli w punktach przedszkolnych pracujemy metodą projektu lub realizujemy temat, który wymaga dłuższego czasu, to też planujemy jego realizację na dłużej niż jeden tydzień. To wszystko zależy od decyzji nauczyciela i wymogów organizacyjnych.

Tygodniowy rozkład zajęć

Tygodniowy rozkład zajęć, to przyporządkowanie do dnia tygodnia konkretnych zajęć, które będą realizowane przez nauczyciela i dzieci. Jeżeli pracujemy w zespole lub punkcie tradycyjnymi metodami, dobrze jest dokonać takiego planowania. Najczęściej tygodniowy rozkład zajęć opracowujemy na cały rok szkolny, ale możemy również wprowadzać zmiany w zależności np. od pory roku czy innych czynników zewnętrznych.

 

Do obowiązkowych zajęć, które powinny być planowane i realizowane w grupie przedszkolnej należą: zajęcia z mowy, zajęcia plastyczne, zajęcia matematyczne, zajęcia ruchowe. W rozkładzie zajęć umieszczamy również zajęcia dodatkowe, jeśli odbywają się cyklicznie, w konkretne dni tygodnia. Przykładowy tygodniowy rozkład zajęć dla zespołu wychowania przedszkolnego i punktu przedszkolne zamieszczony został w załączniku nr 8.

 

Jeżeli pracujemy z dziećmi tradycyjnymi metodami (z podziałem na konkretne zajęcia), czas trwania zajęć dydaktycznych dostosowujemy do możliwości rozwojowych dzieci, i tak:

• dla dzieci 3 - 4 letnich planujemy jedno zajęcie obowiązkowe z całą grupą, trwające około 20 minut,

• dla dzieci 5 - letnich dwa zajęcia obowiązkowe w ciągu dnia z całą grupą, trwające łącznie około 1 godziny zegarowej (z przerwą pomiędzy nimi).

Wszystko to zależy jednak od potrzeb i możliwości konkretnej grupy, a także od struktury samych zajęć. Jeśli np. w trakcie zajęć, w czasie których dzieci siedzą w kręgu czy przy stoliczkach wpleciemy dużo elementów ruchu i zabawy - czas takich zajęć możemy wydłużyć. Pamiętajmy również, że stałym elementem każdego dnia (poza omawianymi tu zajęciami obowiązkowymi) są zabawy i ćwiczenia ruchowe organizowane zarówno w sali przedszkolnej jak i na powietrzu.

 

Pracując w grupie różnowiekowej planujemy najczęściej dwa zajęcia dziennie (zintegrowane tematycznie) zakładając, że nie wszystkie dzieci będą w nich uczestniczyć jednocześnie (zależy to od ich wieku, ale głównie od chęci i zainteresowania). 
 

Jeżeli natomiast pracujemy z grupą metodą storyline [1] lub metodą projektu [2], to podział dnia na zajęcia praktycznie nie występuje. Cały czas pobytu dzieci w zespole/punkcie przedszkolnym jest podporządkowany działaniom edukacyjnym. Wtedy dobrze jest zaplanować tylko zajęcia rytmiczne i gimnastykę (jeżeli są uwzględnione w tygodniowym rozkładzie zajęć), jak również przestrzegać godzin pobytu na świeżym powietrzu, czy godzin wspólnych posiłków. Na potrzeby zespołu wychowania przedszkolnego bardzo polecałabym pracę tymi właśnie metodami, ponieważ bardzo ułatwią one zachowanie ciągłości działań jakie podejmują dzieci przychodzące do zespołu np. co drugi dzień. Można bez przeszkód kontynuować realizację wybranego tematu, nawet przez dłuższy okres czasu, nie dzieląc go sztucznie na poszczególne zajęcia.

 

Planując pracę dydaktyczno - wychowawczą pamiętajmy jednocześnie, że praktycznie cały czas pobytu dzieci w grupie przedszkolnej i większość aktywności podejmowanych przez dzieci i nauczyciela (również te, poza obowiązkowymi i dodatkowymi zajęciami dydaktycznymi) nakierowane są na wspieraniu rozwoju dzieci, a tym samym służą realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego.

 

Organizacja dnia

Obejmuje wszystkie działania dziecka i nauczyciela, które powinny być uwzględnione w czasie dziennego pobytu dziecka w zespole/punkcie przedszkolnym, w tym:

• zajęcia dydaktyczne, dostosowane do wieku i możliwości rozwojowych dzieci, (obowiązkowe i dodatkowe),

• swobodna zabawa, którą należy uwzględniać nawet przy krótkim czasie pobytu dzieci w zespole/punkcie przedszkolnym,

• dużo ruchu i pobyt na świeżym powietrzu,

• zajęcia indywidualne z dziećmi, w tym również pomoc dzieciom z trudnościami,

• posiłki (jeżeli takie są),

• czas na wyciszenie i odpoczynek,

• czynności porządkowe (dbanie o ład i porządek - porządkowanie pomocy, zabawek po zakończonej zabawie).

Wszystkie te elementy, wraz ustalonymi godzinami przyprowadzania i odbierania dzieci, zapisujemy w harmonogramie dnia/ramowym planie dnia.

 

Plan dnia możemy przygotować razem z dziećmi. Ustalamy wspólnie symbole przedstawiające poszczególne części dnia, przygotowujemy obrazki - młodsze dzieci rysują lub kolorują, starsze dzieci piszą napisy na komputerze, stemplują, tworzą wyrazy z liter samoprzylepnych itp. Plan eksponujemy w sali, w widocznym, łatwo dostępnym miejscu. Ważny jest porządek i stałość, a co za tym idzie przewidywalność następujących po sobie zdarzeń. Dziecko porządkuje swoją wiedzę o tym co po sobie następuje, może zaplanować co będzie robiło i czuje się bezpieczniej, bo wie co go czeka. Przykładowy plan dnia dla zespołu wychowania przedszkolnego i punktu przedszkolnego zamieszczony został w załączniku nr 9.

[1] Michalak R., - Aktywizowanie ucznia w edukacji wczesnoszkolnej. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2004
[2] Harris Helm J., Katz L.G. - Mali badacze - metoda projektu w edukacji elementarnej. Wydawnictwa CODN, Polska Fundacja dzieci i młodzieży, Warszawa 2003

---