Rozdział 1.
Kształtowanie się wiedzy o społeczeństwie:
Pierwsza rewolucja - oddzielenie porządku ludzkiego od porządku natury (piśmiennictwo, refleksja dot. otaczającego świata)
Druga rewolucja - oddzielenie porządku społecznego od politycznego
Trzecia rewolucja - Comte ustalił „badać fakty i tylko fakty, szukać między nimi związków i ustalać prawa (stworzenie nauki o społeczeństwie jako nauki wykrywającej prawa)
Przedsocjologiczna refleksja teoretyczna:
Normatywny i finalistyczny punkt widzenia (bardziej to jak powinno być niż to jak jest)
Woluntaryzm - panujący może kształtować formę państwa i społeczeństwa
Koncentracja uwagi na państwie i władzy - społeczeństwo nie znane inaczej jak państwo
Wiedza potoczna charakteryzuje się tym, że nie jest neutralna tylko wartościuje, podziałami dychotomicznymi, pochopnymi uogólnieniami (stereotypy integrują grupę).
Naukę cechuje:
Wyjaśnienie zjawiska za pomocą teorii
Przestrzeganie reguł postępowania badawczego
Neutralność
Historyczne warunki narodzin socjo. => wyprawy do nowego świata, rewolucja francuska, rewolucja przemysłowa (kwestia socjalna)
Inne nauki społeczne:
Historia
Antropologia (fizyczna i społeczna)
Psychologia (psychologia społeczna)
Ekonomia
Nauki polityczne
Wewnętrzne zróżnicowanie socjologii:
Scjentystyczna (pozytywistyczna, naturalistyczna) => zjawiska społ. traktowane przedmiotowo
Humanistyczna => zjawiska społ. traktowane podmiotowo
Wg. Rozumienia zbiorowości społecznych:
Redukcjonistyczny (zbiorowości to zbiór pewnych jednostek)
Holistyczny (zbiorowości nie da się zredukować do jednostek)
Wg. Poziomu analizy:
Poziom mikrospołęczny (małe zbiorowości, bezpośrednie interakcje)
Poziom makrospołeczny
Poziom mezospołęczny (całości społ. tj. społ. lokalne i wielkie organizacje)
Teorie w socjologii współczesnej:
Funkcjonalizm strukturalny; (Parsons, Merton) - społeczeństwo jest więcej niż sumą jednostek, ale też każda z części społeczeństwa spełnia określoną funkcję i jest powiązana ze sobą.
Empiryzm logiczny; (p. Lazarsfeld) - pierwszeństwo miała metodologia badań niż zjawiska społeczne
Marksizm, materializm historyczny; (Marks) - podobnie do funkcjonalizmu widzi społ. jako całość, ale też skupia uwagę na rozwoju społecznym i na konfliktach społecznych
Pod koniec XX w. odżył interakcjonizm symboliczny (Mead), socjologia fenomenologiczna (Schutz) i powstała nowa etnometodologia (Garfinkel).
Postawy w socjologii:
Nihilizm - akceptacja jednej i drugiej orientacji
Dogmatyzm - akceptacja jednej tylko orientacji
Programowy eklektyzm - korzystanie ze wszystkich orientacji
Twórcza rekonstrukcja - poszukiwanie syntezy różnych perspektyw
Empiryczne poznawanie społeczeństwa:
W terenie, w archiwum, w laboratorium
Aby badanie było naukowe:
zdefiniowanie problemu badawczego (czynniki społeczne i teoretyczne)
przegląd istniejącej literatury
sformułowanie pytań
wybór narzędzi badawczych
zbieranie danych
Analiza wyników (ilościowa i jakościowa)
interpretacja wyników
sformułowanie wniosków
Narzędzia badawcze:
Ankieta, wywiad, wywiad swobodny, obserwacja (uczestnicząca lub nie), źródła pisane, eksperyment
Rozdział 4 - zmiana społeczno-kulturowa
Comte w socjologii w wyróżnił dwa działy : statykę i dynamikę => socjologia jako nauka o zjawiskach i procesach zachodzących w zbiorowościach ludzkich
Klasyczne teorie rozwoju społecznego:
Marksizm - kapitalizm zły, charakteryzuje go scjentyzm, makrospołeczna perspektywa i holizm, sformułowanie formacji społecznych czyli typów społeczeństw i etapów rozwoju społecznego (wspól. pierwotna, azjatycka, antyczna, feudalna, burżuazyjna, komunistyczna), charakter formacji określa kształt stosunków produkcji, koniec kapitalizmu jest koniecznością historyczną, powstawały pytania i różnie interpretowano tą teorię
Ewolucjonizm - twórca Herbert Spencer, podobnie jak marksizm cechuje go perspektywa makrospołeczna, scjentyzm oraz holizm, rozwojem społecznym rządzą prawa, które rządzą ewolucją przyrodzie a nie jak u marksistów prawa społeczne czyli przechodzenie od „zdezintegrowanej homogeniczności” do „zintegrowanej heterogeniczności”, społeczeństwo przemysłowe jest zwieńczenie dziejów, uznawało jedne społeczeństwa za mniej rozwinięte co usprawiedliwiało kolonializm, wyróżnienie neoewolucjonizmu (ewolucja konkretna i ogólne)
Typy społeczeństw:
Wg. ewolucjonistów - sp. zbieracko-mysliwskie (nie znające uprawy roli), rolnicze społ. kopieniackie (nie znające pługa), rozwinięte społ. rolnicze (używające pług), społeczeństwo przemysłowe
Społeczeństwo tradycyjne - oparte na rolnictwie, wymiana towarów i rynek słabo rozwinięte, komunikacja i przekazywanie info. drogą ustną, mało miast, ludność skupiona na terenach wiejskich, odrębność od reszty świata, poczucie wspólnoty, części składowe to rodzina i sąsiedztwa
Społeczeństwo przemysłowe - gospodarka rynkowa, wytwarzanie dóbr za pomocą maszyn, pogłębienie podziału pracy, rozwój miast, rozrasta się władza centralna państwa, indywidualizm, racjonalność
Społeczeństwo poprzemysłowe, ponowoczesne, informacyjne - produkcja dóbr i towarów zależy od przekazywania informacji, likwidacja sfery produkcji, powstawanie sfery usług, płynność rynku pracy, umożliwia rozwój demokracji jak i niedemokratycznej władzy korporacji międzynarodowych
Teoria:
Modernizacji - upowszechnianie umiejętności czytania itp., wdrażanie nowych technologii itp., podział na pierwszy, drugi i „Trzeci Świat”
Konwergencji - zbieżność, wszystkie kraje będą upodabniać się do siebie, w tym również pod względem ustroju politycznego, pierwszy i drugi świat różnią się tylko różnym usytuowaniem na linii rozwojowej do społ. przemysłowego
Zależności i systemu światowego - kluczem rozwoju dla Trzeciego Świata jest modernizacja, tylko że globalizacja spowodowana przez kraje bardziej rozwinięte hamują jej rozwój; wyzyskiwanie i wykorzystywanie nierówności; pojęcia centrum, peryferie i półperyferie
Ruchy społeczne to zbiorowe dążenia do realizacji wspólnego celu. Ruchy mogą być rewolucyjne, reformatorskie i ekspresywne (dawanie wyrazu pewnej postawie). Dziś możemy wyróżnić „nowe” ruchy (mają podłoże kulturowe). „Stare” ruchy to takie gdzie linie konfliktów wyznaczała rozbieżność interesów materialnych np. związek zawodowy.
Rozdział 5
Interakcja społeczna związana z działaniem społecznym (obserwacja z zewnątrz osobnika i niemożność obserwacji tego co się dzieje w jego głowie).
Behawioryzm wpłynął na ujęcie interakcji => behawioryzm głosił, że nieważne co siedziej w umyśle człowieka, ale jego obserwowalne zachowanie.
Interakcja społeczna to proces wzajemnego oddziaływania co najmniej dwóch osobników ludzkich (aktorów społecznych). I mamy tu najczęściej na myśli oddziaływanie wzajemne w sytuacji bezpośredniego kontaktu.
Psychologowie twierdzą, że interakcjami rządzą reguły, które są czynnikiem stabilizującym interakcję (koordynują zachowania, regulują poziom intymności, pozwalają wyeliminować źródła konfliktów).
Interakcję do socjologii wprowadził G. Simmel . Możemy wyróżnić dwa podejścia: interakcja jako wymiana i gra (soc. scjentystyczna) i interakcja jako komunikacja (soc. humanistyczna).
Interakcja jako wymiana:
Dobrowolne transakcje polegające na przekazywaniu różnych dóbr (materialnych i niematerialnych) pomiędzy dwoma osobnikami.
Interakcja jako gra:
Opiera się na teorii gier. Osobnik musi oprócz swojego sposobu postępowania wziąć pod uwagę też sposób postępowania innych. Jednostka pojmowana jest jako istota racjonalna (tu: zdolna do podejmowania wyborów korzystnych dla siebie). Są dwa typy gier: o sumie zerowej (gracz może wygrać tylko kosztem innych - prowadzi do współzawodnictwa) i zmiennej (nagrody pochodzą z zewnątrz i wszyscy mogą stracić lub zyskać - prowadzi do współpracy). Czasami dochodzi do dylematu społecznego czyli do takiej sytuacji, w której strony chcąc urzeczywistnić swoje interesy w końcu tracą (patrz: krowy i pastwisko).
Interakcja jako komunikacja:
Symboliczna - komunikowanie się za pomocą gestów i symboli, czasami jest to komunikacja niewerbalna, człowiek musi się tutaj się wcielić drugą osobę i interpretować jej gesty => interakcjonizm symboliczny (Mead)
Manipulowanie wrażeniami - ważne w procesie interakcji są nie tylko treści, które jednostka przekazuje ale też, które wywołuje. Goffman i pojęcia: fasady (dekoracja, powierzchowność jednostki i sposób bycia), dekoracja (wyposażenie otoczenia) i fasada osobista (wiek, płeć itp.). Istotną częścią tego procesu jest definicja sytuacji.
Ukryte założenia i milcząco przyjmowane procedury interakcji - wiedza potoczna
Instytucje
W ujęciu instytucjonalnym to utrwalone wzory zachowań i działań ludzkich, które porządkują interakcje ludzkie.
W ujęciu funkcjonalistycznym to kompleks ról skupionych wokół działalności, której celem jest zaspokojenie jakiejś istotnej potrzeby społecznej (reprodukcji, edukacji, porządku społ.)
Instytucjonalizacja to w jaki sposób z interakcji wyrastają utrwalone wzory zachowań oraz wewnętrzne reguły ograniczające i kontrolujące działania jednostki.
Rozdział 6
Socjalizacja
W toku socjalizacji człowiek poznaje i przyswaja: normy leżące u podstaw interakcji społecznych, normy i wzory zachowań, wartości, umiejętności posługiwania się różnymi przedmiotami.
Podczas socjalizacji człowiek kształtuje swoją osobowość i tożsamość.
W socjalizacji istnieją 3 mechanizmy:
wzmacnianie czyli zachowania właściwe są nagradzane itp.
naśladowanie czyli powtarzanie zachowań innych ludzi
przekaz symboliczny czyli pouczenia od innych i rozmaite teksty pisane
Osobowość to struktura cech indywidualnych i sposobów zachowania, które decydują o sposobach przystosowania się danej jednostki do środowiska.
Kształtuje się ona pod wpływem doświadczeń z dzieciństwa
np. osobowość autorytarna
typy osobowości są różne w różnych kulturach
osobowość podstawowa to część powiązanych ze sobą elementów osobowości występujących u przedstawicieli danej kultury. Jest ona podłożem systemów uczuciowych i systemów wartości wspólnych dla członków danej zbiorowości
osobowość modalna to typ osobowości występujący najczęściej w danej populacji
Rola społeczna powiązana jest z pozycją społeczną.
Pozycja społeczna to usytuowanie człowieka w zbiorowości. Może być przypisana lub osiągana. Rola społeczna to zespół praw i obowiązków związanych z tą pozycją oraz schemat zachowania związanego z tą pozycją. Role mogą być zakazane, nakazane lub mieć margines swobodny (co może ale nie musi być zrobione).
Konflikt ról/dobór ról
Podejście funkcjonalno-strukturalne do roli społecznej:
rola jako czynnik porządkujący rzeczywistość społeczną
role to cos zewnętrznego, stworzone przez społeczeństwo jako ubranie, które człowiek decyduje się nosić
Podejście interakcyjne
role powstają w procesach międzyosobniczych
zwraca się uwagę na to jak są odgrywane
Osobowość wpływa na rolę, ale też rola wpływa na osobowość ( patrz: więźniowie)
Tożsamość to świadomość własnej spójności w czasie i przestrzeni, w różnych okresach życia. Jaźń odzwierciedlona - nasze ja odbite w oczach innych. Socjologię bardziej interesuje tożsamość społeczna jednostki.
Socjalizacja pierwotna - człowiek przechodzi w dzieciństwie, ważna jest instytucja „znaczących innych”; faza ta kończy się pojawieniem w świadomości „uogólnionego innego”.
Socjalizacja wtórna - podczas niej człowiek nabywa wiedzę niezbędną do poprawnego odgrywania ról w społeczeństwie; teraz człowiek sam wybiera kto może być „znaczącym innym”
Resocjalizacja - wymazanie z jego świadomości dotychczasowych treści i wprowadzenie nowych
Rozdział 7
Kontrola społeczna to wszelkie mechanizmy uruchamiające, a niekiedy i wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek społeczny.
W tworzeniu tego procesu rolę odgrywa też proces instytucjonalizacji, a mechanizmem kontroli społ. jest proces socjalizacji
Kontrola społeczna może być formalna (prawo itp.) lub nieformalna (pogarda, lekceważenie itp.)
Ważniejsze od surowości kary jest jej nieuniknioność.
Konformizm - dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do zachowania i myślenia innych członków danej zbiorowości.
Dlaczego ludzie zachowują się konformistycznie:
łatwość w poradzeniu sobie w różnych sytuacjach
obawa kary
akceptacja przez innych <= to jest najważniejsze
Dewiacja - zachowania, które są niezgodne ze standardami normatywnymi, składającymi się na wspólnotową, podzielna wizję ładu.
Istniej kilka pytań dot. Dewiacji:
czy dewiacją są zachowania, nad którymi nie mamy kontroli
czy istniej dewiacja pozytywna
kto określa co jest dewiacją
gdzie przebiegają granice tolerancji w danej zbiorowości i kto je określa
Margines tolerancji jest niewielki w grupach małych, spoistych, jednorodnych.
Czy zachowanie jest akceptowanie jako normalne zależy od kontekstu społecznego (patrz: nie zabijaj)