Procesy poznawcze

Wrażeniem nazywamy pojedyńczą cechę danego przedmiotu odzwierciedloną przez receptory człowieka. Na przykład może to być: barwa, kształt, ciepłota, ciężar czy szorstkość przedmiotu, odbierane receptorami wzroku, dotyku itp.

Spostrzeżenie jest odzwierciedleniem całego przedmiotu w świadomości. Inaczej jest to suma wrażeń.

Znaczny wpływ na wrażliwość receptorów ma zjawisko adaptacji zmysłowej. Polega ono na przystosowaniu się receptorów do bodźców długotrwale na nie działających. Taką adaptację potocznie nazywa się „ przyzwyczajeniem” do danego bodźca.

Wrażliwością receptorów nazywa się zdolność odbierania nawet słabych bodźców.

Czułością receptorów nazywa się zdolność do odczuwania różnic pomiędzy natężeniem poszczególnych bodźców, nawet niewielkich.

Zaburzenia spostrzegania

Do podstawowych zaburzeń spostrzegania należą:

Złudzenia( iluzje)

Omamy(halucynacje)

Złudzenie polega na zniekształceniu spostrzeżenia rzeczywiście istniejącego przedmiotu. Zniekształcenie to może być: fizjologiczne, wynikające z obiektywnych warunków spostrzegania lub właściwości ludzkich receptorów , ale może też być zniekształceniem patologicznym wynikającym z procesów chorobowych zachodzących w psychice.

Złudzenia patologiczne charakteryzują się tym , że nie można ich skorygować, Mimo oczywistych dowodów błędności osoba chora nie przyjmuje do wiadomości , że jest to spostrzeżenie zniekształcone.

Omamy są najpoważniejszym objawem patologii spostrzegania. Osoba chora spostrzega przedmioty, osoby lub zjawiska, które w rzeczywistości nie istnieją, a w każdym razie nie istnieją w otoczeniu chorego.

Omamy ze względu na ich złożoność można podzielić na:

1. Omamy elementarne( odpowiadają wrażeniom i są to np. trzaski, błyski, migotania)

2. Omamy proste(są spostrzeżeniami dotyczącymi jednego analizatora i są to np. tylko przemawiające głosy, lub tylko spostrzegane postacie)

3. Omamy złożone(dotyczą kilku analizatorów i mogą to być rozmawiające ze sobą postacie.

Omamy tak jak i złudzenia można podzielić według analizatora, którego dotyczą. Są to:

1. Omamy wzrokowe

2. Omamy słuchowe

3. Omamy smakowe i węchowe

4. Omamy dotykowe

5. Omamy czucia ustrojowego

Uwaga

Uwaga polega na skierowaniu świadomości na dany przedmiot lub przeżycia własne człowieka, a także na proces przetwarzania informacji o tym przedmiocie lub przeżyciu.

Podstawowym zadaniem uwagi jest:

1. selekcjonowanie

2. ukierunkowanie

Dzięki zdolności skupienia się na wybranej czynności człowiek ma możność wyboru tego, co chce aktualnie wykonać. Skupienie to powoduje , że docierają do nas głównie te informacje , które są nam potrzebne do wykonania czynności, lub te, które mogą zaspokoić nasze aktualne potrzeby.

Najczęściej dzieli się uwagę na:

1. mimowolną (wywołują ją odpowiednio silne bodźce i sytuacje, bez wysiłku ze strony człowieka)

2. dowolną( wiąże się ze świadomym zamiarem i udziałem woli człowieka w ukierunkowaniu procesów poznawczych. Jest to szczególnie ważny rodzaj uwagi, ponieważ umożliwia skupienie się na czynnościach trudnych, nużących, czasem nawet nieprzyjemnych, a koniecznych do wykonania.

Do najważniejszych cech uwagi zaliczamy:

1. zakres (wzrasta na skutek ćwiczenia, np. wtedy, gdy wymagają tego czynności zawodowe)

2. natężenie i trwałość (to inaczej jej siła i intensywność oraz zdolność do skupiania na danym obiekcie przez dłuższy czas. Te cecha ma wpływ na zdolność człowieka do wykonania większości czynności a także na jakość tych czynności).

3. podzielność i przerzutność

podzielność uwagi to zdolność do skupiania jej jednocześnie na kilku obiektach lub czynnościach.

przerzutność uwagi to zdolność do szybkiego skupiania uwagi i przenoszenia jej z jednego obiektu na drugi lub z jednej czynności na drugą.

Zaburzenia uwagi

Najczęstsze zaburzenia uwagi przybierają postać:

1. nadmiernej przerzutności uwagi

2. trudności przenoszenia uwagi

3. zmniejszenia trwałości i zakresu uwagi

Wyobraźnia

Definicja: Wyobraźnia jest odzwierciedleniem w świadomości obrazów, przedmiotów, zjawisk i zdarzeń, które w danej chwili nie oddziałują bezpośrednio na narządy zmysłów człowieka.

Proces wytwarzania wyobrażeń nazywamy wyobraźnią. Proces ten przebiega z różnym nasileniem u różnych osób. Są jednostki odznaczające się szczególnie bujną wyobraźnią.

W zależności od udziału świadomego aktu woli w tworzeniu wyobrażeń wyobraźnię dzielimy na:

wyobraźnię mimowolną ( obrazy przesuwają się w świadomości swobodnie, w nie zamierzony sposób, czasem nawet wbrew woli osoby, która je wytwarza np. marzenia senne.)

wyobraźnię dowolną( tu wyróżniamy wyobraźnię kierowaną i twórczą)

W wyobraźni kierowanej obrazy powstają pod wpływem rozmaitych zewnętrznych oddziaływań. Są to np. wyobrażenia wywołane lekturą książki, kierowane wykładem nauczyciela.

Wyobraźnia twórcza pozwala tworzyć obrazy całkowicie oryginalne. Wykraczają one swoim zakresem treściowym poza dane dostarczone przez pamięć i spostrzeganie, mogą dotyczyć przeszłości, teraźniejszości lub przyszłości.

Szczególnym przejawem wyobraźni twórczej są marzenia. Ich treścią są dążenia i pragnienia człowieka rzutowane w przyszłość.

Marzenia mogą też być nierealne, nazywa się je wtedy mrzonkami.

Marzenia pełnią szczególną rolę w sytuacji choroby. Pomagają budować nadzieję, która niejednokrotnie wykazuje zdolność uzdrawiania, a przynajmniej pomnażania sił do walki a chorobą.

Pamięć i uczenie się

Pamięć polega na zapamiętywaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu treści doznanych uprzednio emocji, myśli, spostrzeżeń oraz dokonanych czynności ruchowych.

Pamięć jest właściwością psychiczna, która umożliwia kształtowanie się doświadczeń człowieka i późniejsze z nich korzystanie. Zatem jest sposobem gromadzenia przez człowieka potrzebnych mu informacji. Wprowadzenie tych informacji do pamięci nazywa się zapamiętywaniem.

Proces utrzymywania informacji w pamięci nazywa się przechowywaniem, natomiast odzyskiwanie tych informacji zwiemy przypominaniem.

Część informacji po jakimś czasie nie można odzyskać, mówimy wtedy o zapominaniu.

Zapamiętywanie, przechowywanie i przypominanie nazywa się fazami pamięci.

Do najważniejszych cech pamięci należą:

1. szybkość zapamiętywania

2. trwałość pamięci

3. wierność pamięci

4. gotowość pamięci

szybkość zapamiętywania- ludzie różnią się pomiędzy sobą czasem, który muszą poświęcić, aby zapamiętać dane informacje.

trwałość pamięci- jest zdolnością do długotrwałego przechowywania informacji.

wierność pamięci- to inaczej dokładność odtwarzania zapamiętanych informacji.

gotowość pamięci- jest zdolnością do szybkiego odtwarzania zapamiętanych informacji.

Zaburzenia pamięci

Do podstawowych zaburzeń pamięci zalicza się:

1. nadczynność pamięci

2. niedoczynność pamięci

3. zafałszowanie pamięci

nadczynność pamięci (hipermnezja)- polega na zdolności do bardzo szybkiego zapamiętywania oraz wzmożonej gotowości pamięci.

niedoczynność pamięci (hipomnezja) -dzieli się na:

1. zaburzenia pamięci czynnościowe

2. zaburzenia pamięci spowodowane zmianami organicznymi( występują w różnego pochodzenia uszkodzeniach OUN. Są charakterystyczne dla zespołu otępiennego- konfabulacje czyli chorzy opowiadają o czymś , co im się w rzeczywistości nie zdarzyło)

Do zafałszowań pamięci(paramnezji) zalicza się:

konfabulacje

złudzenia( polegają na zniekształconym przypominaniu prawidłowo zapamiętanych faktów)

zjawiska deja vu ( polegają na poczuciu , że się już dany przedmiot, osobę lub zjawisko widziało, mimo że w rzeczywistości nie miało to miejsca.)

Myślenie i mowa

Myślenie jest jednym z czynników umożliwiających stały proces regulacji stosunków pomiędzy człowiekiem a środowiskiem, które go otacza. Regulacja ta polega na tym, że człowiek nie poddaje się biernie wpływom środowiska, lecz również na nie oddziałuje.

Najczęściej wyróżnia się następujące operacje myślowe:

1. analizę

2. syntezę

3. porównywanie

4. abstrahowanie

5. uogólnianie

analiza- polega na wykrywaniu części składowych w danych całościach.Jest to rozdzielanie na części składowe zjawisk, sytuacji, pojęć np. analiza naszego stanowiska pracy.

synteza- jest operacją odwrotną do analizy, polega na scalaniu elementów w określone całości.

porównywanie- to ujmowanie podobieństw i różnic pomiędzy sytuacjami, zjawiskami, przedmiotami.

abstrahowanie- polega na wyróżnieniu jednej właściwości sytuacji, zjawiska, przedmiotu, z jednoczesnym pominięciem innych cech.

uogólnianie- jest ujmowaniem cech wspólnych dla jakiejś klasy sytuacji, zjawisk, przedmiotów.

Wszystkie czynności myślowe, a zwłaszcza abstrahowanie i uogólnianie, są podstawą bardziej złożonej czynności myślowej, jaką jest kształtowanie pojęć.

Pojęcia- to taki rodzaj reprezentacji rzeczywistości w umyśle człowieka, której treścią są ogólne właściwości, wspólne dla jakiegoś zbioru rzeczy, oraz stosunki pomiędzy elementami rzeczywistości.

Przyjmuje się, że myślenie pojęciowe jest właściwe jedynie człowiekowi.

W literaturze psychologicznej wyróżnia się następujące rodzaje myślenia:

1. myślenie sensoryczno- motoryczne( nazywane inaczej zmysłowo- ruchowym, jest związane z manipulowaniem różnymi przedmiotami. Występuje ono u zwierząt i dominuje u człowieka w pierwszych trzech latach życia.)

2. myślenie konkretno- wyobrażeniowe( pojawia się u człowieka powyżej trzeciego roku życia np. zabawy dzieci w wieku przedszkolnym)

3. myślenie słowno- logiczne( nazywa się też myśleniem pojęciowym lub abstrakcyjnym. Myślenie pojęciowe jest myśleniem słownym. W myśleniu tym człowiek ujmuje związki pomiędzy pojęciami oraz rozmaite związki logiczne pomiędzy zjawiskami, przedmiotami.)

Najczęściej wynikiem myślenia słowno- logicznego są sądy.

Proces wyprowadzania jednych sądów z drugich nazywamy rozumowaniem.

Sąd jest stwierdzeniem jakiegoś stanu rzeczy lub też związku czy braku związku między pojęciami.

Ludzie różnią się między sobą następującymi cechami procesu myślenia:

1. krytycyzmem i samodzielnością myślenia

2. giętkością myślenia

3. szybkością myślenia

Zaburzenia myślenia

Najczęstsze zaburzenia dotyczą treści(czyli tego o czym się myśli) i toku myślenia( czyli przebiegu myślenia).

Do zaburzeń treści myślenia zaliczamy:

1. Urojenia

2. Idee nadwartościowe

3. Natręctwa myślowe

Urojenia są zawsze objawem choroby psychicznej.

Urojeniami nazywamy fałszywe sądy, które chory wypowiada z głębokim przekonaniem o ich prawdziwości i których nie koryguje mimo oczywistych dowodów błędności.

Treść urojeń bywa bardzo rozmaita( najczęściej urojenia prześladowcze, urojenia zazdrości itp. )

Urojenia mogą wykazywać różną budowę i stopień systematyzacji. Od wysoce usystematyzowanych, zwanych paranoicznymi, które wykazują znaczne pozory logiczności i są dla osób postronnych, niejednokrotnie przekonujące, aż po zupełnie niespójne, zwane inkoherentnymi, których absurdalność i bezład budowy uderza wszystkie osoby obserwujące chorego.Mówi się wtedy o tzw. obłędzie udzielonym.

Idee nadwartościowe są przekonaniami , które człowiek uważa za szczególnie ważne, słuszne i z którymi jest silnie związany emocjonalnie. One wyrażają się w przykładaniu szczególnej wagi do pewnych wartości, dążeń, planów i zamierzeń życiowych.

Czasem idee nadwartościowe można obserwować w szczególnie żarliwym lub fanatycznym kulcie religijnym.

Natręctwa ( obsesje) są to myśli lub wyobrażenia uporczywie narzucające się lub czynności ruchowe wielokrotnie wykonywane mimo przeswiadczenia o ich niedorzeczności.

Natrętne myśli są nękającymi daną osobę wątpliwościami, najczęściejco do prawidłowości własnego postępowania. Chory dręczy się bezustannym zastanawianiem, czy np. zamknął dobrze drzwi od mieszkania.

Natrętne czynności polegają na wielokrotnym ich powtarzaniu.

Bliskim natręctwom objawem, równie uporczywym i nękającym są fobie.

Fobie polegają na występowaniu lęku w określonych sytuacjach oraz na dążeniu do ich unikania, jak również na przeżywaniu lęku przed tymi sytuacjami np. lęk przestrzeni, lęk przed zabrudzeniem się itp.

Do typowych zaburzeń toku myślenia należą:

1. przyśpieszenie toku myślenia

2. spowolnienie toku myślenia

3. zahamowanie i otamowanie toku myślenia

4. rozkojarzenie toku myślenia

Mowa

Mowa jest społecznie wypracowanym systemem znaków i reguł operowania nimi, będącymi środkiem porozumiewania się ludzi.

W ten sposób zdefiniowaną mowę nazywa się inaczej językiem.

Znaki mowy, które można nazwać słowami, mają określone znaczenie, reprezentując symbolicznie całą niemal rzeczywistość.

Mowa pełni wiele funkcji. Do najważniejszych należą:

1. funkcja ekspresywna

2. funkcja komunikacyjna

3. funkcja regulacyjna

Funkcja ekspresywna mowy polega na tym, że za jej pomocą możemy nie tylko przekazywać informacje, ale i wyrażać uczucia. Uczucia można wyrażać przez treść mowy i przez tzw. elementy paralingwistyczne, jak melodia zdań, akcenty, intonacje nadawane słowom tempo wypowiedzi.

Istotą funkcji komunikacyjnej jest przekazywanie innym ludziom rezultatów czynności poznawczych, czyli informowanie o tym, co się widziało, wyobraziło, usłyszało, przypomniało czy pomyślało.

Funkcja regulacyjna mowy ma najszerszy zakres. Pozwala na regulację stosunków pomiędzy ludźmi, przez przekazywanie im określonych dyspozycji, oraz przyjmowanie od nich dyspozycji, czyli poleceń, próśb, postanowień, objaśnień. Funkcja ta umożliwia również człowiekowi regulację stosunków z samym sobą.

Zaburzenia mowy

Zaburzenia mowy wykazują znaczną różnorodność i bardzo zróżnicowane pochodzenie. Biorąc pod uwagę pochodzenie zaburzeń mowy można je podzielić na:

1. wewnątrzpochodne ( spowodowane dysfunkcjami czynnościowymi)

2. wewnątrzpochodne (spowodowane uszkodzeniami struktur ośrodkowych i struktur obwodowych układu nerwowego)

3. zewnątrzpochodne (spowodowane wpływem środowiska)

Do typowych zaburzeń mowy pochodzenia czynnościowego należy jąkanie, charakteryzujące się zaburzeniem tempa i płynności mowy. Jąkanie jest ściśle związane z funkcją ekspresywną mowy, występuje głownie przy ekspresji uczuć, ale zaburza też w sposób istotny funkcję komunikacyjną mowy. Jąkanie można zaliczyć do objawów nerwic.

Objawem ciężkich chorób psychicznych jest taki objaw czynnościowy jak mutyzm. Jest on zupełnym milczeniem chorego i stanowi najczęściej wyraz jego stosunku do otoczenia.

Do zaburzeń mowy spowodowanych uszkodzeniem układu nerwowego można podać najcięższy rodzaj zaburzeń mowy nazywany afazją, który spowodowany jest uszkodzeniem struktur korowych mózgu. Najczęstszym objawem jest brak rozumienia słów lub niemożność znalezienia właściwych i porozumiewanie się z otoczeniem za pomocą gestów i nieartykułowanych dźwięków.

Zaburzeniem spowodowanym uszkodzeniem nerwów obwodowych , tych które odpowiadają za ruchy mięśni artykulacyjnych , może być dysartria. Ta mowa jest bełkotliwa i trudno zrozumiała.

Przykładem zaburzeń mowy związanych z wpływem środowiska mogą być dysleksja(trudność w odbiorze mowy pisanej) i dysortografia(trudność w wyrażaniu się, komunikowaniu za pomocą mowy pisanej).

Te zaburzenia spowodowane są nierównomiernością rozwoju w poszczególnych sferach funkcjonowania psychicznego dziecka.

---