Witaminy - związki niezbędne do życia, o zróżnicowanej budowie, spełniające w organizmie ważne funkcje biologiczne i stanowiące substancje egzogenne, Prowitaminy - związki, z których w organizmie żywym powstają właściwe witaminy, Antywitaminy - związki o działaniu przeciwstawnym do witamin, Hipowitaminoza - ukryty niedobór witamin, Hiperwitaminoza - efekt wywołany nadmiernym spożyciem witamin.Cechy charakterystyczne dla witamin rozpuszczalnych w tłuszczach:Dla trawienia konieczna żółć, Transport poprzez chylamikrony, Wchłanianie poprzez układ limfatyczny do krwi, Odkładane w wątrobie i tkance tłuszczowej, Ryzyko toksycznościWITAMINA A Obejmuje szereg związków wykazujących aktywność biologiczną ol-trans-retinolu. Również karotenoidy które posiadają tę aktywność. Formy witaminy A aktywne w organizmie: re tinol, retinal, kwas Reginowy, beta-karoten.Niezbędne dla:Prawidłowego widzeniaNabłonka i skóry Wzrostu tkanekUtrzymania stabilności nabłonków komórkowych Pomocna w: Syntezie hormonów kory nadnerczySynteza tyrozyny poprzez tarczycęUtrzymania otoczki komórki nerwowej W budowaniu erytrocytówW reakcjach odpornościowych Źródła pokarmowe witaminy A Tłuszcze rybne i oleje Olej z wątroby halibuta Olej z wątroby dorsza Śledzie i makrele Masło Margaryna Jaja Mleko pełne Twaróg tłusty Wątroba wołowa Wołowina, wieprzowina Produkty dostarczające karoten Marchew Warzywa liściaste Pomidory Brzoskwinie Banany Pomarańcze Magazynowanie witaminy A:Wątroba 96% Nerki 4% Osocze 40% Płuca Nadnercza Kwas retinowy nie jest magazynowany -z żółcią wydzielany jest β-glukuronid Niedobór (Hipowitaminoza):Suchość skóry „gęsia skórka” Zmiany w błonach śluzowych oczu Utrata przejrzystości gałki ocznej Kurza ślepota Zmiana w śluzówce dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, moczowego, pochwy Obniżenie odporności organizmu, wzrost kości i rozwój zębów Degeneracja włókien nerwowychNadmiar (hiperwitaminoza):Ociężałość Osłabienie mięśni Utrata apetytu Zahamowanie wzrostu Owrzodzenie skóry Wytrzeszcz Obniżenie powiek Deformacja czaszki, twarzy, serca, nerki, centralnego systemu nerwowego Dawka terapeutyczna 900 μg RE/ dzień Zalecenia dziennego spożycia:Niemowlęta 450 Kobiety600 µg/dzień Mężczyźni700 µg/dzień
Witamina D Chalekalcyferol Ergokalcyferol 25-hydroksycholekalcyferol. Jest unikalna, bo: możemy 7-dehydrocholesterol przekształcać w witaminę D.Rola: Niezbędna do prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforowej tworzenia kości: Wzmaga wchłanianie wapnia, fosforu z pożywienia (jelita) Pobudza uwalnianie wapnia z kości (reabsorbcja) Utrzymanie stałego poziomu wapnia we krwi Metabolity w osoczu krwi:1,25-dwuhydroksycholekalcyferol 24,25-dwuhydroksycholekalcyferol25-hydroksycholekalcyferol. Źródłaj.m/100g Pikling wędzony Węgorz Śledź Makrela Żółtko Jajo całe Kurka Borowik Pieczarka Wątroba cielęca Wątroba wieprzowa Wątroba wołowa Smalec Mleko krowie pełne Wołowina Kapusta. MAGAZYNOWANIE: Tkanka tłuszczowa Mięśnie szkieletowe PRZYCZYNY NIEDOBORU Zaburzenia w krążeniu jelitowo-wątrobowym Zmniejszona synteza w skórze Upośledzone wchłanianie Zaburzenia w metabolizmie
EFEKTY NIEDOBORU: Demineralizacja kości (krzywica) Osteoporoza Osteomalacja (rozmiękczenie kości) EFEKTY NADMIARU: Osłabienie Zmiękczenie Utrata apetytu Bóle głowy i brzucha Biegunka Wymioty Wielomocz Kalcyfikacja tkanek mięśni Dawka toksyczna250 μg dziennie dzieci 1,25 mg dziennie dorośli Witamina E Formy: α, β, γ, δ-tokoferol (tokole)oraz α, β, γ, δ-tokotienal (tokotrienole). 1 ekwiwalent = 1 mg α-tokoferolu Rola w organizmie: Detoksykacja rodników utleniających powstających w metabolizmie Stabilizacja błon komórkowych Regulacja reakcji tleniania Ochrona witaminy A i PUFa przed utlenianiem Zmniejszenie ryzyka powstawania nowotworów. Źródła Wieprzowina Wołowina Mięso kurczaka Masło Smalec Jaja Halibut Dorsz Mleko Kasza jęczmienna Płatki owsiane Ryż Chleb pszenny Chleb żytni Kiełki pszenicy Warzywa Owoce Oleje, roślinne Słonecznikowy Sojowy Rzepakowy Margarynowy. magazynowanie: Nadnercza Gruczoły śluzowe Jądra Płytki krwi Tkanka tłuszczowa Wątroba Mięśnie Biodostępność: Wchłanianie z racji pokarmowych 40% α-tokoferol[mg]/nienasycone kwasy tłuszczowe [g] >= 0,6 - prawidłowa biodostępność selen, cynk, żelazo, miedź, aminokwasy, witamina A, C, metale ciężkie, nitrozaminy, dwutlenek azotu Niedobór: na ogół się nie zdarzają Nadmiar: dobrze tolerowany, pewne zaburzenia pojawiają się przy dawce > 600 mg/dzień Witamina K Mena chinon (K2) - bakterie, filochinon (K1) - w przyrodzie, menadion??? (K3) - forma syntetyczna Źródła: Mleko, mieso, chleb, ziemniaki, marchew, pomidory, brzoskwinie Ser, masło, jaja, olej kukurydziany, groszek zielony, kawa Wątroba wołowa, kapusta, kalafior Szpinak, sałata, brukselka, herbata zielona ROLA W ORGANIZMIE: synteza białek związanych z krzepliwością krwi repulacja mineralizacji tkankowej (wchodzi w skład białek powstrzymujących kalcyfikację tkanek mięśniowych) mineralizacja kośćca udział w metabolizmie prostaglandyn poprzez hamowanie aktywnej syntezy prostaglandyny H. Mięśnie odkładania:skóra mięśnie gruczoły limfatyczne nadnercza płuca szpik kostny nerki Przedawkowanie - anemia, żółtaczka, uszkodzenie mózgu (tylko syntetyczne mogą zaszkodzić) witamina C: kwas askorbinowy, kwas dehydroaskorbinowy. Źródła: Pietruszka ziel.papryka brukselka kalafior Szpinak kapusta ziemniaki marchew Cz.porzeczka truskawki cytrusy melony banany jabłka Rola:Niezbędne dla syntezy kolagenu Ułatwia absorpcję Fe3+Przeciwutleniacz Niezbędna dla syntezy tyroksyny Udział w metabolizmie białek Zwiększa odporność na infekcje Niedobór - szkorbut Nadmiar: w sumie 2 g dziennie:Wymioty Biegunka Bóle głowy Zmęczenie Zaczerwienienie skóry MAGAZYNOWANIE: wątroba Mózg Leukocyty Nadnercza Gruczoły śluzowe Zapasy w organizmie 20mg/kg m.c. Tiamina [mg/100gz]B1 Mięso wieprzowe drób wołowina kasza jęczmienna Mleko płatki owsiane kalafior ziemniaki Jaja Funkcje: Koenzym enzymów związanych z metabolizmem enzymów Podtrzymuje normalny apetyt Niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego Niedobór - beri-beri Nadmiar - wzrost pulsu, osłabienie, bóle głowy, podenerwowanie Magazynowanie: Serce Nerki Wątroba Mózg Norma 0,4 mg/m.c. Źródła: Wątroba nerki jaja wołowina Mleko ziemniaki chleb pł.kukurydziane Rola:Koenzym enzymów uczestniczących w metabolizmie organizmu Podtrzymuje normalne widzenie Niezbędne dla prawidłowego wyglądu skóry Niedobór - aryboflawinoza 1/3 zapasów ogólnoustrojowych gromadzi się w wątrobie. NiacynaPP Formy aktywne - kwas nikotynowy, amid kwasu nikotynowego Występowanie: Orzechy wątroba wołowina dorsz Ser żółty jaja groszek chleb Ziemniaki mleko cebula jabłka Rola:Składnik dwóch koenzymów (NADP, NAD) Podtrzymuje zdrowy wygląd skóry Podtrzymuje prawidłowe funkcjonowanie systemu nerwowego i układu trawiennego Niedobór: pelagra Nadmiar: Biegunka Bicie serca (przyspieszone) Bolesność przy ucisku Trudności w przełykaniu Wymioty Osłabienie Nadmiar pocenia Magazynowanie: Wszystkie tkanki, najwięcej w wątrobie Zapasy ustrojowe wystarczają na 2-6 tygodni. Może powstawać z tryptofanu, dlatego zapotrzebowanie wyraża się w równoważnikach niacyny. Równoważnik = 1mg niacyny lub 60 mg tryptofanu. Witamina B6 Pirydoksal, pirydoksyna, pirydoskamina Źródła: Fasola sucha ziemniaki jaja baranina Groch suchy wieprzowina kapusta szpinak Marchew pomidory MAGAZYNOWANIE: Mięśnie 80% Wątroba 10% Pozostałe tkanki 10% Rola:Składnik koenzymów uczestniczących w metabolizmie kwasów tłuszczowych i aminokwasów Pomocna w przekształcaniu tryptofanu do niacyny Pomocna w tworzeniu erytrocytów Niedobór: Anemia Zajady Dermakozy Odkładanie kamieni nerkowych Wrażliwość mięśni na ucisk Zanik brodawek na języku Nadmiar: >200 mg/dzień Depresja Zmęczenie Bóle głowy Trudności w chodzeniu Biotyna Źródła: Czekolada kalafior grzyby jaja mleko Sery cebula buraki wieprzowina Chleb ziemniaki groch suchy Rola: Składnik koenzymów uczestniczących w metabolizmie enzymów Synteza tłuszczów Uczestniczy w metabolizmie aminokwasów i syntezie glikogenu Niedobór:Zaburzenia pracy serca Utrata apetytu Depresja Bóle głowy Suchość skóry Wypadania włosów Kwas pantotenowy Najmniej trwały z grupy witamin B Rola: Składnik CoA uczestniczącego w metabolizmie enzymów Źródła: Wołowina wieprzowina grzyby groch jaja Chleb kalafior 0,92 ziemniaki mleko Niedobór: Wymioty Zaburzenia jelitowe Zmęczenie Nadmiar: Zatrzymanie wody Przypadkowe biegunki Kwas foliowy Kwas pterylglutaminowy (rozpuszczalny w wodzie) CECHY: Jest trwały Jedna reszta kwasu glutaminowego Nie występuje w żywności Biodostępność 2 razy wyższa niż naturalnych folianów Rola: Niezbędny do syntezy kwasów tłuszczowych Niezbędny dla przemian niektórych aminokwasów Przyspiesza biosyntezę biotyny w przewodzie pokarmowym FOLIANY - pochodne kwasu foliowego występujące w żywności. CECHY: Występuje w formie zredukowanej Mają wiele reszt kwasu glutaminowego Nietrwałe - ulegają rozkładowi pod wpływem temperatury Źródła Kasza jęczmienna wieprzowina wołowina jaja Chleb brokuły sałata kapusta biała Ziemniaki mleko krowie. Podczas gotowania przechodzi do wody część monoglutaminianów. Przy działaniu światła słonecznego i temperatury - straty. Niedobór:Anemia Nowotwory jelita grubego Zaburzenia naczyniowo-sercowe Ryzyko wad cewy nerwowej Witamina B12 Kobalamina, cyjanokobalamina Rola: Składnik enzymów Uczestniczących w syntezie nowych komórek Pomocna w utrzymaniu prawidłowego stanu komórek nerwowych MAGAZYNOWANIE: Wątroba 60% Mięśnie 30% Zapasy 2-5 μg Funkcja jednej witaminy z grup B zależy od obecności pozostałych np. kwas foliowy, witamina B12 Kwas foliowy - tiamina (kwas foliowy niezbędny dla wchłaniania witaminy B1 Witamina B12 - foliany - niacyna - wymagają obecności ryboflawiny, stad ich niedobór zaburza ich działanie