PRZYWÓDSTWO W KLASIE SZKOLNEJ
Mówiąc o przywództwie w klasie szkolnej należy wymienić jego dwa rodzaje a mianowicie przywództwo formalne (tzn. zwierzchnictwo) oraz przywództwo nieformalne. Oba rodzaje przywództwa na ogół funkcjonują w każdej klasie szkolnej a różnice między nimi są wyraźnie zaznaczone. Przez przywództwo formalne należy rozumieć „kierowanie” daną grupą uczniów.
Osoba, która stanowi przywódcę formalnego określana jest również mianem „zwierzchnika klasowego”- tzw., przewodniczącego klasy, starosty czy też wójta. Na stanowisko przywódcy zostaje ona wybrana przez klasę jednak zdarza się, również i tak, iż wyboru dokonuje nauczyciel.
Korzystniej jest wówczas kiedy to klasa wybiera zwierzchnika gdyż wybór nauczyciela nie zawsze może spełniać oczekiwania uczniów. Nauczyciel dokonując wyboru ma przede wszystkim na uwadze intelekt ucznia, jego zasługi wobec szkoły a niekiedy nawet jego samego.
Potocznie można powiedzieć, że wybiera on „prymusa” szkolnego, który w jego oczach spełnia wszystkie warunki idealnego przywódcy. Osoba ta wówczas rolę przywódcy formalnego spełnia przy tzw. „cichym” poparciu nauczyciela. Często jednak zdarza się tak, że uczeń taki nie wiele ma wspólnego z tym co wiąże się z zagadnieniem przywództwa, a jego niezaspokojona i fałszywa ambicja każe mu sięgać nie tylko po laury i pierwszeństwo w nauce lecz również w dziedzinie kierowania klasą. Przywódca taki staję się po prostu zwierzchnikiem usiłujący za wszelką cenę narzucić klasie własny punkt widzenia, nie uwzględniając przy tym zupełnie opinii i interesów klasy.
Nierzadko zdarza się również i tak, że rolę przywódcy formalnego pełni osoba, która już wcześniej nie koniecznie w danej klasie pełniła podobną funkcję uzyskując przy tym dobry rezultat. Mimo wszystko jednak nie podlega wątpliwości, że najbardziej wskazanym jest dokonanie wyboru przez samą klasę bez udziału osób trzecich.
Zwierzchnikowi klasowemu, jako kierującemu grupą uczniów przysługuje „prawo do rozkazywania i działania”, wynika ono jednak z władzy pojętej czysto formalnie, uwzględniając nie tyle interesy grupy, jej potrzeby i zainteresowania, ile interesy pozagrupowe w tym również nierzadko własne interesy zwierzchnika. Kierujący grupom zazwyczaj pozbawiony jest spontanicznego uznania ze strony poszczególnych członków grupy, może on jedynie liczyć na czysto zewnętrzne posłuszeństwo niż na ogólne poszanowanie i prestiż ze strony uczniów. W formalnym nurcie życia klasy nie ma mowy o głębszej więzi emocjonalnej pomiędzy przywódcą a jego podwładnymi, dąży on bowiem do utrzymania możliwie dużego dystansu z grupą, widząc w tym skuteczny środek jej bezwzględnego podporządkowania sobie. Uczestnicy grupy pozbawieni są pozytywnej motywacji w wykonywaniu działań służących realizacji czysto formalnych celów, które są niejako dyktowane i narzucone przez samego zwierzchnika, zgodnie z jego osobistymi interesami a sami członkowie grupy są pozbawieni współudziału w ustalaniu tych celów.
Natomiast zupełnym przeciwieństwem formalnego sprawowania władzy jest przywództwo nieformalne. Należy wspomnieć, iż przywódców sprawujących władzę w sposób nieformalny w klasie może być kilku a nie jak to było w formalnym tylko jeden. Ich liczba zmienia się od czasu do czasu.
Są to osoby, które wywierają duży wpływ na pozostałych członków grupy. Osobom tym niekoniecznie musi przysługiwać jakaś wysoka pozycja w formalnej strukturze klasy. Najczęściej są nimi uczniowie, cieszący się w klasie najwyższym uznaniem, na których- zgodnie z poświadczeniem ich kolegów- można polegać w nieformalnym nurcie życia klasy. Toteż im bardziej przywódcy klasowi związani są z tym nurtem, tj. z tym większym uznaniem spotykają się ze strony klasowych kolegów (pomimo częstego niedocenienia ze strony nauczyciela).
Przywódca klasowy przewodzi grupą- kieruje grupą według norm grupowych w jej nieformalnym nurcie. Wywiera on duży wpływ na członków grupy w kierunku przez nich podzielanym, tj. zgodnie z ich wewnętrznymi oczekiwaniami, pragnieniami i dążeniami. W ten sposób zdobywa powszechną akceptację, uznanie, poważanie i szacunek ze strony klasy.
Zdarza się często tak, iż nie wszyscy członkowie danej grupy orientują się jakie osoby pełnią w klasie rolę przywódców nieformalnych, czasem nawet oni sami nie widzą, że są przywódcami.
Utrata pełnienia tej funkcji następuje z chwilą, gdy przywódca sprzeniewierzy się oczekiwaniom i potrzebom grupy- staje się wtedy „zwierzchnikiem” a grupa upatruje sobie przywódcę w kimś innym.
Przywódcom może zostać każdy uczeń. O tym kto nim zostanie decydują nie tyle cechy przywódcze jakie spełnia dany uczeń, lecz bardziej umiejętność szybkiego i skutecznego odnalezienia się w zaistniałej sytuacji problemowej. Bywa jednak też tak, że przywódca przestaje pełnić swą rolę, gdy następuje w grupie sytuacja do której on nie dorasta. W takim przypadku zostaje on zastąpiony przez innego z uczniów, który wie w jaki sposób rozwiązać zaistniały problem.
Przywódca nieformalny jest ściśle związany ze swoją klasą. To właśnie klasie a nie sobie samemu zawdzięcza on swoją pozycje jaką w niej zajmuje. Na ogół w klasie istnieje kilku przywódców jednocześnie. Każdy z nich zajmuje inną pozycję i inną spełnia w niej rolę.
To klasa ustala, który z przywódców jest najodpowiedniejszy do pełnienia danej roli. Wyróżnia się przywódców, których zadaniem jest:
utrzymywanie kontaktu i negocjacja z władzami szkolnymi,
rozstrzyganie spornych kwestii klasy,
planowanie wspólnych wysiłków, dokonywanie podziału zadań,
kierowanie pewnym konkretnym wycinkowym działaniem klasy (np. organizacja wycieczek, redagowanie gazetki szkolnej itp.)
Bardzo rzadko zdarza się tak, że funkcja przywódcy klasowego przypada tylko jednemu uczniowi.
W przypadku tym traktowany jest przez grupę jako przywódca formalny, który niewiele tylko różni się od zwierzchnika.
Ogólnie rzecz ujmując, można stwierdzić, że przywództwo formalne należy rozumieć jako kierowanie daną grupą osób, dyktowanie i narzucanie im celów grupowych, całkowite podporządkowanie się zwierzchnikowi grupy. Natomiast przywództwo nieformalne to przede wszystkim wywieranie wpływu na członków grupy mając na uwadze ich potrzeby i zainteresowania. To przewodzenie klasą w sposób wewnętrznie akceptowany przez wszystkich jej członków, a przy tym pozyskiwanie szacunku i uznania ze strony grupy.