Geneza UE 1946-1952
I i II wojna światowa, które nawiedziły Europę, pochłonęły miliony ofiar, spowodowały niewyobrażalne zniszczenia i doprowadziły do wielu przeobrażeń uświadomiły mieszkańcom Europy, że aby być bezpiecznym trzeba ją zjednoczyć politycznie i gospodarczo. W wyniku II wojny światowej ukształtowany został nowy układ sił na świecie. Europa Zachodnia straciła swoją pozycję dotychczasowego politycznego i gospodarczego centrum świata na rzecz USA. Powojenne zniszczenia gospodarek, a tym samym konieczność ich odbudowy i modernizacji, rozpad systemu kolonialnego itd. postawiły przed tymi krajami nowe wyzwania ekonomiczne. Przerastały one możliwości pojedynczych państw i ich podjęcie było możliwe tylko przy połączeniu wysiłków. Również sytuacja polityczna i społeczna na kontynencie europejskim sprzyjała nasileniu idei integracji gospodarczej i politycznej w Europie. Obserwowana radykalizacja społeczeństw zachodnioeuropejskich, silna pozycja partii komunistycznych głównie we Francji i Włoszech, obawa przed militarnym zagrożeniem ze strony ZSRR potęgowały tendencje do gospodarczego i politycznego zjednoczenia krajów Europy Zachodniej. Z czasem okazało się, że plany w odniesieniu do politycznego i militarnego zjednoczenia Europy nie były zgodne z interesami poszczególnych narodów i nie zyskały poparcia opinii publicznej. W związku z tym wyraźny priorytet zyskała idea integracji w sferze gospodarki.
Od samego początku pojawiły się różne koncepcje integracji Europy Zachodniej. Federaliści jednoznacznie i w możliwie szybkiej perspektywie opowiadali się za powstaniem zdecentralizowanego państwa europejskiego. Dla nich największym złem była idea suwerenności państw. To w jej istnieniu dopatrywali się źródeł konfliktów i wojen. Ich głównym postulatem było ograniczenia owej suwerenności poprzez tworzenie organów ponadnarodowych wyposażonych w kompetencje nadrzędne wobec władz krajowych. Gorącym zwolennikiem koncepcji federalistów był Winston Churchill, który na spotkaniu w Zurichu 19.09.1946 r. zasugerował konieczność utworzenia ,,Stanów Zjednoczonych Europy”, które miały zapewnić lepszą przyszłość i bezpieczeństwo Europejczykom. Zapowiedział także doprowadzenie do partnerstwa między Francją i Niemcami. Churchill uważał, że struktura ,,Stanów Zjednoczonych Europy” zdominuje siłę pojedynczego państwa, co w rezultacie wykluczy próby przemocy jednego państwa wobec drugiego. Inna koncepcję zjednoczenia Europy głosili konfederaliści. W ich opinii zjednoczona Europa powinna być tzw. ,,Europą ojczyzn” tzn. byli oni zwolennikami jedności Europy, ale drogę federacji i ponadnarodowych władz zdecydowanie odrzucali. Stali na gruncie utrzymania suwerenności państw a zarazem takiego zwiększenia różnego typu powiązań między nimi, aby konflikty im się nie opłacały. Popierali rozwój, funkcjonowanie i tworzenie nowych europejskich organizacji międzypaństwowych np. komunikacyjnych, edukacyjnych czy związanych z ochroną zdrowia. Funkcjonaliści natomiast nie wykluczali utworzenia federacji w przyszłości, ale uważali, że integracja powinna przebiegać powoli, w miarę możliwości i chęci wyrażanych przez jej uczestników. Koncepcje federalistyczne nie zostały jednak zrealizowane. Państwa narodowe jak i ich obywatele nie były jeszcze przygotowane na zrzeczenie się suwerenności na rzecz nowego europejskiego ,,superpaństwa”. Wybrano metodę ,,małych kroków”.
Pierwszymi próbami integracji w Europie Zachodniej było zawarcie w III.1947 r. W Dunkierce sojuszu militarnego pomiędzy Francją i Wielką Brytanią, a także podpisanie w 1947 r. przez Belgię, Holandię i Luksemburg porozumienia przewidującego utworzenie z dniem 01.01.1948 r. unii celnej pomiędzy tymi państwami. 17.III.1948 r. Belgia, Wielka Brytania, Holandia i Luksemburg podpisały tzw. ,,Pakt Brukselski”, który powoływał do życia ,,Unię Zachodnią”. Pakt ten zakładał współpracę gospodarcza i kulturalną w/w stron oraz wzajemną pomoc wojskową na wypadek jakiejkolwiek agresji.
Niewątpliwie jednym z najważniejszych impulsów na drodze do zjednoczenia Europy Zachodniej był plan Marshalla. Projekt ten przedstawiony przez amerykańskiego sekretarza stanu gen. George'a Marshalla na Harvardzie 5.VI.1947 r. zakładał pomoc finansową dla państw europejskich. Miały być udzielane tym państwom amerykańskie kredyty pod warunkiem, że państwa uczestniczące w tym projekcie opracują wspólny program odbudowy i rozwoju swoich gospodarek a także przygotują projekty podziału tych kredytów. Propozycja amerykańska wynikała z pobudek politycznych i gospodarczych. Chodziło o to, aby Europa uzyskała istotną pomoc, w wyniku której można by było przeprowadzić proces odbudowy gospodarczej i realizować handel z USA na zasadzie mniej więcej zrównoważonego bilansu płatniczego. Pomoc amerykańska miała się także przyczynić do zmniejszenia wpływów partii komunistycznych w państwach Europy Zachodniej. Państwa Europy Zachodniej z zainteresowaniem przyjęły ofertę USA. W dniach 12.VIII - 22.IX 1947 r. odbyła się z udziałem 16 państw debata w Paryżu nad planem Marshalla. Wynikiem tej konferencji było utworzenie z dniem 16.IV.1948 r. Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC). Skupiała ona 16 państw Europy Zachodniej, a także amerykańską, brytyjską, francuską strefę okupacyjną Niemiec ( od 1949 r. RFN ) oraz Triest. W początkowym okresie działalności OEEC dominowała kwestia podziału pomocy w ramach planu Marshalla ( łącznie wyniosła ona 13,5 mld dol. USA). Nie udało się natomiast stworzyć wspólnego programu odbudowy ekonomicznej Europy Zachodniej.
W 1949 r. mamy także do czynienia z poważnymi próbami integracji politycznej. 4.IV.1949 r. został utworzony Pakt Północnoatlantycki (NATO) w celu ochrony jego sygnatariuszy, a także 5.V.1949 r. Rada Europy z siedzibą w Strasburgu. Organizacja ta miała działać w celu pogłębienia procesu integracji poprzez współpracę państw członkowskich w dziedzinie gospodarczej, społecznej, kulturalnej, prawnej, poprzez popieranie zasad demokracji parlamentarnej i praw człowieka.
Na początku lat 50 XX wieku powstały podwaliny współczesnej UE. W 1950 r. francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman wystosował memorandum na temat utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Istotą tego planu było poddanie górnictwa węgla i hutnictwa żelaza i stali głównie Francji i RFN kontroli międzynarodowej sprawowanej w ramach ponadnarodowej organizacji do której mogły przystąpić również inne państwa. Projekt ten powstał w obawie Francji przed szybkim rozwojem gospodarczym RFN i wzrostu ich pozycji na arenie międzynarodowej. W VI. 1950 r. W Paryżu rozpoczęła się konferencja przedstawicieli 6 państw: Belgii, Holandii, Luksemburga, Francji, RFN i Włoch na temat utworzenia EWWiS. Ostatecznie traktat o utworzeniu tej organizacji podpisano w Paryżu 18.IV.1951 r. Jego warunki miały obowiązywać przez 50 lat. Traktat ten wszedł w życie 25.VII.1952 r. po ratyfikacji jego przez parlament Francji. Do nowej organizacji nie przystąpiła Wielka Brytania. Państwo to obawiało się utraty swoich powiązań z państwami Commonwealthu. Traktat o utworzeniu EWWiS dotyczył co prawda tylko pewnych zagadnień gospodarczych, ale jak pokazała przyszłość stał się podstawą do rozwoju integracji europejskiej. Celem EWWiS jako organizacji było stworzenie wspólnego rynku węgla, żelaza i stali, a w ten sposób warunków do najbardziej racjonalnej specjalizacji i największej wydajności produkcji w tych gałęziach przemysłu. Organy EWWiS miały nadzorować pracę przedsiębiorstw węgla i stali, zajmować się ich dofinansowaniem , roztrzygać spory i odwołania od decyzji. Jedną z głównych zasad miało być zapewnienie wolnej konkurencji między przedsiębiorstwami całej wspólnoty. Państwa EWWiS zobowiązały się do stopniowego zniesienia wszelkich ceł i kontyngentów , ograniczających swobodny przepływ surowców i produktów przemysłu węglowego i stalowego, kapitału inwestowanego w tych przemysłach oraz siły roboczej, wprowadzenia jednolitych taryf transferowych, zaniechania rządowego subsydiowania przedsiębiorstw i innych ograniczających praktyk. EWWiS miała być instytucją wykraczającą swym charakterem poza tradycyjne ramy organizacji międzynarodowej. Uprawnienia organów administracyjnych tej organizacji: Wysokiej Rady, Trybunału stanowiły w wielu aspektach zupełne novum. Mamy też do czynienia z dużym ograniczeniem suwerenności państw członkowskich poprzez delegowanie organom wspólnoty wielu uprawnień właściwych władzy państwowej. W rzeczywistości w EWWiS dominował tradycyjny mechanizm koordynacji polityki rządów, typowy dla organizacji międzynarodowych. Starano się unikać arbitralnych decyzji, narzuconych wbrew woli zainteresowanych stron.
Równocześnie z utworzeniem EWWiS starano się utworzyć organizację o charakterze militarnym i politycznym a mianowicie Europejską Wspólnotę Obronna i Europejską Wspólnotę Polityczną . Oba te projekty jednak upadły. Układ o EWO choć podpisany nie wszedł w życie ze względu na odmowę jego ratyfikacji przez francuskie Zgromadzenie Narodowe.