W toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności, z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli.
W doktrynie zasada prawdy materialnej uznawana jest za naczelną zasadę postępowania administracyjnego.
Ta szczególna zasada jest następnie rozwinięta w zasadzie szczególnego postępowania dowodowego, który nakłada na organ obowiązek zebrania i rozpatrzenia całego materiału dowodowego w sposób wyczerpujący.
1.Wynika z niej obowiązek organu do wyczerpującego zbadania wszystkich okoliczności faktycznych związanych z określoną sprawą, aby w ten sposób stworzyć jej rzeczywisty obraz i uzyskać podstawę do trafnego zastosowania przepisu prawa, czyli załatwienia sprawy, uwzględniając równocześnie interes społeczny jak i słuszny interes obywateli.
Każdy fakt mający znaczenie prawne powinien być udowodniony za pomocą wszelkich legalnych środków, a jakiekolwiek ograniczenie w tym przedmiocie może wynikac tylko z przepisów ustawowych.
Podobny obowiązek znajdujemy w art. 77 § 1 KPA: „Organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy”.
2.Obowiązkiem organu administracji jest określenie z urzędu, jakie dowody są niezbędne dla ustalenia stanu faktycznego sprawy - jt. obowiązek oparcia postępowania dowodowego na zasadzie oficjalności. Organ nie jest, więc związany wnioskami stron i samodzielnie dąży do ustalenia prawdy obiektywnej. Regulację tę, oprócz art. 7 KPA, znajdujemy też w art. 77 KPA. Polega ona na tym, że organ jest z urzędu zobowiązany podejmować wszelkie kroki zmierzające do wyczerpującego zgromadzenia materiału dowodowego. Potocznie możemy określić organ jako „gospodarza postępowania”, ponieważ w jego gestii leży określanie dowodów niezbędnych w postępowaniu oraz kierunków jego prowadzenia.
Organ nie może oczekiwać biernie na działania strony postępowania. Powinien w jego toku aktywnie podejmować wszelkie kroki niezbędne do wyjaśnienia i załatwienia sprawy oraz dopuszczać jako dowód, zgodnie z art. 75 KPA, „wszystko co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem [...]”.
Strona nie jest również zwolniona od dążenia do realizacji prawdy obiektywnej (np. jeśli chce przeprowadzic przeciwdowód), a zgodnie z art. 10 KPA: „Organ administracji publicznej obowiązany jest zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz gromadzonych żądań”
3.Jeśli następuje wszczęcie postępowania na wniosek ,niezbędne jest ustalenie treści żądania strony, potrzebne do wyznaczenia rodzaju sprawy, która będzie przedmiotem postępowania.
Organ na podstawie przepisów prawa jest związany tym żądaniem i nie może z urzędu dokonać zmiany jego kwalifikacji, np. żądanie zmiany imienia na nazwiska,
4.Organ, przy zbieraniu wiadomości o faktach, powinien korzystac z tzw. dowodów pierwotnych, do których zalicza się przesłuchanie świadków zdarzenia czy dokument urzędowy, a dopiero w następnej kolejności z dowodów wtórnych, takich jak: kopie dokumentów, relacje o treści danego dokumentu.
6.Pełne urzeczywistnienie zasady prawdy obiektywnej nastąpi, jeśli zgromadzenia i oceny materiału dowodowego dokona pracownik, który nie podlega wyłączeniu z udziału w postępowaniu lub organ niewyłączony od załatwienia sprawy.
Do instytucji procesowych postępowania administracyjnego, urzeczywistniających zasadę prawdy obiektywnej, zaliczyć można:
zasadę równej mocy środków dowodowych, co jest równoznaczne z odrzuceniem wszelkiej hierarchizacji tych środków;
zasadę otwartego katalogu środków dowodowych - w art. 75 KPA jako dowód w postępowaniu administracyjnym należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem;
zasadę konstrukcji prawnej postanowienia dowodowego -zgodnie z art. 77 ust. 2 KPA: „Organ nie jest związany wydanym przez siebie postanowieniem dotyczącym przeprowadzenia dowodu, może w każdym stadium postępowania zmienić, uzupełnić lub uchylić swoje postanowienie dotyczące przeprowadzenia dowodu”;
prawo strony do czynnego udziału w każdym stadium postępowania - zgodnie z art. 10 KPA: „Strona postępowania ma prawo do czynnego udziału w jego wszystkich stadiach oraz współdziała z organem w procesie ustalania faktów potrzebnych dla rozstrzygnięcia sprawy”;
zasadę swobodnej oceny dowodów zawartą w art. 80 KPA;
instytucję wyłączenia organu lub pracownika tego organu w sytuacji kolizji interesów, co może rzutować na załatwienie sprawy
Wersja mini
Jest uważana za naczelną zasadę postępowania administracyjnego, gdyż ma ona zasadniczy wpływ na kształtowanie pod względem merytorycznym całego postępowania administracyjnego a w szczególności postępowania dowodowego.
Z zasady tej wynika obowiązek prawny uzyskania w toku postępowania w danej sprawie takiego materiału dowodowego i takiego obrazu stanu faktycznego określonej sprawy, który można uznać za zgodny z rzeczywistością.
Taki stan uzyskuje się w postępowaniu przez konfrontacje zeznań świadków, opinie biegłych, badanie wiarygodności przedstawionych dowodów, a także przez ocenę logiczną całego materiału dowodowego i przez ocenę dokonaną przez pryzmat doświadczenia życiowego.
Z tej zasady dla organu administracji publicznej prowadzącego sprawę wynika obowiązek ustalenia z urzędu, jakie dowody są niezbędne dla ustalenia stanu faktycznego sprawy.
Z art.7 i art.77 wynika, iż postępowanie dowodowe oparte jest na zasadzie oficjalności.
Strona nie jest jednak zwolniona z obowiązku przedstawienia dowodów potrzebnych dla rozstrzygnięcia sprawy.
Realizacji tej zasady służy wiele przepisów KPA, w szczególności te dotyczące postępowania dowodowego:
a.78§1, 75§1, 76§1, 81, 145.