1.Sposoby definiowania religii, jakie funkcje pełni religia?

Religia - liczba stworzonych definicji jest niezliczona, żadna z nich nie spełnia form poprawności ponieważ nie da się przypisać wszystkim religiom świata identycznych cech i stworzyć z niej jednej definicji. System wierzeń i praktyk, określający relację pomiędzy różnie pojmowaną sferą sacrum (świętością) i sferą boską, a określonym społeczeństwem, grupą lub jednostką. Manifestuje się ona w wymiarze doktrynalnym (doktryna, wiara), w czynnościach religijnych (np. kult czy rytuały), w sferze społeczno-organizacyjnej (wspólnota religijna, np. Kościół) i w sferze duchowości indywidualnej (m.in. mistyka).

Funkcje: zbawcza- zależy od tego jaką drogą człowiek będzie podążał w życiu, jeśli dobrą, zostanie zbawiony, jeśli złą zgnije w piekle; etyczna- religijne i etyczne normy życia społecznego, poznawczo-światopoglądowa- każda religia przedstawia jakąś teorię poznawania, kształtowania świata; psychologiczna- wiara w życie pozagrobowe, istnienie sacrum; egzystencjalna- nadaje sens życiu i pomaga isć przez nie, podejmuje problem życia i śmierci; kulturalna- religia kształtuje kulturę społeczeństwa; integralna - ludzie zrzeszeni w jednej Religi mają te same poglądy

2. Klasyfikacje religii:
- charakterystyka religii światowych i etnicznych + przykłady

Religiami światowymi (uniwersalistycznymi) nazywa się religie, które w odróżnieniu od religii narodowościowych, plemiennych i innych, obejmują w swym założeniu wszystkich ludzi: chrześcijaństwo, islam, buddyzm.

Etniczne - system wierzeń wyznawanych przez konkretną grupę etniczną, wykształcony w jej obrębie i ściśle związany z jej tradycją, kulturą i specyfiką zamieszkiwanego terenu. Większość religii etnicznych jest politeistyczna lub animistyczna. Typowymi religiami etnicznymi są: hinduizm, szintoizm, wczesny judaizm, szamanizm w lokalnych odmianach, lokalne wierzenia plemion Afryki, Australii, Oceanii i Indian amerykańskich, przedchrześcijańskie wierzenia plemion i ludów europejskich - Greków, Rzymian, Celtów, Normanów, German, Słowian, itp.

- charakterystyka religii przekazu ustnego i pisma + przykłady

3. Kiedy powstało religioznawstwo i jakie są współczesne kierunki badawcze religioznawstwa?

Historia: Religia zawsze byłą w centrum zainteresowania człowieka; Do końca XIX wieku istniały tylko 2 nauki zajmujące się religią (teologia i filozofia); w XVIII wieku wprowadzono do religii podejście antropocentryczne i empiryczne; w 2giej połowie XIX wieku rozwój nauk humanistycznych doprowadził do wysnucia nowych teorii na temat religii jako zjawisk dotyczących całej ludzkości; w XX w. uformowano poszczególne dziedziny religioznawstwa, powstało również wiele szkół religioznawczych. Najstarsze religie występują w czasach prehistorycznych w postaci rysunków i pochówków.

Powstanie religioznawstwa jako nauki przypada na II połowę XIX wieku. Przyczyną było zainteresowanie się nie koniecznie wiarą, ale swoją religią, obcą. Już starożytni Grecy wykazywali zainteresowanie różnymi religiami. Najstarsze wzmianki: V - VI w p.n.e. (pisma historyków greckich, teksty poetów i filozofów greckich). Najstarszy „ślad” - VI w. p.n.e. Ksenofanes: „Gdyby zwierzęta potrafiły rzeźbić, malować, to przedstawiłyby swoich bogów tak jak same wyglądają.” Ludzie stworzyli sobie obraz Boga, który będzie, choć trochę do nich podobny. Filozofowie, którzy pisali o religii, interesowali się nią. Krytyczny pogląd w stosunku do religii: Platon (interesował się wiedzą, państwem oraz wpływem religii na społeczeństwo), Eurypides (bogowie to uosobienie zjawisk przyrody), Epikur (bogowie nie mają wpływu na życie ludzi), Euhemeros (bogowie to ludzie, którzy zasłużyli kiedyś na to, by stać się bogami). IV - III w. p.n.e. -> Arystoteles - „przyjaciel religii” (świat ludzi i świat bogów - kiedyś te dwa światy żyły w harmonii). Arystoteles ubolewał nad tym, że ludzie coraz bardziej odchodzą od religii, bogów. Użył określenia degeneracja religijna człowieka. Później takim terminem określono moment od IV - III w. p.n.e. do pojawienia się Chrystusa. Najstarsze wzmianki nie są obiektywne, dlatego dla badaczy nie jest to dobry obiekt badawczy, trzeba podchodzić do nich z dystansem. Nie ma jednak innych informacji na te tematy, więc korzysta się z tych „starych”. „Babilonika” i „Indianika” to dwa pisma, które powstały na potrzeby Aleksandra Wielkiego, który chcąc podbijać tereny musiał się czegoś dowiedzieć na temat życia ludzi tam zamieszkujących. ^Misjonarze i duchowni, którzy ewangelizowali Europę opisywali zwyczaje pogan, z którymi musieli „walczyć”. Były to teksty bardzo subiektywne, ale zawierają prawdziwe opisy zwyczajów tamtych ludzi. ^Sytuacje polityczne zmuszały Chrześcijan sąsiadujących z wyznawcami islamu do tego, by poznać ich wierzenia -> walczyli o Ziemię Świętą, Saraceni podbili płw. Iberyjski. W XII w. dokonano pierwszego przekładu Koranu (świętej księgi islamu). Najazdy Mongołów na Europę sprowokowały chrześcijan do tego, by poznać ich religię, wierzenia. XIV - XV w. - początek nauki - biblistyka. XIII - XIV w. - wyprawy żeglarzy (Marco Polo) dostarczały informacji na temat innych religii. W czasach odrodzenia uświadomiono sobie wartości starożytnej przeszłości. OŚWIECENIE - Hobbes napisał dzieło „Lewiatan”. W dziele tym pisze na temat religii. Jest ona wg. niego dalszym etapem strachu przed zjawiskami nadprzyrodzonymi, niewytłumaczalnymi. Ludzie wymyślili sobie religię, bo nie znali innego racjonalnego wytłumaczenia niektórych zjawisk. Oświecenie ściągnęło religię z nieba na ziemię, ponieważ postęp nauki tłumaczył niektóre zjawiska, które wcześniej tłumaczono ingerencję bogów, Boga. ^Krytyczne nastawienie do religii, tzw. encyklopedyści (Wolter, Diderot, Holbach). Niemcy - krytyczne nastawienie: Kaut - napisał 3 dowody na nieistnienie Boga. Twierdził, że religia jest normalnym produktem życia społecznego. Hegel - religia to niższy etap rozwoju ludzkości. Wg. niego rozum wkrótce zastąpi wiarę. Feuerbach - teoria alienacji: uważał, że ludzie w procesie społecznym stworzyli sobie obraz boga, ale zatarli oni fakt, że sami go sobie stworzyli. ROMANTYZM (XVIII - XIX w.) Schleiermacher - nie ma znaczenia kto wymyślił religię. Prawdziwa jest, dlatego że ludzie w to wierzą. Jest prawdziwa w ludziach, dla których jest ważna i którzy wierzą. XIX w. - zaczęto badać religię jako coś równie wartościowego jak inne przedmioty. Odkrycia historyczne i archeologiczne zainspirowały naukowców do badania religii. Druga połowa XIX w. - teoria ewolucji Darwina (podstawy dla innych dziedzin badań) -> sprzyjało to rozwojowi nauk przyrodniczych, pierwsi religioznawcy zajęli się teorią ewolucji ludzi „dzikich”. ATEIZM PIERWOTNY - hipoteza: *badano wierzenia ludów plemiennych - to miało pomóc w dotarciu do jakichś informacji czy ludzie pierwotni w cokolwiek wierzyli, *brano pod uwagę wszystko, co znaleźli na ten temat (różni ludzie pisali o wierzeniach ludzi plemiennych: misjonarzy, władców, poetów, itd.) *uporządkowano informacje na temat wierzń: E.B. Taylor - co różni człowieka zmarłego i żywego, L.H. Horgan - przyroda a społ, J. Fraser totemizm - zwierzęta totemowi (chroniono je lub jedzono, aby napełnić się jego mocą), J. Lubbach - fetyszyzm, H. Spencer - monizm. ^Szkoła antropologiczno - ewolucjonistyczna: religia była traktowana jako coś, co stale się rozwija, „idzie” do przodu. Dzieje religii były przedstawione w pewnych etapach rozwojowych: *ateizm pierwotny (czas bezreligijny), *wierzenia i obrzędy pierwotne, *politeizm (wiara w wielu bogów), *monoteizm (wiara w jednego boga) - powstał najpóźniej, najwyższa forma religijna. Badacze tej szkoły byli laikami. Uważali, że wiedza zastąpi monoteizm.

4. Określ okres, z którego pochodzą najstarsze religie, jakie dyscypliny naukowe je badają, jakie pozostałości prehistorii świadczą o wierzeniach i obrzędach praczłowieka.

Religie pierwotne - Mezopotamia

Homo sapiens sapiens - wykształcenie aparatu mowy. W pewnym momencie ludzie odkryli, że roślinność, która otacza ich może stać się przedmiotem hodowli, uprawy. Podobnie było w przypadku zwierząt - zaczęto je hodować (nie tylko jeść). *10 tys lat p.n.e. - najstarsze osady rolnicze (dzisiejszy Irak, Turcja, bliski wschód). Rolnictwo uzależnione było od wody, lekkich ziem lessowych, np., obszar pomiędzy rzekami - najstarsza „kolebka” rolnictwa: Mezopotamia leżąca między Eufratem a Tygrysem. Prowadzono osiadły tryb życia, rozwijała się majętność, wspólne życie - zaludnianie ziemi. Na tych terenach występowały dzikie trawy, tj. jęczmień, trzcina, a także złoża rudy miedzi oraz łagodny klimat. (udomowiono konie, wynaleziono koło, wytworzono gliniane naczynia - później z cegły, było to bardzo potrzebne w życiu). Z Mezopotamii pochodzą najstarsze ślady osad. ^Powstanie najstarszych organów państwowych: 1) Na początku byli to kapłani uznawani za ludzi zesłanych przez Boga. Istniał podział w społeczeństwie: żołnierze, urzędnicy, kapłani (Faraon), ludzie pracujący fizycznie. Kapłani rządzili społeczeństwem w imieniu bóstw. 2) Ok. 2800 t. p.n.e. - pojawia się władza świecka (ale także w imieniu bogów korelacja z kapłanami). Państwa - miasta: bardzo się od siebie różniły, miały różne kultury, wierzenia, itd. Gdy pojawili się świeccy władcy, rozpoczęły się wojny (cel: powiększenie terytorium). Tłumaczyli się tym, że ich bóstwa żądają większej władzy, więcej terenów. W mieście Nipu i Ur znaleziono mity: AN (patron rzeczywistości niebieskiej) i KI (patronka ziemi - matka) - para bogów, która dała początek życiu na ziemi. Złota brama - potężna, pięknie zdobiona. Oddzielała świat sacrum i projanum, np. Brama Isztar (obecnie w Berlinie). ^Z różnych tablic, płaskorzeźb, obrazów można dowiedzieć się bardzo wielu rzeczy. Odczytanie pisma klinowego pozwoliło na odkrycie, że już bardzo dawno temu państwo pełniło funkcję opiekuńczą, np. dawało coś w rodzaju zasiłku rodzinnego. Etnografowie (etnoreligioznawcy) - opisują dawne religie. ^To bogowie stworzyli ludzi. Enlil - bóg powietrza - podarował ludziom motykę - napisano nawet odę do motyki. Ważne było także wytwarzanie koszy, które ułatwiały pracę. Motyka służyła wielu pracom i przy budowie domu, rolnictwie, kopaniu rowów, a nawet była noszona przez żołnierzy. ^Ludzie Mezopotamii wierzą także w świat podziemi, każdy człowiek po śmieci przechodzi przez 7 bram. Starannie dokonywano pochówków, ale ludzie ci nie przywiązywali wagi do tego, co się dzieje z duszą po śmierci. ^”Gilgamesz” - poemat o wędrówce władcy w poszukiwaniu nieśmiertelności. W poemacie tym znajdujemy wzmiankę o potopie, który występuje w Biblii. ^ Dilmun - kraina, którą zamieszkują bogowie oraz dwoje ludzi, którzy zostali ocleni przez bogów podczas potopu. ^Gilgamesz (ten wędrujący władca) dowiaduje się o potopie od Zusutry (człowiek, który przeżył). Historia analogiczna do potopu w Biblii - ocalony był Zusutra, bo zbudował statek drewniany tak jak Noe. ^Potop zesłał bóg Enlil. Para, która została na ziemi zostaje uznana przez bogów za nieśmiertelnych., ale nie obdarzyli ich wieczną młodością, dlatego są już bardzo starzy. Gilgamesz nadal jeden chce być nieśmiertelny, dostaję roślinę, która daje nieśmiertelność. Tę roślinę zjadł mu wąż. Wraca do Dilmunu, ale go już nie wpuszczają. Dają wskazówki, aby żyć jak najobficiej, cieszyć się chwilą.

5. Typy religii plemiennych i ich współczesny zakres w świecie.

Charakteryzuje je brak założyciele, ograniczony krąg wpływów, brak ustalone w piśmie doktryny; religia plemienia stanowi określenie systemów wierzeniowo rytualnych rdzennych mieszkańców; występują w formie monoteistycznej, występuje kult przodków oraz wiara w duchy, dlatego składa się im ofiary; bardzo często opierają się na mitach; nie ma podziału między strefą sakralna a świeczką, występuje tu mocno rozbudowana obrzędowość

Religie plemienne (religia pierwotne, religia tradycyjne, religia prymitywne, religia archaiczne) - zbiorcze określenie systemów wierzeniowo-rytualnych rdzennych mieszkańców Afryki, Azji, obu Ameryk, Australii i Oceanii. Religie plemienne są często błędnie sprowadzane do animizmu, jednak w pierwotnej swej występują w formie monoteistyczne. Wyznawcy religii plemiennych mają głęboko zakorzenione pojęcie Istoty Najwyższej, która jest stwórcą świata i innych bóstw, zależnych od niej. Charakterystycznym elementem tych religii jest kult przodków. Wyznawcy wierzą, że ich przodkowie są zawsze z nimi, czuwają nad nimi i wstawiają się przed bóstwami. Innym ważnym elementem jest wiara w duchy, które są przyczyną różnych wydarzeń, dobrych i złych. Mogą nawet sprowadzić chorobę lub śmierć, dlatego składa się im ofiary. Nie ma podziału między sferą sakralną a świecką, są one jednością. Całe życie człowieka jest naśladowaniem bóstw, dlatego w tych religiach tak żywo krążą różne mity. Religie plemienne charakteryzują się też rozbudowaną obrzędowością. Obrzędy dzieli się na inicjacyjne (wtajemniczenia, wprowadzające w nowy sposób życia) i puryfikacyjne (oczyszczające, umożliwiające powrót do wspólnoty z innymi ludźmi). Religie plemienne są wyznawane obecnie przez ok. 94 mln ludzi (wg innych statystyk — 150 mln).

6. Geneza judaizmu, chrześcijaństwa oraz islamu, ukaż powiązania pomiędzy tymi religiami, określ ich współczesny zasięg w świecie i liczbę wyznawców.

Judaizm, chrześcijaństwo i islam są to religie monoteistyczne. Islam bazuje na tradycji chrześcijańskiej i judaistycznej, wspólny cel to zbawienie, każda ma święte księgi

JUDAIZM (mozaizm) - wyznawcy są pochodzenia żydowskiego. Ich liczbę szacuje się na 12 - 14 milionów. Tradycja mówi o tym, że to matka decyduje o pochodzeniu dziecka (ojciec nie musi być Żydem, by dziecko było). Wywodzi się z wierzeń hebrajczyków. Wiara w duchy. Czasy Mojżesza (XII - XIII w. p.n.e.) - ludy koczownicze zmieniają tryb życia na osiadły. Zaczynają wierzyć w Boga o nieznanym imieniu złożonym ze spółgłosek JHWH. Gdy już go poznają to mówią Adonai. Początki monoteizmu żydowskiego znane są z teksów Biblii, z Talmudu i z tradycji żydowskiej, która mówi, że Mojżesz był prorokiem, twórcą Tory (5-cio ksiąg Mojżesza). Prawdziwe losy monoteizmu opisuje Księga Wyjścia.

CHRZEŚCIJAŃSTWO - pojęcie wywodzi się od imienia Chrystusa (christos - z gr. Pomazaniec, z hebr. - Mesjasz).Powstało w 1 połowie I wieku w Judei wśród wyznawców Judaizmu w wyniku działalności Jezusa z Nazaretu, w tym okresie w Palestynie pojawiło się wielu charyzmatycznych nauczycieli i proroków często uważanych za swoich uczniów za mesjasza. Jezus zasłynął również jako warowny kaznodzieja i podobnie jak pozostali skupiał wokół siebie uczniów. Jezus zaczął działalność w wieku 30 lat w wieku 33 został skazany na krzyż przez rzymskiego namiestnika Poncjusz Piłata. Po 3 dniach zmartwychwstał co stało się najważniejszym wydarzeniem wiary, jest to święto dające świadectwo wiary i prawdy.

ISLAM - Muzułmanie uważają Boga za najwyższego władcę wszechświata, jedyną istotę doskonałą i godną czci. Allah w Koranie jest praktycznie tym samym bogiem co Jahwe w Starym Testamencie, a koncepcja Trójcy jest uznawana przez muzułmanów za absurdalną. Sama nazwa islam oznacza podporządkowanie się woli Boga, która przejawia się we wszystkich wydarzeniach. Allah jest "wszechmocnym, wszechwiedzącym, sprawiedliwym panem świata, stwórcą nieba i ziemi, życia i śmierci." Podobnie jak w chrześcijaństwie, dużą wagę przykłada się do miłosierdzia Boga. Według islamu, najcięższym z grzechów i jedynym, którego Bóg nie przebacza jest oddawanie czci innym bogom (szirk), co obejmuje nie tylko kult świętych (niemniej szyizm i sufizm akceptuje kult świętych) czy bóstw innych niż Allah, ale też nadmierne przywiązanie do dóbr materialnych czy ukochanej osoby. Islam jest wyznawany przez ok. 20% ludności świata. Wyznawców islamu obowiązuje przestrzeganie 5 zasad (filarów wiary): 1) publiczne wyznanie wiary (szahada), 2) modlitwa (salat), 5 razy dziennie, 3) post (saum) w miesiącu ramadan, 4) jałmużna (zakat) na rzecz gminy muzułmańskiej, 5) pielgrzymka (hadżdż) do Mekki, w miarę możliwości.

7. Wymień współczesne religie Azji, określ ich wielkość (liczbę wyznawców)oraz zasięg geograficzny.

Współczesne religie Azji: hinduizm (Indie) - 85% mieszkańców Indii wyznaje hinduizm (na świecie ponad miliard wyznawców), dżinizm (Indie) - od 6 do 12 mln wyznawców, buddyzm (Indie, chiny, Wietnam, Tajwan, Tajlandia, sri Lanka, indie) - ok. 500 mln wyznawców, sikhizm (Indie) - obecnie na świecie ok. 24 mln wyznawców, taoizm (Chiny, Wietnam, Tajwan, Korea płd.) - nieznana jest liczba jego wyznawców, konfucjanizm (Chiny, Tajwan, korea płd.) - liczba wyznawców szacowana na 160 mln, shintoizm (Japonia) - ma ok. 4 - 6 mln wyznawców na świcie, głównie w Japonii. , islam (Uzbekistan, Turcja, Tajlandia, Tajwan, Syria, Arabia, Indie), prawosławie (Turcja, Cypr)

8. Scharakteryzuj jedną wybraną religię Azji z punktu widzenia jej wierzeń, genezy oraz procesu dziejowego (zmiany, zróżnicowania, odłamy - wymień je i omów jeden wybrany).

Hinduizm- Religia Indii. 85% mieszkańców Indu wyznaje hinduizm. Nazwę wymyślili Anglicy. Hinduizm to zbiór bardzo wielu różnych kultur , które posiadają różne cechy np.: -wiara w Brahama i Atmana

- wiara w prawo przyczyny i skutku

-wiara w Samsarę (wędrówkę dusz)

Poematy które powstały:

-Mahabharatha- starożytna encyklopedia hinduizmu

-Ramajana

Wewnątrz nowych kast powstają nowe podkasty. Do XX w. Powstało około 4000 podkast (bogatsza struktura).

Bogowie odpowiedzialni za życie: Brahma-stworzenie, Sina-zniszczenie, Winszu - trwanie.

- kosmos jest wieczny i zawsze będzie istnieć.

- Brahama realizuje cykliczność kosmiczności, kosmos powstaje, trwa i upada, powstaje kolejny.

- wszyscy w Indiach czcza Boga Brahmę-poświęcone są mu dwie świątynie.

- Boga Wisznu i Siwę czczą wszyscy, którzy żyją zwykłym zyciem (poszukują zbawienia) -> tylko w postaci ludzkiej jesteśmy w stanie odpocząć MOKSZĘ - zjednoczenie z Brahamem. Można tego dokonać odrzucając doczesność.

KARNA - Joga, dobre uczynki, magiczne działania(kąpiel w rzece Ganges) - oczyszczenie ze złych uczynków.

WSPÓNA CECHA- wszyscy czczą święta krowę (dawała możliwość przetrwania).

Na świecie jest ponad miliard wyznawców hinduizmu, jest to trzecia religia pod względem liczby wyznawców. Religia ludu żyjących w kastach.

9. Czy współcześnie powstają nadal nowe religie, czy tylko rozszerza się zjawisko ateizmu, indyferentyzmu religijnego i prywatyzacji religii? Scharakteryzuj ww. poszczególne tendencje, podaj przykłady.

Religia politeistyczna - bogowie mają cechy antropomorficzne. Istnieją różne rodzaje magii i wróżby. Dziwne było to, że składali bogowi ofiary, wierząc że się nimi opiekują, a potem szukają na ziemi i na niebie znaków, które mogą coś powiedzieć, wywróżyć. Wróżono z gwiazd oraz z wnętrzności zwierząt. Kapłani byli pierwszymi astrologami. Kulty odbywano w świątyniach - Zikkuarach. Bogini Imana (posąg) obiekt kultu - codziennie go przybierano, składano ofiary.

---