DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA
Podjęcie przez dziecko obowiązku szkolnego wiąże się z początkiem nowego, bardzo ważnego etapu w życiu. Przechodząc z wieku przedszkolnego w wiek wczesnoszkolny ulega zmianie podstawowa forma działalności dziecka. Dotąd była to zabawa. Teraz będzie nauka. Osiągnięcia w nauce będą podstawowym kryterium oceny dziecka. Jednak, aby dziecko mogło sprostać wymaganiom szkolnym i w pełni się rozwijać musi osiągnąć dojrzałość szkolną.
Według Marii Kwiatowskiej dojrzałość szkolna to: „gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki w szkole, przejawiająca się do podjęcia nowych zadań, jak i na zdolności przystosowania się do nieznanego środowiska oraz ogólnie zmienionej sytuacji życiowej”.
Zatem dojrzałość szkolna nie jest uwarunkowanym biologicznie etapem samorzutnego rozwoju, lecz składają się na nią różnorodne doświadczenia dziecka w sferze motorycznej, umysłowej, emocjonalnej i społecznej.
Siedmiolatek dojrzały pod względem fizycznym to dziecko, które jest ogólnie sprawne ruchowo. Posiada dobrą sprawność manualną i nie zaburzoną koordynację wzrokowo - ruchową. Charakteryzuje się poprawnym funkcjonowaniem zmysłów. Jest odporny na choroby i zmęczenie.
Dziecko dojrzałe pod względem emocjonalno - społecznym jest w znacznym stopniu samodzielne. Chętnie i łatwo nawiązuje kontakty z nauczycielem i rówieśnikami. Posiada umiejętność podporządkowania się niezbędnym wymaganiom dyscypliny. Jest obowiązkowe, wytrwałe i wrażliwe na opinię nauczyciela. Cechuje je taki stan równowagi nerwowej, który umożliwia opanowanie reakcji emocjonalnych.
Pod względem dojrzałości umysłowej dziecko powinno być aktywne poznawczo oraz powinno chcieć się uczyć. Dziecko interesuje się czytaniem i pisaniem. Dobrze orientuje się w najbliższym otoczeniu i środowisku. Rozporządza zasobem doświadczeń i wyobrażeń będących podstawą do rozwoju pojęć. Potrafi uważnie i ze zrozumieniem słuchać tego, co mówi nauczyciel. Rozumie i spełnia jego polecenia. Posiada umiejętność swobodnego i zrozumiałego dla otoczenia wypowiadania się, opowiadania, wyrażania życzeń, pytań, własnych sądów, wniosków i ocen.
W zakresie dojrzałości do czytania i pisania dziecko umie dokonywać analizy oraz syntezy wzrokowej i słuchowej niezbędnej w procesie różnicowania kształtów, dźwięków, porównywania i odtwarzania. Rozumie znaczenie wyrazów jako graficznych odpowiedników słów. Posiada orientację przestrzenną, która umożliwia mu rozpoznawanie i odtwarzanie kierunków, położenia i proporcji odwzorowywanych form graficznych. Ma pamięć ruchową, czyli umiejętność przetwarzania obrazu graficznego na obraz ruchu. Ponadto umie kontrolować wzrokiem własne ruchy, co pozwala dziecku świadomie nimi kierować.
Pod względem dojrzałości do matematyki dziecko siedmioletnie rozumie i potrafi określić stosunki przestrzenne, czasowe i ilościowe w praktycznym działaniu. Potrafi sklasyfikować przedmioty według przeznaczenia, wielkości, kształtu i koloru. Umie na konkretach dodawać i odejmować w zakresie 10.
Należy wspomnieć, że na dojrzałość szkolną mają wpływ również czynniki indywidualne przekazane droga genetyczną lub wrodzone właściwości organizmu, a przede wszystkim ośrodkowego układu nerwowego. Bardzo istotna rolę odgrywają czynniki środowiskowe tj. wpływ rodziny i warunki materialne, kulturalne (poziom wykształcenia rodziców, kultura języka rodziny, zasady wychowania).
Nie należy również zapominać, że na dojrzałość szkolną mają także istotny wpływ warunki społeczno-psychologiczne tj.: struktura rodziny, osobowość rodziców, stosunki między rodzicami, postawy rodziców wobec dzieci oraz atmosfera panująca w domu.
Dojrzałość szkolną należy badać przed podjęciem przez dziecko nauki w szkole. Nauczyciele w porozumieniu z poradnią wychowawczo - zawodową starają się poznać, czy dziecko osiągnęło gotowość do podjęcia nauki szkolnej. W przypadku jej braku starają się przekonać rodziców do odroczenia od obowiązku szkolnego w danym roku. Ostateczną decyzję o odroczeniu lub podjęciu obowiązku szkolnego podejmują rodzice. Niestety dość często tak się dzieje, że mimo rad nauczycieli i poradni rodzice posyłają do I klasy dziecko, które jeszcze nie osiągnęło dojrzałości szkolnej. Start szkolny tego dziecka jest utrudniony, nie poddaje się wpływom nauczyciela,staje się niechętne, nie zainteresowane zadaniami, bierne. Często pracuje ono znacznie dłużej przy lekcjach osiągając mierne efekty. Rodzice mają nadzieję, że przy zdwojonym wysiłku dziecka i rodziny pokonają trudności. Często jednak doznają niepowodzeń. Oczekują wówczas pomocy szkoły i poradni. Nawet najbardziej fachowa i intensywna pomoc udzielona dziecku nie da jednak pożądanego efektu w krótkim czasie. Znacznie lepiej jest odroczyć obowiązek szkolny.
Badanie dojrzałości szkolnej nie jest obowiązkowe dla dzieci rozpoczynających naukę w 7 roku życia. Natomiast obowiązkowe jest przeprowadzenie takiego badania, gdy dziecko zamierzamy posłać do szkoły wcześniej lub, gdy stwierdzamy, że dziecko powinno mieć odroczony obowiązek szkolny.
Dojrzałość szkolna badana jest za pomocą testów. Testy są dostosowane do możliwości dzieci i przeprowadzane w miłej atmosferze.
Reasumując:
1. Jako najważniejsze kryteria dojrzałości szkolnej wysuwa się: poziom mowy i myślenia, działalność celową, pamięć, koncentrację uwagi, wytrwałość, współdziałanie społeczne, umiejętność wykonywania zadań zbiorowo, rozumienie symboli.
2. Należy rozwijać sprawność manualną.
3. Należy ćwiczyć umiejętności nazywania stosunków przestrzennych, zdolność analizowania, odróżniania od siebie podobnych znaków, wyodrębniania pewnych elementów z całości ( analiza) i łączenie ich w całość (synteza).
4. Rozwijanie słownictwa warunkuje prawidłowe wyrażanie myśli i rozumienie pojęć.
5. Pamiętać trzeba o wdrażaniu dziecka do: systematyczności, samodzielności i odpowiedzialności.
BIBLIOGRAFIA:
Barbara Wilgucka-Okoń „Gotowość szkolna a uczenie się w przedszkolu”, Wychowanie
w Przedszkolu 3/99.
Alicja Kargulowa „Dojrzałość szkolna a jakość startu edukacyjnego”.
Maria Pelcowa „Uspołecznienie dzieci rozpoczynających naukę szkolną”
„Podstawy pedagogiki przedszkolnej”, (red.) Maria Kwiatkowska.