W. Szekspir jest nie wątpliwie jednym z największych pisarzy wszech czasów. Liczba wydanych egzemplarzy książek tego autora, filmów na podstawie jego dzieł, obrazów zainspirowanych jego utworami i co najważniejsze teratralnych realizacji, jest po prostu nie do zliczenia. Angielski pisarz jest znany na całym świecie więc mogłoby się zdawać, że jego życie oraz twórczość nie ma żadnych zagadek i niedomówień, jednak jest wręcz przeciwnie.
Pisarz urodził się w roku 1564 w Stratfordzie małym miasteczku położonym niecałe sto pięćdziesiąt kilometrów od Londynu. Dokładna data narodzin nie jest znana, wiemy jedynie, że ochrzczony został 26 kwietnia. Powszechnie przyjmuje się, że przyszedł na świat trzy dni wcześniej. Jego ojciec, John, pochodził z chłopskiej rodziny. Jednak po pewnym czasie porzucił rolę i ok. roku 1550 przeprowadził się do miasta. Zajmował się tam wyrobem rękawic, a także handlem zbożem i drewnem, co uczyniło z niego zamożnego kupca. W Stratford-upon-Avon pełnił ważne funkcje miejskie. Jego matka, Mary, pochodziła z katolickiej, szlacheckiej rodziny Ardenów. Mieli ośmioro dzieci, z których najstarszy był William. Uczęszczał do szkoły miejskiej Grammar School (odpowiednik dzisiejszej szkoły średniej). Szkoła ta miała wysoki poziom, bowiem wykładali w niej absolwenci uwniwersytetó Oxford i Cambridge. Uczył się tam łaciny, historii Anglii na podstawie dzieł najpopularniejszych wtedy kronikarzy, literatury antycznej i retoryki. Prawdopodobnie w okresie kłopotów finansowych ojca musiał przerwać naukę. Pracował w różnych magnackich rezydencjach jako guwerner, sekretarz, a także aktor w dworskich przedstawieniach. W wieku 18 lat ożenił się ze starszą o 8 lat Anną Hathaway, 6 miesięcy po ślubie na świat przychodzi ich córka, półtora roku później rodzą się bliźnięta. W kilka lat po zawarciu małżeństwa opuszcza Stratford i udaje się do Londynu. Wiadomo jednak, że do rodzinnego miasta przyjeżdżał często. Dbał o swoją rodzinę, starał się być dobrym, troskliwym synem, ojcem i mężem.
Londyn końca XVI wieku, był wielkim, ruchliwym miastem, zapełnionym przez błyskawicznie dorabiające się mieszczaństwo rzutkich kupców i pracowitych rzemieślników. Główną ich rozrywką jest dynamicznie rozwijający się teatr. Liczba widzów jednak nie jest nieograniczona. Każdy z zespołów, by nie stracić widowni, musi w miesiącu wystawić co najmniej trzy nowe sztuki. Zapotrzebowanie na płodnych dramaturgów jest więc przeogromne. Oficjalny debiut autorski Szekspira ma miejsce w 1593 roku. Ukazuje się drukiem poemat "Wenus i Adonis", dedykowany hrabiemu Southampton <soutamptun>. Ten znany z artystycznych zainteresowań arystokrata stał się mecenasem młodego artysty. Zapewne o ich przyjaźni mówi część słynnych "Sonetów" Szekspira (wydane w 1609 r. bez wiedzy autora). Hrabiemu Southampton dedykowany jest także wydany w 1594 roku poemat "Lukrecja". Od roku 1594 należał do kompanii Sług Lorda Szambelana (The Lord Chamberlain's Men), po wstąpieniu na tron Jakuba I kompania ta przyjęła nazwę Sług Królewskich (The King's Men). Występowali oni w The Globe, a także w Blackfriars Theatre. Shakespeare był współudziałowcem otwartego teatru The Globe. Pisarz zdobył majątek, więc mógł kupić w 1596 roku dla siebie i ojca tytuł szlachecki, posiadłość w londyńskiej dzielnicy Blackfriars, a także jeden z najokazalszych domów w Stratford - New Place. . W roku 1613 powraca na stałe do Stratfordu i osiada z żoną oraz córką w nabytym kilka lat wcześniej domu. Być może wpływ na tę decyzję miał pożar i ruina jego teatru, słynnego "The Globe". Ostatnie lata życia upłyną mu wśród rodziny, w dostatku, wręcz dobrobycie, jaki zapewnił sobie i najbliższym własną pracą pisarską. Kiedy umarł w 1616 roku, zapewne w dniu swoich 53 urodzin, inny z wielkich pisarzy tej doby napisał:
Lśnij, o gwiazdo poetów! Niech wpływ twojej weny
Chłoszcze i wraz ożywia ducha naszej sceny,
Która, odkąd odszedłeś, w noc się spowinęła
I wierzy w świt jedynie w słońcu twego dzieła.
Podobnie jak biografia tak i twórczość Williama Shakespeare'a budzi wiele wątpliwości. Nie zachował się żaden z jego rękopisów. Za życia Shakespeare'a ukazało się w wydaniu pirackim zaledwie siedem jego sztuk. Były one niedokładne i miejscami niepoprawne, ponieważ Teatry nie zgadzały się na drukowanie utworów ze swojego repertuaru, bo to odbierało im widzów. Sprytni drukarze zatrudniali specjalnych kopistów, którzy przepisywali tekst ze słuchu podczas przedstawień. Przekupywano także aktorów, by z pamięci wygłaszali cały tekst przed skrybą, stąd nazywane są Bad Quartos . Oprócz nich ukazało się 14 sztuk autoryzowanych, nazywanych Good Quartos, które w części pokrywały się z Bad Quartos. Mogły one być reakcją na ukazanie się nieautoryzowanych wersji pirackich. W roku 1623 ukazało się wydanie Mr. William Shakespeare's Comedies, Histories & Tragedies opracowane przez Johna Hemingesa i Henry'ego Condella, członków trupy Sług Lorda Szambelana na podstawie manuskryptów i częściowo Good Quartos, zawierające 36 sztuk Shakespeare'a, które obecnie nazywamy First Folio. Ta edycja ustaliła kanon szekspirowski i stała się podstawą wszystkich późniejszych wydań.
Shakespeare uważany jest za głównego inspiratora reformy dramatu europejskiego (dramat szekspirowski). Żył w czasach Elżbiety I i Jakuba I, kiedy to powstał teatr elżbietański. Sztuki Shakespeare'a są według niego zwierciadłem i streszczoną żywą kroniką czasu. Jego twórczość przypada na zmierzch renesansu i zwiastuje nadejście baroku, więc bohaterowie jego dzieł zmagają się często z niszczącymi mrokami namiętności i złudzeniami. Shakespeare studiuje naturę ludzką bez humanistycznej idealizacji.
Najważniejszym motywem jego dramatów jest problem władzy, która jawi się jako demoralizująca i niszcząca. Pisarza interesuje mechanizm władzy, ukrytego obiektu ludzkich pragnień. Tematyka ta pojawia się przede wszystkim w kronikach królewskich i tragediach.
Kontrowersje dotyczące autorstwa
Wielokrotnie podnoszono kwestię autorstwa dzieł Shakespeare'a. Większość literaturoznawców uważa takie spekulacje za czyste teorie spiskowe, jednak pewna liczba powszechnie znanych autorytetów z różnych dziedzin otwarcie kwestionowała lub powątpiewała w autorstwo tej twórczości. Wśród osób tych byli m.in. Słonimski, Dickens, Twain, Whitman, Bismarck czy Freud. Obecnie kwestia ta jest ciągle „gorąca” - istnieje wielu specjalistów analizujących każde „za” i „przeciw”, istnieją też zagorzali zwolennicy poszczególnych kandydatów. Trzej najbardziej znani kandydaci to Christopher Marlowe, Edward de Vere oraz Francis Bacon. Nie wyklucza się też autorstwa „zbiorowego”. Za żadnym z nich nie stoją żadne realne dowody a jedynie poszlaki. Mówi się o wielu zbieżnościach zainteresowań i biografii owych autorów z wątkami w dziełach Shakespeare'a, o - jakoby - zakodowanych w tekstach przesłaniach dotyczących autorstwa, wreszcie o zbieżności językowej (w tej dziedzinie „króluje” Marlowe, którego prace po wielu analizach porównawczych wyglądają na pisane tą samą ręką). Każdy też miał potencjalnie ważne powody by do autorstwa tych sztuk się nie przyznawać. Jednak najważniejszymi „dowodami” w rękach antyszekspirystów jest - paradoksalnie - brak jakichkolwiek dowodów, by to William Shakespeare był autorem przypisywanych mu dzieł, istnieje natomiast wiele potencjalnych kontrargumentów. Oto niektóre z nich:
Autor dzieł Shakespeare'a wykazuje olbrzymią wiedzę z wielu dziedzin (takich jak prawo, polityka międzynarodowa, historia, filozofia) a także ogromną znajomość realiów dworu elżbietańskiego (w tekstach istnieje wiele aluzji dotyczących owego dworu), której nie mógł mieć pochodzący z prostej, częściowo niepiśmiennej, rodziny mieszkaniec Stradfordu. W związku z tym część badacza skłonna była nawet sugerować, że to sama Elżbieta I jest autorką owych dramatów!
O Shakespearze zrobiło się głośno dopiero po jego śmierci, wcześniej nie powstał żaden portret autora, nie zachował się żaden jego rękopis, nikt też - poza bezpośrednio zaangażowanymi w publikacje dramatów - nie odnotowuje go jako autora popularnych sztuk.
Shakespeare został pochowany jako typowy przedstawiciel średnich stanów społeczeństwa, na jego grobie widnieje początkowo wizerunek sakiewki z ziarnem, po ponad stu latach zastąpiony przez gęsie pióro.
Większość miłosnych sonetów adresowana jest do mężczyzny. Sam Shakespeare pochodził jednak z bogobojnej i konserwatywnej rodziny i taką też sam stworzył.
Większość szekspirologów jednak przeciwstawia się owym argumentom następującym rozumowaniem:
ad. 1: Niewiele wiadomo o tym, co Shakespeare robił w latach 1588-1610. Możliwe, że przebywał wówczas w odpowiednich kręgach w Londynie, gdzie dowiedział się wszelkich informacji o funkcjonowaniu dworu, a także dokształcał się w wiedzy ogólnej. Jako aktor zaś, doskonale osłuchał się z językiem i stylem popularnych wówczas autorów.
ad. 2: Za życia Shakespeare'a dzieła te nie zyskały nawet ćwierci tej sławy, jaką cieszą się dziś. Nie było więc szczególnych powodów, by stawiać autorowi pomniki za życia. Dodatkowo, nikt z jemu współczesnych - a więc najlepiej znających ówczesne realia - nigdy nie wyrażał podobnych wątpliwości.
ad. 3: Dla Shakespeare'a bardziej liczył się zdobyty tytuł szlachecki niż popularność komediopisarza, tak też chciał być kojarzony.
ad. 4: Homoseksualny romans mógł przytrafić się autorowi przebywającemu daleko od rodziny i specyficznej atmosferze cyganerii aktorskiej.
Oficjalnie zatem przyjmuje się, iż Shakespeare jest autorem 38 sztuk, są to m. in.:
Kroniki
Komedie
Tragedie
Ogólnie twórczość Szekspira dzielimy na następujące fazy:
1. Okres eksperymentalny (do 1595 r.) młody Wiliam uczy się zawodu pisarza, próbuje swych sił zarówno w komedii, jak i tragedii, tworzy również udramatyzowane kroniki historyczne. Powstaje w tym okresie m. in. komedia "Poskromienie złośnicy".
2.Okres wielkich komedii (1595 1599) powstaje wówczas większość najsłynniejszych komedii Szekspira (m.in. "Sen nocy letniej"). W tych latach został także napisany "Romeo i Julia".
3.Okres wielkich tragedii (1599 1608) to szczyt dramaturgii wielkiego Anglika. Powstają wówczas największe, najsłynniejsze tragedie ("Hamlet", "Król Lear", "Makbet") oraz wspaniała komedia "Wieczór Trzech Króli".
4. Okres schyłkowy (1608 1612) nie obfituje w wybitne dzieła. Zmienia się gust publiczności, która oczekuje lekkich komedii romansowych, w których Szekspir najwidoczniej nie czuje się zbyt dobrze. Jednak jego ostatnim utworem jest kolejne arcydzieło "Burza".
Cechy dramaturgii Szekspira:
mistrzostwo w kreśleniu charakteru człowieka (dramat psychologiczny) i miotających nim sprzecznych uczuć (dramat ludzkich namiętności).
nastrój grozy i niesamowitości (sceny wizyjne i fantastyczne).
zerwanie z trzema jednościami
rezygnacja z chóru
sceny zbiorowe
w tle akcji przyroda (zjawiska atmosferyczne potęgujące nastrój)
swobodna i umowna inscenizacja
odejście od zasady decorum
język patetyczny pełen ozdób retorycznych, ale również zindywidualizowany. Dostosowany do postaci. Bogactwo mowy potocznej, regionalizmy, przysłowia, celne powiedzenia.