POJĘCIE DOJRZAŁOŚCI SZKOLNEJ

Nad pojęciem dojrzałości szkolnej są prowadzone liczne badania naukowe, mające na celu ustalenie optymalnego wieku dziecka dla rozpoczęcia nauki szkolnej. Trudno jest jednak ustalić taką granicę z powodu zróżnicowania organizacji i wymagań programowych

w różnych krajach. Dlatego też zdecydowano, że ważniejsze będzie ustalenie, czy dzieci wstępujące do szkoły mogą podołać jej wymaganiom.

Stefan Szuman uważa za dojrzałe do podjęcia nauki szkolnej dziecko, które osiągnęło taki stopień rozwoju umysłowego, społeczno-moralnego oraz fizycznego, jaki umożliwi mu przystosowanie się do wymagań szkoły i kontynuowanie z powodzeniem nauki w klasie I. Dziecko, które osiąga powodzenie w nauce jest wrażliwe i podatne na naukę szkolną. Wrażliwością natomiast nazywa Szuman stopień zainteresowania nauką szkolną, podatność zaś to możność zrozumienia tego, co się dziecku przekazuje oraz umiejętność zgodnego współżycia z kolegami i podporządkowanie się wymaganiom szkoły.

Początkowo badacze „szkoły lipskiej” twierdzili, że jeśli dziecko osiąga prawidłowy rozwój umysłowy, jest tym samym dojrzałe do szkoły. Okazało się jednak, że powodzenie w szkole zależy w równej mierze od zdolności koncentracji, pamięci, spostrzegawczości oraz trwałości skupienia uwagi.

Natomiast badacze „szkoły wiedeńskiej” twierdzili, że dziecko gotowe do podjęcia nauki osiągnęło zdolność wykonania zadań postawionych przez nauczyciela czy samego siebie-jest to tzw. działanie intencjonalne. Dziecko wstępujące do szkoły powinno umieć podporządkować się dyscyplinie szkolnej i być na tyle samodzielne, aby radzić sobie

w nowym środowisku. Brakiem dojrzałości społecznej i emocjonalnej cechują się najczęściej dzieci rozpieszczane, które nie uczęszczały do przedszkola, a także o wysokim poziomie rozwoju intelektualnego i wychowywane z dala od rówieśników.

Dojrzałość fizyczna polega na osiągnięciu prawidłowego rozwoju organizmu w stosunku do wieku metrykalnego. Brak dojrzałości fizycznej wypływa z przebytych chorób, wrodzonych wad czy też złych warunków środowiskowych. Dzieci wątłe, chorowite oraz te, które gorzej widzą czy słyszą, mogą mieć pewne trudności w przystosowaniu się do warunków szkoły.

Przy rozwiązaniu problemu dojrzałości szkolnej stosuje się selekcję negatywną, polegającą na niedopuszczeniu do nauki tych dzieci, które nie są dojrzałe do podjęcia obowiązku szkolnego. Selekcji dokonuje się na podstawie przeprowadzonych badań lekarskich oraz przez stosowanie różnych metod badania dojrzałości szkolnej. Jeśli komisja uzna, że dziecko nie jest gotowe do podjęcia nauki, orzeka o rocznym odroczeniu obowiązku szkolnego, zakładając, że w tym czasie poziom umysłowy dziecka wzrośnie. Jeśli jednak nie ulegnie on zmianie, można jeszcze raz odroczyć obowiązek, albo skierować dziecko do szkoły specjalnej. Można też zmierzać do wyrównania startu szkolnego. Wyrównanie to polega na ćwiczeniach stymulujących rozwój. Prowadzone systematycznie przyczyniają się do wyrównania stwierdzonych braków i ułatwiają dzieciom start szkolny.

Maria Przetacznik-Gierowska i Grażyna Makiełło-Jarża charakteryzują sylwetkę siedmioletniego dziecka, dojrzałego do podjęcia nauki w następujący sposób:

„

- jest wystarczająco na swój wiek rozwinięte fizycznie i ruchowo, przy czym

opanowało już w pewnej mierze precyzyjne ruchy rąk i palców, niezbędne przy

pisaniu;

• posiada dość duży zasób wiedzy o świecie i orientację w bliskim otoczeniu;

• potrafi porozumiewać się z dorosłymi i rówieśnikami za pomocą mowy potocznej zrozumiałej dla jego słuchaczy;

• jest zdolne do działania intencjonalnego, tj. podejmuje czynności zmierzające do określonego celu i wykonuje je do końca;

• przejawia w swym zachowaniu pewien stopień uspołecznienia, tj. liczy się nie tylko z własnymi chęciami i życzeniami, lecz także uwzględnia życzenia rówieśników, potrafi z kolegami zgodnie współdziałać i podtrzymywać z nimi przyjazne kontakty jak również wykonuje polecenia dorosłych, skierowane do całej grupy dzieci;

• jest zdolne opanować swoje emocje, a więc powściągnąć gniew, złość, lęk i obawę, a w każdym razie nie uzewnętrznia gwałtownie i niepohamowanie swych stanów uczuciowych. ”

[„Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego” s. 344]

W chwili obecnej coraz rzadziej stosuje się tradycyjne testy dojrzałości szkolnej, częściej stosuje się zestawy różnych prób, pomocnych w określeniu poziomu funkcjonowania analizatorów, poziomu grafizmu, rozwoju fonematycznego, zdolności myślenia przyczynowo-skutkowego w płaszczyźnie konkretnej, zdolności rozumienia symboli.

Przy badaniu dojrzałości należy przeprowadzić wywiad anamnestyczny z matką lub ojcem dziecka. Wywiad taki dostarczy wielu informacji o tempie i rytmie rozwoju, o środowisku wychowawczym dziecka, o niektórych przejawach jego osobowości.

Bardzo ważny jest rozwój harmonijny, który zakłada stałe i równomierne tempo ogólnego rozwoju oraz rytmiczność jego przejawów. Czynniki środowiskowe oddziałują stymulująco lub hamująco na cały rozwój albo niektóre jego przejawy i dziedziny.

W trosce o prawidłowy rozwój dziecka i osiągnięcie przez nie dojrzałości szkolnej trzeba stworzyć takie warunki, aby mogło ono rozwijać się poprzez aktywność zabawową. Dlatego też z jednej strony nie należy wprowadzać zbyt wielu elementów uczenia się intencjonalnego

do działalności dziecka w wieku przedszkolnym, z drugiej zaś trzeba stymulować rozwój dziecka uczęszczającego do szkoły, ale nie w pełni do niej dojrzałego, przez różnorodne rodzaje ćwiczeń przypominających zabawy.

M.Ż.

Bibliografie:

Stefania Słyszowa „Poznanie dzieci rozpoczynających naukę i kierowanie ich rozwojem”

Alina Szemińska „Zapisy do klasy pierwszej szkoły podstawowej”

Maria Przetacznik-Gierowska , Grażyna Makiełło-Jarża

„Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego”

---