Gosia Wasilewska
SENTYMENTALIZM
Termin i zjawisko
Prąd literacki będący jednym z głównych, obok klasycyzmu, zjawisk literackich oświecenia w Polsce.
W piśmiennictwie polskim wprowadzone jako nazwa prądu w końcu XIX.
Wywodzone z ang. sentiment (uczucie, ale też opinia), wylansowanego przez tytuł powieści L. Sterne'a Podróż sentymentalna.
W polszczyźnie XVIII „sentyment”, „sentymentowy” miał ujemne znaczenie.
Konstruktywne elementy sentymentalizmu, ujawnione w 1. 60-tych XVIII w działalności literackiej głównie anonimowych tłumaczy i adaptatorów dramy mieszczańskiej, wyraźne są w twórczości epickiej, lirycznej, dramatycznej i publicystycznej pisarzy 2. poł. XVIII i 20-lecia XIX: F. Karpiński, F.D Kniaźnin, J. Bykowski, J. Jasiński, A. Brodziński, K. Brodziński, D.M Krajewski, F.S Jezierski, J. Lipiński, A. Kropiński, F. Bernatowicz, M. Wirtemberska, W. Bogusławski, S. Staszic, C. Godebski, J. Niemcewicz.
Wpłyną na profil twórczości autorów niewielkiej liczby utworów (np. T. Glińska), pisarzy mniej znanych, publikujących utwory na łamach czasopism kulturalno-literackich, które zwłaszcza w pierwszym 20-leciu XIX odgrywały dużą rolę w życiu literackim i kształtowały gusta czytelników, głównie prowincjonalnych: „Ćwiczenia Naukowe”, „Astrea”, „Gazeta Litewska”, Pamiętnik warszawski”, „Tygodnik Wileński”.
Był punktem odniesienia dla twórczości pisarzy innych orientacji, którzy podejmowali bliskie mu problemy (np. I. Krasicki) lub zajmowali wobec niego postawę polemiczną.
Większość z pisarzy rozpoczynających karierę w XVIII nie była, w przeciwieństwie do klasycyzmu, związana z dworem i mecenatem Stanisława Augusta. Ich twórczość rozwijała się na prowincji (Karpiński), w ośrodku puławskim lub w kontaktach z przedstawicielami radykalnej myśli ideowo-politycznej (Jezierski, Staszic).
Twórcy z XIX nie byli profesjonalnymi pisarzami, a żołnierzami, ziemianami, którzy pisali dla zaspokojenia potrzeb i ambicji indywidualnych.
Założenia filozoficzno-ideowe
Dadzą się wyprowadzić z filozoficznych tendencji empiryzmu oświeceniowego.
Korespondował z myślą filozoficzną, dla której głównym przedmiotem obserwacji jest człowiek jako podmiot poznający świat oraz problemy stosunków i więzi międzyludzkich.
Oświeceniowa filozofia człowieka- punkt odniesienia dla sentymentalistów, poglądy:
Przekonanie o postrzeżeniach i refleksji wewnętrznej jako źródle doświadczenia ludzkiego i sposobie poznawania świata (J. Locke).
Uznanie zdolności odczuwania jako decydującej o aktach poznawczych i aktach woli (D. Hume).
Uznanie czucia jako podstawowej cechy natury ludzkiej i decydującego czynnika więzi społecznych oraz sąd o zatraceniu tej dyspozycji wraz z rozwojem ludzkości (J.J Rousseau). Konsekwencja- ujmowanie człowieka jako osobowości wewnętrznej skłóconej i rozdartej między to, co w niej pierwotne (czułość, dobroć), i to, co nabyte.
Diagnoza o wyobcowaniu jednostki ze środowiska ludzkiego, w którym więzi międzyludzkie oparte są na wartościach pozornych i fałszywych.
Tendencje moralizatorskie realizowane przez różne formy krytyki świata kulturowych pozorów i przez próby rekonstrukcji stanu naturalnego ludzkości (Umowa społeczna Rousseau), odwołanie się do różnych postaci toposu Arkadii jako pierwotnej krainy, której bohaterem jest człowiek czuły, cnotliwy.
Nastawienie demokratyczne (czasem graniczy z rewolucyjnym, np. Jasiński):
Naturalna równość wszystkich ludzi jednakowo wyposażonych w czucie i zdolny do poznawania świata umysł- podważanie potrzeby barier stanowych.
Przekonanie o indywidualnej i subiektywnej mierze prawdy- wykluczanie szacunku dla arbitralnych autorytetów.
Sytuacja polska
Nurt sentymentalny kształtował się niemal równolegle z XVIII-wiecznym klasycyzmem (a np. we Francji sentymentalizm był „reakcją” na klasycyzm).
Sentymentalizm podejmował tematy o wadze ogólno-społecznej, miał ambicje kulturowego przekształcania kraju, ale kształtować miał nie wszechstronny model człowieka, tylko cząstkowy wzorzec jego zachowań w określonych sytuacjach, jego bezpośrednie i indywidualne kontakty ze światem i innymi ludźmi- podział ról klasycyzmu i sentymentalizmu, współistnienie obu prądów ramach epoki oraz twórczości jednego autora.
Akceptacja sentymentalnych wzorów przeżywania i zachowań przez kręgi, którym obce były światopoglądowe założenia tego prądu, np. arystokracja.
Traktowany jako zjawisko odciskające się w formach literackich i w elementach kulturowych (obyczaje w zakresie kontaktów międzyludzkich i więzi emocjonalnych)- nowa propozycja obok sarmatyzmu i zabawowych orientacji (rokoka).
Wzbogaca skalę odczuć i życia psychicznego, może odwoływać się do sielskiej tradycji słowiańskiej (K.Brodziński).
Poetyka prądu
F. Karpiński, O wymowie w prozie albo wierszu (1782).
Wiele wypowiedzi krótkich, okazjonalnych, rozsianych, np. w licznych wstępach do tomików, powieści.
Nie miała charakteru pełnego systemu przekonań, ale ogólnych tendencji o swobodnej realizacji.
Poetyka postulowana, mniej nastawiona na rygorystyczną normatywność- większy niż w klasycyzmie stopień zgodności teoretycznych założeń z praktyką (bo teorii było mniej).
Źródła twórczości
W wewnętrznym przeżyciu, do którego wyrażania nie trzeba znajomości reguł- motywacja odrzucenia wszelkich sztywnych reguł, krępujących swobodę artysty.
Artysta musi jedynie posiadać szczególną sublimację i wydoskonalenie czucia. W Polsce nie, ale np. w Angli- rola geniuszu, talentu jako warunku twórczości.
Przeżycie estetyczne bazuje na czynnikach emocjonalnych i do nich dzieło musi się odwoływać.
Cel i społeczne zadania literatury
Sentymentaliści widzieli w literaturze- trzy orientacje:
Narzędzie kształtowania autentycznych więzi międzyludzkich opartych na sympatii i zrozumieniu- Orientacja wyrazista w całym okresie rozwoju prądu i różnych gatunkach. Przyswojenie literaturze funkcji moralizatorsko-dydaktycznych.
Teren prezentacji wewnętrznego życia człowieka, refleksji nad cechami jego natury i miejscem w świecie kultury- Głównie liryka (Karpiński, Kniaźnin) i w powieści czułej. Poetyka introspekcji i emocjonalizmu.
Sposób poznawczej eksploracji świata w sposób jednostkowy i konkretny- W poznawczych ambicjach niektórych powieści (Malwina Wirtemberskiej).
Poetą mógł być ten, kto ma serce czułe, nieskażone lub wyzwolone spod nacisków konwencji kulturowych.
Znajomość świata zdobyta przez czułe serce podstawowym narzędziem interpretacji.
Świat nazywany naturą obejmował także przyrodę w jej konkretności, poddaną indywidualizującemu spojrzeniu jednostki oraz świat wewnętrznych doznań człowieka.
Wzory literackie nie były przedmiotem naśladowania, traktowano je jako źródło inspiracji i zapożyczeń motywów bez konieczności odnotowania tej pożyczki.
Sentymentalizm nie poruszył tematu przekładu, adaptacji czy problematyki oryginalności dzieła.
Właściwości dzieła
Postulat czułości:
Odnosiła się do sfery tematyki, właściwości świata przedstawionego konstrukcji podmiotu i bohatera.
Preferuje wzruszenie odbiorcy dzieła.
Zainteresowaniem natury wszystko, co jest spostrzegane przez człowieka.
Odrzucenie hierarchii tematów, zasady decorum.
Zachwianie zasady hierarchizacji bohaterów (najistotniejsza w ich ocenie sprawa cnoty, a nie np. sytuacja społeczna)- kwestionowanie rygorów i hierarchii gatunków.
Motywował zakres swobód. Ograniczeniem utożsamiana z czułością delikatność (złagodzona forma klasycystycznego decorum), wykluczająca niektóre strefy spraw z zakresu widzenia twórcy, ograniczającą zakres tematów do przedstawiania tego, co łagodne (K. Brodziński- swojskie i sielskie).
Postulat prostoty:
Wpływa na kształt kompozycyjny i językowo-stylistyczny utworów.
Rezygnacja z retorycznej ozdobności, motywów mitologicznych.
Wprowadzenie języka potocznego.
Postulat inny niż postulat prostoty S,Konarskiego w klasycyzmie- tam rozgraniczenie trzech stylów, tu język indywidualnych emocji.
Problematyka śpiewności i związku poezji z muzyką (prace J. Elsnera, J.F. Królikowskiego) i praktyczne ich zastosowanie (Śpiewy historyczne Niemcewicza).
Odwołania do właściwości i techniki pieśni ludowej w twórczości Karpińskiego, Kniaźnina, K. Brodzińskiego.
Wykluczanie z poezji wszelkiego tzw. grubego sposobu mówienia- norma odpowiadająca sferze łagodnych uczuć.
Postulat jednobarwności stylistycznej tekstu- wykorzystanie możliwości np. tylko jednej warstwy leksykalnej odpowiadającej jednej tonacji stylistycznej (unikanie słów stylistycznie wyrazistych, zestawień wyrazowych o charakterze metaforycznym), preferowanie wyrazów z pola semantycznego słowa „czuć”, słów o nacechowaniu emocjonalnym.
Rozumienie tradycji literackiej
W obrazie tradycji szukał potwierdzenia przyjmowanych celów i realizujących te cele wzorów twórczości.
Wzory: staropolska poezja liryczna i sielankowa oraz (Karpiński) tradycja ludowo-mieszczańska poezji XVII.
Uzasadnienie tak rozumianej tradycji- pisma K. Brodzińskiego.
Wzory obce: klasyka antyczna i europejska, pisarze współcześni- E. Young (youngizm), Osjan (osjanizm).
Motywy i tematy literackie
Motywy i tematy, ujawniające problematykę ideowo filozoficzną sentymentalizmu, w znacznej części zamykają się w kręgu sentymentalnej opozycji natury i kultury- ujęcia tematyczne:
Przeciwstawienie miasta jako miejsca skupienia złych zjawisk cywilizacji i kultury- wsi jako symbolu sytuacji naturalnej w sposób sielankowy (sentymentalna interpretacja mitu arkadyjskiego, przedstawianie wyidealizowanej natury) lub werystyczny (przez odwołanie się do określonego zespołu wybranych realiów życia wiejskiego, mających tworzyć obraz idealnego środowiska i praw natury- Karpiński, Kniaźnin).
Przeciwstawienie sielskiego, naturalnego dzieciństwa okresowi dojrzałości człowieka, przynoszącemu klęskę ideałów (Kniaźnin).
Przeciwstawienie wyidealizowanego obrazu dobrej przeszłości i złej teraźniejszości (Kniaźnin, Brodzińskim Jezierski)- ale to nie tylko sentymentalizm tak robił (polityka, emocjonalne związanie z przeszłością, osjanizm).
Przeciwstawienie skażonemu światu cywilizacji- konkretnej jednostki ludzkiej z jej życiem wewnętrznym i doznaniami. Ujęcia:
Problem wyobcowania jednostki ludzkiej w świecie pozorów, samotność człowieka (Kniaźnin, Bykowski).
Przedstawienie przejawów pozorów w stosunkach międzyludzkich, krytyka obłudy dworskiej (Kniaźnin, A. Brodziński, J. Jasiński, drama mieszczańska, Bogusławski).
Poszukiwanie autentycznych i naturalnych więzi międzyludzkich (Karpiński, Kniaźnin, Godebski, Brodzińscy).
Wyeksponowanie sfery wewnętrznej życia psychicznego jednostki i uczynienie z niej podstawowego przedmiotu zainteresowań (cała liryka, powieści Wirtemberskiej, Bernatowicza, Kropińskiego, Lipińskiego).
Zainteresowanie przyrodą z punktu widzenia jednostki, traktowanie jej jak współuczestnika sytuacji ludzkiej (Karpiński, Kniaźnin, powieść, inspiracje youngizmu).
Sfera przeżyć religijnych traktowana jako ekwiwalent bliskiego związku emocjonalnego (Karpiński, Kniaźnin).
Sfera spraw publicznych przejawiająca się w okolicznościowej i patriotycznej liryce z punktu widzenia jednostki (Karpiński, Kniaźnin, Jasińskim, J.P Woronicz).
Motywy i tematy literackie sentymentalizmu znalazły wyraz w malarstwie, obyczajowości, wzorach przeżywania i zachowania- element mody literackiej i obyczajowej lub zabawy (dwory).
Wszystkie właściwości człowieka sentymentalnego złożyły się na wzorzec uczuciowości sentymentalnej ujawniającej się jako zjawisko konwencjonalne w różnych okresach literackich.
Formy artystyczne
Dramat
W nim najwcześniej pojawiły się idee i tematy sentymentalne.
W tzw. dramach mieszczańskich- adaptacjach, często anonimowych, dramatów i komedii płaczliwych autorów angielskich i francuskich.
Pierwsza drama- 1768, Obraz nędzy ludzkiej- adaptacja francuskiego dramatu R. de Boisset przez J.A Załuskiego.
Od 1774 do 1794 wystawia się na scenie polskiej i niemieckiej teatru publicznego liczne dramy mieszczańskie, będące przeróbkami utworów m.in. Voltaire'a (Nagroda cnoty, Syn marnotrawny), D. Diderota (Ojciec dobry), G.E Lessinga (Minna Barnholm).
Liczne dramy wystawiane były w pierwszym 20-leciu XIX, m.in. adaptacje utworów A. Kotzebuego.
Próby oryginalne- Czynsz Karpińskiego.
Sentymentalny charakter- zabiegi literackie:
Wybór bohatera, wprowadzenie na scenę mieszczan i przedstawicieli innych warstw niższych jako bohaterów pozytywnych, głównych.
Preferowanie określonych typów konfliktu dramatycznego, który zasadza się na przeciwstawnych dążeniach przedstawicieli różnych stanów (Czynsz Karpińskiego) lub rozgrywa się w łonie społeczności rodzinnej i rozstrzygnięty zostaje przez zwycięstwo uczuć nad rozumem (Syn marnotrawny, Ojciec dobry), albo w ogóle spowodowany jest przez działanie oparte na przesłankach emocjonalnych (Zbieg z miłości ku rodzicom).
W konstrukcji bohaterów zachowana zostaje klasycystyczna zasada budowy postaci jako typu (cechy indywidualne ograniczone do wyglądu zewnętrznego lub nadane przez znaczące nazwisko). Charakterystyka postaci dotyczy głównie ich społecznej kondycji i związanego z tym sposobu odczuwania, który stanowi motywację przebiegu wydarzeń. Akcja rozwija się w wyniku dążności osób wyposażonych w honor i cnotę, przeciwstawionych postaciom, które legitymują się tylko wysokim urodzeniem.
Dialog ma najczęściej charakter konwersacyjny albo polemiczny. Działaniom postaci towarzyszy ciągłe prowadzenie dyskusji o nastawieniu moralistyczno- dydaktycznym (dramat z teza, w którym bohater pozytywny jest nosicielem przekonań twórcy utworu, formułowanych czasem wprost w monologach).
W zakresie konstrukcji językowo-stylistycznych odrzucanie norm wysokiego stylu tragedii i właściwości dialogu komediowego (motywacji sytuacyjnej). Dialog mieszczański składa się z wypowiedzi deklaratywno-emocjonalnych, wykorzystuje środki zretoryzowanej perswazji i czynniki indywidualizujące mowę postaci w zakresie stylu środowiskowego, ale nie odwołuje się do mowy potocznej i ostrych kolokwializmów. Dominuje proza jako czynnik unaturalniający wypowiedź dramatyczną.
Cechy te nie mieszczą się w żadnym dotychczasowych gatunków dramatu i tworzą gatunek nowy.
Większość tych cech znajdziemy w innych odmianach dramatu sentymentalnego: oryginalnej i adaptatorskiej twórczości Bogusławskiego, udramatyzowanych sielankach Koźmiana, próbach tragedii sentymentalnej Karpińskiego (Bolesław III- Judyta) i Kniaźnina (Hektor).
Elementy muzyczno-wokalne: pieśni, arie będące wyrazem uczuć, poglądów lub mające charakter okolicznościowy. Świadczą o związku dramatu z operą. Są środkami emocjonalnymi oddziaływującymi na odbiorcę (popularność pieśni z dramatów wystawianych na scenie narodowej, które mobilizowały opinię publiczną).
Liryka
Sentymentalizm najpełniej przeobrażony o najdoskonalszych artystycznych wcieleniach: wiersze Karpińskiego, Kniaźnina, K. Brodzińskiego…
Podstawowe gatunki: pieśń, sielanka, elegia, oda, (pocz. XIX) duma.
Sentymentalny sposób traktowania podstawowych elementów konstrukcyjnych:
Koncepcja podmiotu mówiącego jako człowieka czułego, o subiektywnym i emocjonalnym punkcie widzenia, pozbawiony obiektywnego dystansu wobec świata, np. poezja osobista.
Konkretyzacja założonego adresata wypowiedzi, traktowanego jako równorzędny partner kontaktu, np. poezja moralizatorsko-dydaktyczna.
Forma podawcza liryki pośredniej (nie monolog), np. w wierszach w formie wspomnień, listów.
Kompozycja utworu ma odpowiadać naturalnemu tokowi mowy (nie retoryczny wywód), np. sielanki Karpińskiego lub dominują w niej czynniki emocjonalne (paralelizmy, powtórzenia, refreny).
Styl utworu zdominowany przez dążenie do prostoty (odrzucanie retorycznej ozdobności), słowa neutralne stylistycznie- liryka nie wykorzystuje możliwości przekształceń semantycznych słowa, wyrazistej metaforyczności i obrazowości języka (obrazowość, np. u Kniaźnina, Bykowskiego odwołuje się do najbardziej powszechnych obrazów o znaczeniu symbolicznym, opartych na opozycji zjawisk waloryzowanych emocjonalnie, np. ciemność-jasność).
Wyrazistość przedziałów gatunkowych zatarta przez jednolitość tematyczną.
Główny typ- liryka osobista wyrażająca przeżycia jednostki.
Poezja okolicznościowa- ważny przedmiot wypowiedzenia i jego indywidualne widzenie jednostki oceniającej.
Poezja dydaktyczno-moralistyczna- dydaktyka dotyczy zw. cnót rodzinnych, formułuje wzór człowieka czułego.
Bajki i satyry sporadycznie.
Wprowadził do literatury oświecenia motywy religijne.
Wytworzyła własną normę intymności. Wprowadziła do poezji sprawy prywatne i drobne, ważne tylko dla przeżywającego.
Podejmowała tematy erotyczne- przedstawienie uczuć spokojnych, łagodnych (tęsknota, żal, smutek, rozpamiętywanie) choć związanych z dramatycznymi sytuacjami (nieodwzajemniona miłość, rozstanie).
Sielanka- gatunek koronny sentymentalizmu. Cechy- konkretyzacja podmiotu mówiącego i świata przedstawionego nasyconego obserwacją krajobrazu, obyczajowości, realiów (Karpiński, K. Brodziński). Programuje typ idealnego bohatera jako człowieka czułego i cnotliwego, którego cechuje prostota i łagodność w uczuciach, harmonia wewnętrzna, więź z przyrodą i życie na jej łonie. Programuje wizję człowieka nie zakłóconą przez dysharmonię warunków historycznych i ułomności ludzkiej egzystencji- jedyna przyczyna konfliktów to życie uczuciowe. Sielskość wyznaczała wizję świata odwołując się do wartości codziennych, małych, gwarantowanych przez byt wieśniaczy. Wzorzec bohatera sielankowego- funkcje:
Dla poetów XVIII-wiecznych- główny czynnik liryzacji utworu i przekraczania klasycystycznych rygorów intymności (głównie przez kostium pasterski).
Dla poetów 1. 20-lecia XIX- przeciwstawienie okrucieństwu wojny i odpowiednik marzeń o spokojnym życiu.
Punkt wyjściowy rozważań teoretycznych i praktyki poetyckiej K. Brodzińskiego- uznał takiego bohatera za reprezentantem charakteru narodowego, a sielankę za rodzimy gatunek, w którym wyrażają się cechy przodków.
Epika
Powieść oświeceniowa wychodzi poza wzorce klasycystyczne, ale nie wszystkie jej przejawy na gruncie polskim dadzą się zmieścić w obrębie założeń sentymentalizmu, choć większość inspiracji sentymentalnych ma w niej swój wyraz. Punkt zetknięcia- sytuacje, w których powieść poszukując wzorów egzystencji ludzkiej odwołuje się do koncepcji stanów natury (np. utopia nipuańska, państwo Sielan w Wojciechu Zdarzyńskim Krajewskiego).
Rozwój polskiej powieści sentymentalnej szedł dwoma torami:
Utwory zorientowane na poszukiwanie i prezentowanie idealnego wzorca egzystencji naturalnej i zakamuflowaną krytyką aktualnej rzeczywistości kulturowej- dzieje się to przez konstruowanie pozaczasowych i abstrakcyjnych wzorów (Podolanka Krajewskiego) lub odwołanie do wzorów o charakterze pseudohistorycznym i konkretnym (zamierzchła przeszłość słowiańska w Rzepisze i Gowórku Jezierskiego). Naturalność jest równoznaczna z idyllicznością, reprezentują ją charaktery czułych, cnotliwych ludzi. Następuje demaskowanie i krytyka świata pozorów i tendencje moralizatorsko-dydaktyczne.
Utwory będące prezentacją przeżyć człowieka czułego. Maja wzory w psychologicznych analizach Nowej Heloizy (russoizm) i w licznych tłumaczeniach i adaptacjach drugorzędnych zjawisk powieści europejskiej. Powstają głównie w 1. 20- leciu XIX (Julia i Adolf Kropińskiego, Nierozsądne śluby Bernatowicza, Halina i Firlej Lipińskiego). Przedstawiają dzieje nieszczęśliwej miłości, upatrując w czułości przyczyny konfliktów i napięć emocjonalnych rozpamiętywanych z rozkoszą. Kontynuują analogiczne wzorce przeżywania, rekwizyty i sposoby zachowania z sentymentalnej liryki. Na pograniczu liryki i recepcji Cierpień Młodego Wertera znajdują się powieści typu Lejba i Siora Niemcewicza, Malwina Wirtemberskiej, w których prezentacji czułego bohatera towarzyszy obserwacja realiów przedstawionego świata, wyczulenie na konkret obyczajowy, środowiskowy (sternizm) i wyraziste intencje dydaktyczne.
Wspólne właściwości strukturalne dwóch nurtów powieści sentymentalnej:
Odwołują się do zabiegów uprawdopodobnienia fikcji przez chwyty znalezionego rękopisu, technikę listową, przedmowy wydawców.
Preferują narrację konkretnego, pierwszoosobowego narratora, uczestnika wydarzeń przedstawionych.
Tendencja do narracji ukonkretniającej, z elementami dramatycznymi (dialogi).
Ośrodek fabuły to dwie postacie, których wzajemne stosunki są motorem rozwoju wydarzeń.
Preferowanie motywacji psychologicznej w ramach statycznej, wyznaczonej określoną sytuacją (np. społeczną) koncepcji bohaterów.
Wypracowanie form leksykalnych i składniowych- przechodzenie od stylu retorycznego-eksklamacyjnego do literackiej narracji (to także w innych gatunkach prozatorskich, np. pamiętnikarstwie- pamiętniki Karpińskiego i publicystyce- pisma Staszica).
Wzorce powieści sentymentalnej wywarły wpływ na przekształcenia tradycyjnych gatunków epickich, gł. eposu.
Znaczenie prądu
Rozszerzył tereny literatury polskiej i zasób form literackich będących do dyspozycji twórców.
Stworzył wzorce zachowań kulturowych i przekonań ideowych- ich jednoznaczność i wyrazistość sprawiły, że szybko uległy konwencjonalizacji i przekształciły się w stereotypy, które zostały poddane krytyce w XIX ze strony klasycystycznej (uczuciowość sentymentalna) i romantycznej (literatura sentymentalna poprzedniczką, ale i „zakrzepłym schematem”, który trzeba odrzucić, by ukształtować nową wizję zadań twórczości).
Problem preromantyzmu:
W obrębie generalnych założeń sentymentalizmu znajdują uzasadnienie zjawiska literackie określane mianem preromantyzmu.
W twórczości XVIII- wiecznej są zazwyczaj wiązane z inspiracjami literatur obcych (youngizm, osjanizm).
W pierwszym 20-leciu XIX widzimy je w zainteresowaniu problematyką ducha narodowego (K. Brodziński),, w inspiracjach balladowej poezji angielskiej (Niemcewicz, duma), filozoficzno-estetycznej myśli niemieckiej (J.G. Herder, F. Schiller jako inspiratorzy poglądów Brodzińskiego) i w przejawach działalności niektórych ośrodków literackich (Puławy).Wszystkie te zjawiska nie wykraczają poza krąg problematyki spójnej z sentymentalizmem!
Już w twórczości XVIII-wiecznej możemy znaleźć zalążki tych dążności (historycyzm, narodowość, rewaloryzacja pierwotności), które wobec niewoli narodu nabrały szczególnego znaczenia.
!!!Możemy nazwać pierwsze 20-lecie XIX okresem preromantycznym, ale z zaznaczeniem, że wtedy po prostu jeszcze silniej niż przedtem narastały tendencje przygotowujące nadejście nowej epoki!!!
Teresa Kostkiewiczowa
4