UJĘCIE SYTUACYJNE
Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych w naukach o zarządzaniu pojawił się nowy kierunek - ujęcie sytuacyjne. U podstaw ukształtowania się tego nowego podejścia, tkwiła dogłębna krytyka zarówno systemu pojęciowego funkcjonujących współcześnie kierunków nauk o zarządzaniu, jak i ich mało pragmatycznego charakteru.
Do tej krytyki skłaniała przede wszystkim weryfikacja dorobku ujęć uniwersalnych, w których formułuje się i rozwija normatywne zasady i wzorce mające zastosowanie do wszystkich organizacji i do wszystkich typów zadań organizacyjnych. Rzeczywistość - jak twierdzą "sytuacjoniści" - jest zbyt złożona, aby można było stosować do niej uniwersalne zasady i aby, za1ecenie poszukiwania "jednego najlepszego sposobu" mogło stanowić wskazówkę dla praktyków zarządzania i projektantów organizacji.
Głównymi przedstawicielami tego nurtu, którzy ukształtowali jego metodologię byli: T. Burns i G. M. Stalker, P. R. Lawrence i J. W. Lorsch, F. E. Kast i J. E. Rosenzweig oraz F. Luthans i T. J. Stewart.
U podstaw tej metodologicznej koncepcji, której główne założenia sprowadzają się do relatywizmu i pragmatyzmu, tkwi dogłębna krytyka dotychczasowego metodologicznego dorobku nauk o zarządzaniu. Do tej krytyki skłaniała przede wszystkim weryfikacja dorobku ujęć uniwersalnych, w których formułuje się i rozwija normatywne zasady i wzorce mające zastosowanie do wszystkich organizacji i do wszystkich typów zadań organizacyjnych. Rzeczywistość - jak twierdzą "sytuacjoniści" - jest zbyt złożona, aby można było stosować do niej uniwersalne zasady i aby, za1ecenie poszukiwania "jednego najlepszego sposobu" mogło stanowić wskazówkę dla praktyków zarządzania i projektantów organizacji.
Choć trudno jest obecnie wskazać powszechnie akceptowalne cechy podejścia sytuacyjnego, za podstawowe elementy metodologii badań sytuacyjnych można uznać:
Wszelkie cechy organizacji i wszelkie zachodzące w niej procesy są mierzalne. Dążenie do coraz precyzyjniejszego określania poszczególnych kontekstów sytuacyjnych przy pomocy zmiennych, które są istotne dla poszczególnych sytuacji i akcentują raczej różnice niż podobieństwa cech, tworzy sytuację.
Istotne jest doskonalenie pomiaru zmiennych sytuacyjnych, ich klasyfikacja i ujednolicanie. Określenie metod identyfikacji konkretnego typu sytuacji przy wykorzystaniu zmiennych - wskaźników oraz analizy porównawczej pozwala na wskazanie czynników przesadzających o sukcesie czy porażce organizacji.
Przyjmuje się dość swobodny dobór zmiennych z tendencją do wybierania tych, które mogą mieć największy wpływ na badane zjawisko. Oznacza to, że ważną zasadą metodologiczną, jest założenie, że każdy problem dotyczący organizacji bada się punktu widzenia tych zmiennych sytuacyjnych, które mają podstawowe, dla tych problemów znaczenie,
Obowiązuje założenie, że każdy problem związany z organizacją bada się z punktu widzenia zmiennych sytuacyjnych co, do których badacz przyjął, że mają one dla tych problemów podstawowe znaczenie.
Wyciąganie wniosków następuje na podstawie wnik1iwej obserwacji rzeczywistości. Ma, więc ona z założenia, charakter indukcyjny.
Analizy sytuacyjne nie poszukują bezpośrednio relacji przyczynowo-skutkowych, lecz badają „objawy” dobrych i złych zachowań w organizacji.
Rodowodu naukowego szkoły sytuacyjnej można się doszukiwać głównie w ujęciu systemowym, mimo iż formalnie jej przedstawiciele zdecydowanie odżegnują się od swego dalszego uczestnictwa w tym nurcie.
Podsumowując dorobek ujęcia sytuacyjnego należy stwierdzić, że jego podstawowy cel, którym jest wypracowanie jednolitej ogólnej teorii zarządzania jak dotąd nie został osiągnięty. Wyniki badań nie są wzajemnie zintegrowane, a podejmowane próby kompleksowych uogólnień nie przynoszą spodziewanych rezultatów.
Sama idea zbudowania ogólnej teorii sytuacyjnej ma szanse powodzenia jedynie w stosunku do systemów dobrze uporządkowanych i stabilnych jakościowo, a takie systemy nie dominują we współczesnym świecie organizacji. Tam gdzie mamy do czynienia z systemami dynamicznymi, analiza sytuacyjna zawodzi.
Sytuacyjne tezy teoretyczne budowane na podstawie prowadzonych wyrywkowo analiz nie uwzględniają możliwości zachodzących zmian jakościowych oraz szans i zagrożeń, jakieże zmiany mogą stworzyć dla organizacji.
Ujęcie sytuacje ma wiele osiągnięć w dziedzinie badan porównawczych oraz obalenia mitu uniwersalnych zasad i weryfikacji wiedzy. Same modele sytuacyjne służą poznaniu organizacji, szczególnie zaś stabilnych jej fragmentów.
Tezy sytuacyjne można z dobrymi rezultatami wykorzystać w ramach nurtu systemowego. Znajomość, bowiem typowych uwarunkowań, jakie stwarzają różne zestawy sytuacji w organizacji, pozwoliłaby na uproszczenia badan systemowych i skoncentrowanie wysiłków na poszukiwaniu dynamicznej równowagi systemu jako całości.
1