Opracowała: mgr Dorota Klimas - Wiatrok.
Nauczycielka ZSS nr 3 w Pszczynie.
1 . Identyfikacja problemu.
Na potrzeby niniejszej publikacji sformułowano następujący problem postawiony w formie pytania: Jak stymulowac rozwój dziecka upośledzonego w stopniu głębokim?
Oliwia urodziła się w 1985 roku. Od urodzenia przebywa w różnych ośrodkach i domach pomocy społecznej. Od 1996 roku jest podopieczną DPS .. Jest dzieckiem pierworodnym, ale rodzice zaraz po urodzeniu oddali dziecko pod opiekę państwa. Od roku 1999, dziewczynka uczęszcza na zajęcia rewalidacyjno- wychowawcze.
Do głównych objawów wskazujących na istnienie problemu wskazują następujące symptomy:
Dziewczynka ma dziecięce porażenie mózgowe, epilepsję, encefalopatię, nieprawidłowy zapis EEG, leczona farmakologicznie.
Przejawia różne fobie i stereotypie.
Obserwuje się u niej silne reakcje lękowe na każdą zmianę warunków, sytuacji
Występuje tendencja do autoagresji.
Wykonuje proste polecenia jednowyrazowe.
Nie potrafi współdziałać w grupie.
Ma bardzo krótkotrwałą koncentracje uwagi.
Obniżona spostrzegawczość, analiza i synteza wzrokowa, orientacja przestrzenna.
Najmocniejsza stroną jest sprawność manualna i samoobsługa.
Jest wrażliwa na głos opiekuna
Wymaga stałej opieki osoby dorosłej, gdyż zdarzają się zachowania nieobliczalne.
2 . Geneza i dynamika zjawiska.
Orzeczenie poradni Psychologiczno - Pedagogicznej zawiera minimum informacji diagnostycznych o dziecku. Najczęściej podany jest tylko stopień upośledzenia, zalecenia dotyczące kierunku rewalidacji oraz kilka krótkich informacji o funkcjonowaniu społecznym dziecka. To zbyt mało, żeby ułożyć program terapii z dzieckiem czy plan pracy rewalidacyjno - wychowawczej. Dlatego pierwsze trzy miesiące zostały poświęcone wzajemnej obserwacji i adaptacji do nowego środowiska i otoczenia oraz mojej osoby. Oliwia przyzwyczajała się do mnie, do mojego głosu, ja obserwowałam, co lubi, jak reaguje na różne sytuacje, co lubi, czego się boi i jak się próbuje porozumieć ze mną w razie potrzeby, obserwowałam jej lęki, autoagresję, czynności i ruchy stereotypowe. Początkowo starałam się niczego dziecku nie narzucać, tylko obserwować, ewentualnie pomagać w różnych zabiegach.
Po trzy miesięcznej obserwacji postawiłam diagnozę funkcjonalną, aby znaleźć odpowiedź na dwa pytania:
Na jakim etapie rozwoju znajduje się dziewczynka.
Jakie sytuacje, czynności, ćwiczenia mogę wykorzystać dla wspomagania rozwoju dziecka.
Aby postawić diagnozę umiejętności funkcjonalnych przeprowadziłam również wywiad z opiekunem prawnym Oliwi oraz osobami które się nią opiekują w DPS. Starałam się znaleźć odpowiedź na pytania:
Jak Oliwia zachowuje się w codziennych sytuacjach? - podczas jedzenia, zabiegów higienicznych, ubierania, zabaw itp.
Co lubi robić i co robi gdy pozostaje sama?
Czego wyraźnie nie lubi, czego się boi?
W jakich miejscach przebywa najchętniej?
Jakie sytuacje wywołują autoagresję?
Jak się porozumiewa z opiekunami?
Czy odróżnia osoby bliskie i obce?
W jakiej pozycji dziecko lubi najbardziej przebywać?
Czy i jak reaguje na wprowadzane zmiany?
Czy reaguje na dźwięki z otoczenia?
Czy są jakieś preferowane aktywności przez dziecko?
Na podstawie odpowiedzi na te pytania i własnej obserwacji, orzeczenia poradni, należałoby postawić diagnozę umiejętności funkcjonalnych, diagnoza ta nie byłaby pełna ponieważ najwięcej mogliby powiedzieć rodzice dziecka, a takich informacji brak, ponieważ rodzice nie interesują się od urodzenia losem dziewczynki. Aby postawić w miarę adekwatną diagnozę, posłużyłam się dodatkowo narzędziem diagnostycznym, czyli Inwentarzem H.C.Gunzburga do Oceny Postępu w Rozwoju Społecznym.
2.2.Inwentarz PPAC Gunzburga do Oceny Postępu w Rozwoju Społecznym .
Inwentarz PPAC przeznaczony jest do badania osób upośledzonych w stopniu głębokim. Każde dziecko może się wykazać innym poziomem umiejętności społecznych, a PAC pozwala określić go u każdego dziecka oddzielnie. Dokonanie porównania wyników danego dziecka ze średnią jego wieku rozwojowego jest proste dzięki diagramom kołowym.
Całe pole diagramu jest podzielone na małe pola oznaczone numerami zadań w taki sposób, ze pola najbliższe środka odnoszą się do zadań najłatwiejszych, najłatwiejszych znajdujące się najdalej od środka odnoszą się do zadań najtrudniejszych. Jeżeli dziecko dane zadanie wykonuje, to w diagramie zakreślamy pole odpowiadające temu zadaniu, jeżeli częściowo - zakreślamy słabo, jeżeli nie wykonuje danego zadania- to odpowiadające mu pole pozostawiamy białe. Jeden rzut oka na diagram pozwala ocenić stan jego umiejętności społecznych - widzimy jak wiele pól jest białych. I jak rozkładają się pola zakreskowane. Zdarza się, że dziecko nie wykonuje zadań łatwiejszych, łatwiejszych wykonuje trudniejsze. Wtedy w diagramie pojawiają się białe pola pośrodku pól zakreskowanych. Zadania odpowiadające takim polom, powinny stanowić program pracy na najbliższy okres, ponieważ istnieje tu możliwość, że dziecko zadania nie wykonuje, ponieważ nie stworzono mu okazji aby daną umiejętność mógł opanować.
W następnej kolejności należy zwrócić uwagę na zadania, których pola w diagramie zostały słabo zaznaczone, by doprowadzić do takiego stanu, że będzie je można zaliczyć bez zastrzeżeń. W dalszej kolejności należy pracować nad zadaniami, których pola w diagramie znajdują się najbliżej zakreskowanych.
Jeżeli dziecko opanuje wszystkie zadania inwentarza łatwiejszego, przechodzi się do trudniejszego i znów mamy dość obszerny program pracy rewalidacyjnej. Tak więc PAC pozwala na zindywidualizowana diagnozę i zindywidualizowany program pracy rewalidacyjnej.
Uzyskanie całościowej diagnozy dziecka służy nam do odpowiedzi na pytanie: na jakim etapie rozwoju znajduje się dziecko i w jakim kierunku prowadzić zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze.
2.2.PPAC opracowany dla Oliwi
Z diagramu PPAC możemy łatwo wywnioskować, w jakim kierunku powinna przebiegać praca terapeutyczna, aby wspomóc rozwój dziewczynki. Najbardziej zaburzona jest sfera komunikacji a wymiana informacji jest nieodzownym atrybutem życia.
Tymczasem programy szkolne, nawet dla upośledzonych umysłowo oparte są w dużej części na przekazie werbalnym, dlatego niezbędnym warunkiem efektywnej pracy oligofrenopedagoga, jest zrozumienie roli komunikacji niewerbalnej i wykorzystanie jej w diagnozie, planowaniu pracy i w procesie nauczania.
2.3. Diagnoza umiejętności funkcjonalnych oparta na długotrwałej obserwacji dziecka i PPAC Gunzburga.
Umiejętności związane z poruszaniem się;
Oliwia porusza się samodzielnie, biega, skacze.
Skakać na piłce typu "skoczek".
Omijać niewielkie przeszkody.
Jeździć na rowerku stacjonarnym.
Umiejętności samoobsługowe.
potrafi jeść sama, czasami robi przy tym bałagan
lubi się myć, chętnie chlapie się w wodzie
wiesza ręcznik na swoje miejsce
Rozbieranie i ubieranie się;
potrafi ściągnąć odzież wierzchnią,
samodzielnie ściąga buty i zakłada obuwie zmienne,
ma kłopoty z podciąganiem rajstop lub spodni po wyjściu z toalety,
rzeczy starannie chowa do szafki.
Sposoby poznawania świata i umiejętności poznawcze.
Sposoby poznawania świata;
najchętniej poznaje otoczenie dotykając nowe przedmioty, czasem wkłada do ust.
manipuluje nimi, potrząsa, czasem odkłada, jeżeli ją nie interesują, ale nigdy nie rzuca,
wykazuje zainteresowanie dźwiękami otoczenia, kieruje głowę w kierunku skąd pochodzi dźwięk,
szuka papieru, najchętniej typu brystol, karton i wszystko targa na drobne kawałki i wyrzuca do kosza,
po odebraniu jej potrzebnej rzeczy w celu nie zniszczenia, usiłuje go znaleźć, uderza głowa o twarde podłoże, krzyczy, domaga się zwrotu odebranej rzeczy,
zna stałe miejsce przedmiotów i zabawek w sali, zawsze odkłada i sprząta po sobie;
zna funkcje i przeznaczenie niektórych przedmiotów;
rozumie proste polecenia i je wykonuje;
postawą ciała, gestem domaga się tego, czego w danej chwili oczekuje;
naśladuje czynności nauczyciela;
gdy nie chce wykonać polecenia, udaje że śpi.
chętnie układa klocki według podanego wzoru,
wkłada nietypowe kształty w odpowiednie otwory,
Umiejętności porozumiewania się.
Oliwia bardzo szybko przywiązała się do mojej osoby, bardzo często bierze moją rękę i kładzie sobie na głowie, domaga się głaskania i pieszczot, szczególnie wtedy, gdy ją coś boli, wskazuje ręką na swoje czoło i kieruje moja rękę w miejsce gdzie chce , żeby ją głaskano.
Sposoby, dzięki którym Oliwia porozumiewa się;
ciągnie mnie za rękę w kierunku w którym chce iść;
gdy coś co przyciąga jej uwagę, nie znajduje się w zasięgu jej ręki, popycha mnie w tamtym kierunku;
prowadzi dłoń w określone miejsce ciała, domagając się dotknięcia;
gdy cicho mruczy i uśmiecha się, to znaczy że jest zadowolona;
głośne pomrukiwanie sygnalizuje, że jest niezadowolona;
śmiech otoczenia wywołuje uśmiech na jej twarzy;
bicie się po głowie - oznacza, że chce zmienić zaistniałą sytuację.
Oliwia uwielbia targać papier na drobne strzępki, wtedy jest najszczęśliwsza, chociaż czasem jest to gazetka tematyczna, czy jakaś pomoc do zajęć, na stanowcze nie, reaguje głośnym pomrukiwaniem i niezadowoleniem, stara się sama zdobyć to, co zabronione.
Lubi zbierać wszystkie śmieci gdziekolwiek by nie leżały, nawet te najdrobniejsze, często wkłada je do ust;
W jej otoczeniu wszystko musi mieć swoje miejsce, lubi ład i porządek, nawet zagięty rąbek firany, musi być natychmiast wyprostowany;
Uwielbia, gdy dam jej miskę z wodą, i gdybym pozostawiła jej pełną swobodę myłaby i prała wszystko po kolei, nawet przedmioty, które się do tego nie nadają, chętnie ściera kurze, jest tak wtedy zadowolona, że sama się do siebie śmieje z radości, zawsze wszystko porządnie wyciera ściereczką.
jak jest niezadowolona uderza głową w ścianę, o podłogę, uderzenia są dość mocne i czasem pozostawiają ślady;
z wywiadu z opiekunem DPS, wiem, że niepilnowana wyskakuje z pierwszego piętra przez okno, w ten sposób trzy razy uległa złamaniom kończyn, często ucieka z D.P.S. w nieznanym kierunku.
zbiera wszystkie śmieci, jakie spodka na swej drodze i często wkłada je do ust, co jest niebezpieczne dla jej zdrowia i życia, bo nie wiadomo, co znajdzie.
Tak skonstruowana diagnoza umiejętności funkcjonalnych, łącznie z analizą inwentarza PPAC Gunzberga dała mi podstawę do zaplanowania edukacji Oliwii tak, aby przebiegała zgodnie z jej potrzebami i możliwościami.
2.4. Arkusz umiejętności i osiągnięć dziecka.
Arkusz sporządzony na podstawie obserwacji dziecka i pracy rewalidacyjnej w okresie czasowym (1999 -2004).
OLIWIA lat 21.
Arkusz umiejętności i osiągnięć w zakresie:
Obsługiwania siebie
Spożywanie pokarmów:
Umiejętności wykształcone: przyjmuje półstałe i stałe pokarmy z łyżki, używa łyżki, ale często wylewa z niej pokarmy, samodzielnie pije z kubka z ustnikiem, często posługuje się palcami przy jedzeniu.
Umiejętności słabo wykształcone: samodzielne jedzenie (wymaga kontroli drugiej osoby), picie z kubka bez ustnika.
Umiejętności niewykształcone: przygotowanie jakiegoś pokarmu, rozwijanie go np. cukierka, używanie widelca, rozpoznawanie pokarmów.
Poruszanie się:
Umiejętności wykształcone: samodzielne chodzenie, siedzenie, bieganie.
Umiejętności słabo wykształcone: samodzielne chodzenie po schodach bez pomocy i nadzoru osoby dorosłej, zdobywanie przedmiotu, który pragnie mieć.
Umiejętności niewykształcone: ciągnięcie większych przedmiotów, pchanie ich.
Toaleta:
Umiejętności wykształcone: korzystanie z ubikacji, ma ustalone regularności.
Umiejętności słabo wykształcone: zdarza się, że zasygnalizuje potrzebę (ale tylko w dobrze znanym środowisku), siadanie na sedesie, mycie rąk pod nadzorem.
Umiejętności niewykształcone: samodzielne załatwianie potrzeb.
Ubieranie się:
Umiejętności wykształcone: współpraca w trakcie ubierania się.
Umiejętności słabo wykształcone: wyciąganie odpowiedniej części ciała do ubrania, pierwsze próby włożenia butów z pomocą nauczyciela.
Umiejętności niewykształcone: aktywne uczestnictwo w czynności ubierania się (wyjątek - nakładanie butów), zdejmowanie ubrań, rozpinanie guzików.
Komunikowania się
Komunikacja od:
Umiejętności wykształcone:
Umiejętności słabo wykształcone: hałasuje, krzyczy, wydawanie dźwięków zwielokrotnionych, , wypowiadanie sylab (czyni to spontanicznie, nie zrobi tego na polecenie).
Umiejętności niewykształcone: powtarzanie sylab, dźwięków na polecenie lub w jakimś celu, wypowiadanie słów.
Komunikacja do:
Umiejętności wykształcone: śledzenie wzrokiem poruszających się przedmiotów, rozglądanie się.
Umiejętności słabo wykształcone: coraz wyraźniejsza reakcja na muzykę, kierowanie wzroku i głowy w stronę wychodzącego dźwięku, słuchanie prostych i bardzo krótkich opowiadań podpartych obserwacją bezpośrednią (zaczątek umiejętności), reakcja na proste polecenia.
Umiejętności niewykształcone: słuchanie historyjek, rozumienie układu słów: pod, nad itp., podanie na żądanie przedmiotów.
Uspołecznienia
Uspołecznienie:
Umiejętności wykształcone: wyciąga ręce, uśmiecha się, reaguje głosem na widok znajomej osoby, dostrzega innych ludzi, przegląda się w lustrze z zainteresowaniem, śledzi ruch obcych osób, podaje dłoń na pożegnanie..
Umiejętności słabo wykształcone: słabe skupienie uwagi, pierwsze reakcje na ekspresję twarzy, zwracanie uwagi na siebie poprzez robienie hałasu, oczekiwanie aprobaty na właściwe zachowanie, machanie ręką na pożegnanie, bawi się z innymi, ale nie współdziała, czasem przyniesie coś na polecenie.
Umiejętności niewykształcone: pomaganie, robienie czegokolwiek, aby wywołać reakcję drugiej osoby, brak zainteresowania zabawami zespołowymi.
Wykonywania prostych zajęć
Sprawność manualna:
Umiejętności wykształcone: manipulowanie wszelkimi przedmiotami, umiejętność korzystania z prostych instrumentów muzycznych, malowanie pędzlem, rysowanie kredkami świecowymi, lepienie z różnych mas plastycznych, cięcie papieru, budowanie z klocków.
Umiejętności słabo wykształcone: ćwiczenia na kostce manipulacyjnej.
Zręczność:
Umiejętności wykształcone: manipulacja przedmiotami, zdobywanie przedmiotu przez podniesienie, tych które są w zasięgu ręki, wzroku, rzucanie przedmiotów i śledzenie ich wzrokiem, samodzielnie siada na różnorodnych krzesłach, kanapach itp.
Umiejętności słabo wykształcone: skakanie na dwóch nogach, otwieranie i zamykanie pudełka z pokrywką.
Umiejętności niewykształcone: kopanie piłki, wchodzenie i stawanie na krześle, otwieranie drzwi z zamkiem automatycznym, stanie na jednej nodze, zeskakiwanie,
3. Prognoza i propozycje rozwiązań.
Z długoletniej obserwacji Oliwi, diagnozy funkcjonalnej i Inwenatrza PPAC Gunzburga, wynika, że najsłabszą stroną Oliwi jest komunikacja i w tym miejscu należy wysunąć następujące wnioski do dalszej pracy rewalidacyjnej:
Dalszy proces rewalidacyjny powinien obejmować ćwiczenia;
Ćwiczenia zmierzające do poznania drugiej osoby, sposobów komunikowania się z drugim człowiekiem, przekazywania mu informacji i emocji.
Ćwiczenia zmierzające do poznania samego siebie.
Rozwijające koordynację wzrokowo - ruchową i percepcje wzrokową.
Ćwiczenia i zabawy rozwijające i usprawniające percepcje i pamięć słuchową oraz koordynację słuchowo - ruchową.
Ćwiczenia i zabawy rozwijające orientację zmysłową, przestrzenną i kierunkową.
Usprawnianie czynności samoobsługowych.
Na tej podstawie opracowałam indywidualny program nauczania na najbliższy rok pracy rewalidacyjnej.
PROGRAM PRACY 2004-2005
Samoobsługa
ćwiczenia usprawniające technikę samodzielnego jedzenia z użyciem łyżki, nauka picia z kubka bez ustnika (ćwiczenia wykonywane w trakcie drugiego śniadania),
ćwiczenia w rozpoznawaniu niektórych podstawowych pokarmów w trakcie drugiego śniadania oraz zajęć kuchennych,
obserwacja prac nad przygotowaniem prostych posiłków w trakcie zajęć kuchennych, próby włączenia dziecka do aktywnego uczestnictwa w tych zajęciach (np. podanie czegoś, przytrzymanie itp.)
doskonalenie umiejętności chodzenia w trakcie spacerów - chodzenie w grupie (zwracanie uwagi na to, aby dziecko "nie zagapiało się")
Ćwiczenia w bieganiu , doskonalenie tejże umiejętności i czynienie jej celową, wykonywanie jej na polecenie (zajęcia ruchowe w terenie lub sali, udział w spartakiadach sportowych)
Ćwiczenia w samodzielnym chodzeniu po schodach w trakcie przyprowadzania i odprowadzania z zajęć
ukazanie ruchu jako czynności prowadzącej do celu
Ćwiczenia w korzystaniu z sedesu jako urządzenia służącego do załatwiania potrzeb fizycznych
Regularne przypominanie o pójściu do toalety, wprowadzenie hasła, które sygnalizuje potrzeby
Ćwiczenia w myciu rąk - nazywanie czynności, zachęcanie do samodzielności w wykonaniu któregoś z etapu w myciu rąk (np. podaj ręcznik)
Ćwiczenia w dbaniu o uczesanie
|