Uczeń niepełnosprawny a lekcje wychowania fizycznego

ZWOLNIENIA Z ZAJĘĆ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO DZIECI I MŁODZIEŻY SŁABOWIDZĄCEJ
POMOCNE CZY SZKODLIWE DZIAŁANIE DOROSŁYCH?

Alicja Krawczyk - lekarz okulista od wielu lat pracujący w  Poradni Kompleksowej Diagnozy, Wczesnej Edukacji, Terapii i Rehabilitacji, Stowarzyszenia Rodziców i Przyjaciół Dzieci Niewidomych i Słabowidzących TĘCZA 

Większość rodziców znajdowała się w sytuacji, gdy ich pociechy prosiły o zwolnienie z zajęć wychowania fizycznego. Przeważnie chodziło o pojedyncze zwolnienia, do których nie przywiązywało się zbytniej uwagi.

Sytuacja stawała się trudna, gdy z pewnych przyczyn dziecko nie chciało uczestniczyć w zajęciach. Krótka rozmowa prawdopodobnie wyjaśniała przyczyny niechęci podejmowania wysiłku fizycznego a rodzicielskie argumenty pomagały w powrocie do zajęć.

Inaczej wygląda sytuacja w przypadku dzieci i młodzieży słabowidzącej lub niewidomej.

Rodzice borykający się od lat z problemami wzrokowymi dziecka, walczący o zachowanie resztek wzroku lub odzyskanie chociaż najmniejszych funkcji wzrokowych być może łatwo zgadzają się na zwolnienia z tak zwanego wuefu.

Obawa przed utratą posiadanego przez dziecko cennego, zachowanego jeszcze widzenia powoduje rezygnację z jego aktywności fizycznej. Największe napięcie wywołuje lęk przed przypadkowym urazem. Trudno się temu dziwić.

 A jakie jest zdanie lekarzy na ten temat?

Będę przedstawiać swoje zdanie poparte doświadczeniem lekarzy, z którymi rozmawiałam na ten temat.

Zacznijmy od kilku uwag o tym jakie schorzenia okulistyczne wiążą się z ryzykiem zagrożenia utraty widzenia.

Rzeczywiście w trakcie zajęć z wychowania fizycznego najniebezpieczniejsze są urazy, ponieważ mogą one spowodować uszkodzenie struktur oka.

Groźne mogą być wszelkiego rodzaju urazy tępe prowadzące do stłuczenia tkanek (obrzęku, pęknięcia, naderwania). Tego typu kontuzje musiałyby być spowodowane bardzo silnym uderzeniem, prawdopodobnie podczas bardzo aktywnych gier czy sportów kontaktowych. Po takim wydarzeniu należałoby niezwłocznie udać się na kontrolę do okulisty i tak też zwykle się dzieje.

Inną groźną konsekwencją urazów mogą być wylewy krwi do wnętrza gałki ocznej, najczęściej z nieprawidłowych naczyń występujących w przebiegu pewnych schorzeń ogólnych.

Dwa kolejne powikłania pourazowe dotyczą dwóch struktur gałki ocznej, w których często występują nieprawidłowości jeszcze przed urazem. Myślę o soczewce i siatkówce. W przypadku soczewki może dojść do jej podwichnięcia lub przemieszczenia. Siatkówka z wcześniej istniejącymi degeneracjami może ulec odwarstwieniu. 

Wymienione wyżej powikłania pourazowe są rzeczywiście niebezpieczne i zagrażają widzeniu, ale dochodzi do nich w sportach (gry z piłką), które z reguły są odradzane osobom ze schorzeniami siatkówki czy soczewki.

Po wspomnieniu o takich zagrożeniach wydałoby się, że wniosek jest jeden - unikanie zajęć wychowania fizycznego! 

Jest jednak inaczej.

Dzieci i młodzież z osłabionym widzeniem powinny korzystać z różnego rodzaju aktywności fizycznej, gdyż jest to dla nich jeden ze sposobów na polepszenie ukrwienia oka. Siatkówka i nerw wzrokowy uzyskuje lepsze ukrwienie, co daje być może lepszy skutek niż stosowanie zbyt dużej ilości leków. Za każdym razem, na pytanie rodziców jak jeszcze można pomóc dziecku z osłabionym widzeniem w przebiegu schorzeń siatkówki i nerwu wzrokowego, odpowiadam, że dobrze jest zapewnić dziecku odpowiednią dawkę aktywności fizycznej.

W aktywności fizycznej chodzi nam o dobroczynny wpływ ruchu i polepszenie ukrwienia nie tylko oka, ale całego organizmu. Tutaj dotykamy problemu związanego z wyborem rodzaju sportu, który nie będzie stanowił zagrożenia dla wzroku i osoby uprawiającej go.

Należałoby tu wspomnieć o trudnościach związanych z uczestniczenie w typowych zajęciach z wychowania fizycznego.

Problemy mogą dotyczyć lęku przed urazem, odrzuceniem, nieumiejętnością wykonania zadania. Lęk może także dotyczyć nauczyciela, który nie wie w jakim typie zajęć może uczestniczyć dziecko i co może jeszcze ważniejsze jak  przeprowadzać takie zajęcia.

Od strony okulistycznej wskazane byłyby zajęcia, których rodzaj zależy od schorzenia. Jeżeli obawiamy się odwarstwienia siatkówki, ponieważ: 

• w jednym oku było odwarstwienie siatkówki

• w rodzinie były przypadki odwarstwienia siatkówki

• stwierdzono degeneracje siatkówki

• występuje krótkowzroczność degeneracyjna (nieprawidłowa długość gałki ocznej, której towarzyszy postępujące ścieńczenie i degeneracja siatkówki)

• oko przebyło uraz (np. uderzenie piłką )

lub stwierdzamy podwichnięcie soczewki np. w zespole Marfana czy w zespole Weila- Marchesaniego, to wskazane będzie unikanie sportów, w których gra się piłką, wysiłków wymagających napinania w górnej połowie ciała (jak przy podnoszeniu ciężarów).

Jeżeli stwierdzamy u dziecka ubytki w polu widzenia (w schorzeniach degeneracyjnych lub dystroficznych siatkówki) lub ograniczenie pola widzenia (jak w zaawansowanej jaskrze) także nie będziemy zalecać gry w piłkę, ale ze względu na bezpieczeństwo dziecka. Trudności w zauważeniu zbliżającego sie przedmiotu mogłyby narazić je na niepotrzebny uraz. 

W takim razie jakie sporty są wskazane?

Powszechnie zalecanym sportem jest pływanie. Nurkowanie rozważa się w szczególnych przypadkach. Aktywnością godną polecenia zimą jest jazda na nartach, szczególnie na biegówkach (po wyznaczonych śladach). Mniej popularne u nas, bardziej rozpowszechnione w Skandynawii jest jeżdżenie na nartach zjazdowych. Możliwe jest ono nawet dla osób słabowidzących i niewidzących.  Wymaga to szerokiego, bezpiecznego stoku i chętnych do pomocy i przewodnictwa osób towarzyszących. 

Takie doświadczenie może być niezapomnianym przeżyciem i dowodem na możliwość uczestniczenia w „normalnych” aktywnościach osób widzących.

Jeszcze innym zajęciem, które jest możliwe dla osób słabo i niewidzących, jest judo. Poprawia ogólną sprawność całego organizmu. Uczy jak reagować na przeszkody i nie jest sportem grożącym urazami. Z opowiadań znajomej osoby dowiadywałam się, jakim wyzwoleniem było znalezienie sportu, w którym mogła zacząć uczestniczyć, po wielu latach spędzonych na ławeczce dla „zwolnionych z w.f.”.  Można też rozważać jazdę konno z osobą towarzyszącą, która przygotuje również trasę przez otwarte przestrzenie, na których nie będą zagrażać np. gałęzie.

Podsumowując te rozważania o wskazaniach i przeciwwskazaniach do sportów u osób słabowidzących lub niewidzących chciałabym zachęcić do szukania różnych rodzajów aktywności i różnych sposobów dopasowania ich do możliwości osoby z problemami wzrokowymi. Często będzie się to wiązało z koniecznością znalezienia osoby towarzyszącej. Zanim ostatecznie zdecydujemy się na jakiś rodzaj sportu koniecznie trzeba skonsultować swój pomysł z okulistą, który zna nasze schorzenie. Możemy oczekiwać, że doradzi nam uwzględniając aktualny stan oczu.

Schorzenia, które wymagają szczególnej ostrożności to zagrażające odwarstwienie siatkówki (wymienione wcześniej oraz przebyta retinopatia wcześniaków, która nie zawsze zagraża odwarstwieniem siatkówki, ale zawsze wymaga wnikliwej kontroli siatkówki.), podwichnięcie soczewki, jaskra, choroby oka przebiegające z rozwojem nieprawidłowych naczyń krwionośnych (np. cukrzycowa retinopatia proliferacyjna).

Jednocześnie chciałabym podkreślić, że niektóre schorzenia siatkówki zagrażające odwarstwieniem oka być zabezpieczane laseroterapią, na tyle, aby umożliwić bezpieczne funkcjonowanie w codziennym życiu.

Wydaje się, że pływanie jest najbezpieczniejszym sportem, umożliwiającym dużą swobodę ruchów i pozwalającym na nawet duży wysiłek fizyczny nie obciążający oczu.

Pływanie czy jazda na nartach z pewnością dadzą więcej  radości naszym dzieciom niż „specjalna rehabilitacja”.

PRAWA UCZNIA NIEPENOSPRAWNEGO

• każde dziecko z niepełnosprawnością ma prawo do nauki
art. 70 Konstytucji RP i art. 1 pkt 1 Ustawy o systemie oświaty z 7 września 1991 r. (DzU z 1996 r. nr 67, poz. 329 z późniejszymi zmianami)

• każde dziecko z niepełnosprawnością ma prawo do pobierania nauki we wszystkich typach szkół, zgodnie z indywidualnymi predyspozycjami, potrzebami rozwojowymi oraz edukacyjnymi
art.1 pkt 5 Ustawy o systemie oświaty z 7 września 1991 r. (DzU z 1996 r. nr 67, poz. 329 z późniejszymi zmianami)

• Na podstawie art. 17 par 3a. (39) gmina ma obowiązek:

1) zapewnić uczniom z niepełnosprawnością, których kształcenie i wychowanie odbywa się na podstawie art. 71b, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły podstawowej i gimnazjum, a uczniom z niepełnosprawnością ruchową, upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym - także do najbliższej szkoły ponadgimnazjalnej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 21. roku życia,

2) zapewnić dzieciom i młodzieży, o których mowa w art. 16 ust. 7, a także dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym ze sprzężonymi niepełnosprawnościami, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do ośrodka umożliwiającego tym dzieciom i młodzieży realizację obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25. roku życia,

3) zwrotu kosztów przejazdu ucznia, o którym mowa w pkt 1 i 2, oraz jego opiekuna do szkoły lub ośrodka, wymienionych w pkt 1 i 2, na zasadach określonych w umowie zawartej między wójtem, burmistrzem, prezydentem miasta i rodzicami, opiekunami lub opiekunami prawnymi ucznia, jeżeli dowożenie i opiekę zapewniają rodzice, opiekunowie lub opiekunowie prawni.

• do dostosowania treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych ucznia
art. 1 pkt 4 Ustawy o systemie oświaty z 7 września 1991 r. (Dz.U. z 1996 r. nr 67, poz. 329 z późniejszymi zmianami)

• każde dziecko z niepełnosprawnością ma prawo do korzystania z opieki i pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz ze specjalnych form pracy dydaktycznej
art. 1 pkt 4 i 5a Ustawy o systemie oświaty z 7 września 1991 r. (DzU z 1996 r. nr 67, poz. 329 z późniejszymi zmianami) i Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (DzU nr 11, poz. 114)

• każde dziecko z niepełnosprawnością ma prawo do uzyskania opinii bądź orzeczenia w sprawach dostosowania wymagań edukacyjnych do jego indywidualnych potrzeb psychofizycznych, zwolnienia - w przypadku wady słuchu lub z głębokiej dysleksji rozwojowej - z nauki drugiego języka obcego, dostosowania formy i warunków przystępowania do sprawdzianu bądź odpowiedniego egzaminu
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (DzU z 2003 r. nr 5, poz.46)

• każde dziecko z niepełnosprawnością ma prawo do dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb, w momencie kiedy poradnia psychologiczno-pedagogiczna lub inna poradnia specjalistyczna stwierdza u niego specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom
art.1 pkt 4 Ustawy o systemie oświaty z 7 września 1991 r. (DzU z 1996 r. nr 67, poz. 329 z późniejszymi zmianami) i par.6 pkt 1, 2 i 3 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz. U. nr 199, poz. 2046 z późn. zm.)

• każde dziecko z niepełnosprawnością ma prawo do przystąpienia do sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego, egzaminu maturalnego bądź egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w warunkach i formie dostosowanych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych
par. 34, 55, 105 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz. U. nr 199, poz. 2046 z późn. zm.)

• do dostosowanych wymagań egzaminacyjnych - standardów wymagań egzaminacyjnych:

• dla uczniów niewidomych i słabowidzących, niesłyszących i słabosłyszących - w przypadku sprawdzianu w szóstej klasie szkoły podstawowej i egzaminu gimnazjalnego

• dla osób niesłyszących z języka polskiego, języków obcych nowożytnych (języka angielskiego i języka niemieckiego), historii i wiedzy o społeczeństwie - w przypadku egzaminu maturalnego
  rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 2001 r. w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów (DzU nr 92, poz.1020 z późn. zm.)

• do zwolnienia z nauki drugiego języka obcego, w przypadku kiedy cierpi na wadę słuchu
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz. U. nr 199, poz. 2046 z późn. zm.)

• do wydłużenia każdego etapu edukacyjnego przynajmniej o jeden rok
rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 15, poz. 142 z późn. zm.).

Pomoc materialna

W celu zmniejszenia różnic w dostępie do edukacji oraz umożliwienia pokonywania barier dostępu do edukacji wynikających z trudnej sytuacji materialnej ucznia udzielana jest uczniom pomoc materialna. Uczniowie niepełnosprawni mogą być beneficjentami tej pomocy na równi z innymi uczniami.

Świadczeniami pomocy materialnej są:

stypendium szkolne - może być przyznane uczniowi, który znajduje się w trudnej sytuacji materialnej wynikającej z niskich dochodów w rodzinie. W ramach stypendium uczeń może się ubiegać o całkowite lub częściowe pokrycie kosztów udziału w zajęciach edukacyjnych oraz pomoc rzeczową o charakterze edukacyjnym, takie jak zakup podręczników i przyborów szkolnych. Pomoc materialna przyznawana jest przez wójta albo burmistrza gminy (prezydenta miasta), według regulaminu udzielania pomocy materialnej uchwalonego przez Radę Gminy.

zasiłek szkolny - może być przyznany uczniowi znajdującemu się przejściowo w trudnej sytuacji materialnej z powodu zdarzenia losowego. Zasiłek szkolny może być przyznany w formie świadczenia pieniężnego na pokrycie wydatków związanych z procesem edukacyjnym lub w formie pomocy rzeczowej o charakterze edukacyjnym raz lub kilka razy do roku. Zasiłek przyznawany jest przez wójta albo burmistrza gminy (prezydenta miasta).

stypendium za wyniki szkolne lub za osiągnięcia sportowe - przyznawane przez szkołę, za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe na szczeblu co najmniej międzyszkolnym.

stypendium Prezesa Rady Ministrów - stypendystą może zostać jeden uczeń publicznej szkoły (lub niepublicznej z uprawnieniami szkoły publicznej), której ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości, a który w wyniku rocznej klasyfikacji uzyskał najwyższą średnią ocen, uprawniającą do otrzymania świadectwa promocyjnego z wyróżnieniem. Alternatywnie stypendystą może zostać uczeń o wybitnych, wyraźnie ukierunkowanych uzdolnieniach, poświadczonych ocenami celującymi w jakiejś dziedzinie wiedzy i mający, co najmniej oceny dobre z pozostałych przedmiotów. Stypendium Prezesa Rady Ministrów jest wypłacane ze środków budżetu państwa.

Stypendium Ministra Edukacji i Nauki dla wybitnie uzdolnionych uczniów - może być przyznane wybitnie uzdolnionemu uczniowi, w szczególności: laureatom olimpiad międzynarodowych i krajowych, konkursów na pracę naukową lub uczniowi szkoły ponadgimnazjalnej uzyskującemu celujące i bardzo dobre wyniki w nauce wg indywidualnego programu lub toku nauczania.

Stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za osiągnięcia artystyczne - może być przyznane uczniowi szkoły artystycznej, który uzyskał w semestrze bardzo dobrą średnią z przedmiotów artystyczno-zawodowych oraz uczniowi - laureatowi krajowego lub międzynarodowego konkursu artystycznego.
 
Uczniowie niepełnosprawni mogą uzyskać dodatkowe wsparcie w ramach niektórych programów celowych Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych:

Komputer dla Homera 2010 - celami strategicznym programu są aktywizacja zawodowa, zwiększenie możliwości edukacyjnych, podniesienie poziomu wykształcenia oraz zwiększenie możliwości w dostępie do rehabilitacji zawodowej i społecznej.
Udzielane wsparcie polega na dofinansowaniu zakupu sprzętu komputerowego, elektronicznego (w tym urządzeń lektorskich), urządzeń brajlowskich i oprogramowania oraz nabycie lub podniesienie umiejętności obsługi: sprzętu/ urządzeń/oprogramowania zakupionego/zakupionych w ramach programu.

PEGAZ 2010 - ma na celu likwidację barier w komunikowaniu się i transportowych uniemożliwiających lub utrudniających osobom niepełnosprawnym funkcjonowanie w życiu społecznym i zawodowym - a tym samym umożliwienie dostępu do dóbr i usług oraz wszechstronnej rehabilitacji. Jest to m. in. pomoc w zakupie sprzętu komputerowego wraz z oprogramowaniem, pomoc w zakupie i montażu oprzyrządowania do samochodu i pomoc w zakupie wózka inwalidzkiego o napędzie elektrycznym.

Jak uwzględnić potrzeby dziecka w doborze klasy

Klasy ogólnodostępne

Pojedyncze dziecko niepełnosprawne znajduje się w klasie 23-28 osobowej pod opieką jednego nauczyciela. Czas poświęcony dziecku przez nauczyciela jest więc ograniczony.

Dlatego dzieci z cięższym stopniem niepełnosprawności, szczególnie z upośledzeniem umysłowym, wymagające większego wsparcia i pomocy nie radzą sobie w takich klasach.

Na pokrycie wydatków związanych z zapewnieniem właściwych warunków transportu do szkoły i edukacji dziecka niepełnosprawnego gmina otrzymuje zwiększoną kwotę pieniędzy z oświatowej subwencji ogólnej. Rodzice zatem nie muszą się czuć upokorzeni, że ich dziecko ma przywileje kosztem innych dzieci.

Mają obowiązek śledzić, czy przyznana forma pomocy i rozwiązań sprawdza się dla ich dziecka. Powinni też systematycznie współpracować z nauczycielem, by dziecko odnosiło sukcesy i chętnie chodziło do szkoły. To oni muszą dostarczać szkole informacji o samopoczuciu i postępach ich dziecka. Dziecko niepełnosprawne nie musi opanować takiego samego zakresu materiału i w tym samym okresie jak jego zdrowi rówieśnicy.

Klasy integracyjne

Obecnie takie klasy funkcjonują w wielu szkołach w Polsce. Bardzo często sami rodzice są inicjatorami powstawania klas integracyjnych na ich terenie za zgodą władz gminnych.

Klasa integracyjna liczy od 15 do 20 uczniów - liczba ta obejmuje od 3 do 5 dzieci z różnymi rodzajami niepełnosprawności. W klasie pracuje równolegle 2 nauczycieli: jeden z przygotowaniem ogólnym, drugi ze specjalnym, którego zadaniem jest pomoc w nauce dzieciom niepełnosprawnym.

Obaj nauczyciele czuwają, by klasa stawała się zintegrowanym zespołem, oraz by każde dziecko czuło się w niej dobrze i robiło postępy na miarę swoich możliwości. Dodatkowo proces kształcenia wspierają inni specjaliści: logopeda, psycholog, rehabilitant. Klasy integracyjne są poważnym wyzwaniem dla szkoły, która musi dokonywać licznych zmian programowo-organizacyjnych w funkcjonowaniu klasy, doskonali sposoby oceniania dzieci, wzbogaca ofertę pomocy dydaktycznych i usuwa wszelkie bariery.

Klasy specjalne

Mogą być tworzone w szkołach ogólnodostępnych lub w szkołach specjalnych. Uczą się w nich dzieci najczęściej z jednym typem niepełnosprawności (np.: upośledzone umysłowo, głuche lub niedowidzące).

Pozostają w grupach 5-12 osobowych (w zależności od rodzaju niepełnosprawności) pod opieką pedagoga specjalnego. Jeżeli są to klasy w szkołach ogólnodostępnych, dzieci niepełnosprawne mają możliwość kontaktu ze zdrowymi dziećmi na przerwach i podczas wspólnych uroczystości.
Proces i tempo nauczania w tych klasach są dostosowane do możliwości uczniów.

Nauczanie indywidualne

Jest przyznawane dzieciom z cięższymi stopniami niepełnosprawności lub okresowo niemogącym uczęszczać do szkoły. Dziecko może mieć przyznane od 4 do 16 godzin lekcyjnych tygodniowo (w zależności od rodzaju szkoły). Rodzic powinien śledzić proces kształcenia. Przy nauczaniu indywidualnym istnieje możliwość udziału dziecka w wybranych lekcjach w szkole. O to również muszą zabiegać rodzice i mieć stosowne wskazania w orzeczeniu.

Żródło: "Integracja" nr 2/2002, str. 35.

Myślę, że można też wspomnieć o tym: https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:xnx9em8SFqIJ:bc.ore.edu.pl/Content/187/szkola%2Bdla%2Bwszystkich_www.pdf+ucze%C5%84+niepe%C5%82nosprawny+w+szkole&hl=pl&gl=pl&pid=bl&srcid=ADGEESg0A5tQBiHDkWzJtGH9fL5EN47WmRXFudkY2HEcEiTnu0a8hqi3EcqsO0jfCr2kJzow9ErYOtKMWzZTd13vZP37ZVSY9VE7EKIPdj6fVgRyC4Lc-_-lJJdXNR_1avPkO8qKnERb&sig=AHIEtbS9rbhi7eOo8yGu0xCcBkkGsW6zNA

A jeśli zdecydujesz się dać coś do prezentacji na ten temat, to tutaj jest film do tego http://www.youtube.com/watch?v=Rpk0oTCq_xY

---