ZESTAW A
1.Formy rzeźby I rzędu w trzeciorzędzie w Sudetach
masywy, kotliny, zrównania górskie i podgórskie.
2.Surowce mineralne miocenu
sól kamienna, fosforyty, kaoliny, iły, węgiel brunatny, siarka.
3. Jednostki geologiczne w Karpatach zach.
Karpatach Zachodnich wyróżnia się Karpaty Zewnętrzne (fliszowe) i Karpaty Wewnętrzne (lub Centralne), rozdzielone szerokim obniżeniem (dolina Wagu, kotliny: Żylińska, Orawska i nowatorska), którym biegnie pieniński pas skałkowy. Do Karpat Zewnętrznych zalicza się: Białe Karpaty, Jaworniki, Beskidy Zachodnie, Pogórze Karpackie. Karpaty Wewnętrzne obejmują pięć łukowato wygiętych ciągów górskich: Małe Karpaty, Inowiec, Mała Fatra, Tatry, Góry Lewockie.
4.Cechy rozmieszczenia roślinności w Polsce
Roslinność w polsce cechuje zdecydowany wpływ rzeźby, litologi, właściwości wodnych i klimatycznych czyli równoleznikowa pasowość. W poszczegulnych pasach wyraźnie zaznacza się odrębność pomiędzy zachodnią i wschodnią częscią kraju. Kontrast pomiędzy roślinością gór a obszarem niżowo-wyżynnym. W górach widoczna jest piętrowość roslin (regle). Typowość w stosunku do europy - stosunkowo niewiele roślin ma swoje zamkniete granice wystepowania na terenie polski.
5.Charakterystyka łęgów
Lasy łęgowe to lasy nadrzeczne występujące w dolinach rzek i strumieni, na siedliskach wilgotnych, w których głównym czynnikiem ekologicznym warunkującym życie i rozwój jest poziomy ruch wód. W Polsce spotykamy trzy typy nadrzecznych lasów łęgowych:
- łęgi wierzbowo-topolowe wraz ze wczesnymi stadiami ich rozwoju - wiklinowiskami nadrzecznymi
- łęgi wiązowe i wiązowo-jesionowe występujące w dolinach dużych rzek Polski;
łęgi jesionowo-olchowe występujące w dolinach małych rzek
wystepowanie: kraina Miechańsko-Sandomierska, Mazowiecka, Żuławy wiślane
6.Intruzje granitowe w Polsce
W polsce intruzje granitowe tworzą trzon krystaliczny Tatr i Karkonoszy, występują także w okolicach Strzegomia, Strzelin, Ślęży. Sjenit wyst. w Sudetach w okolicy Złotego Stoku.
7.Kiedy i jak powstały kotliny podkarpackie
Na kotliny podkarpackie składają się - kotlina Sandomierska i Oswiecimska. Powstawały podczas fazy fałdowania alpejskiego kiedy to powstały rozległe obniżenia na przedpolu karpat. Oraz pliocen kiedy miało miejsce intensywen wypietszanie utworów mioceńskich.
8.Kryteria wydzieleń obszarów górskich
równin śródgórskich, regla dolnego, regla górnego, subalpejski, alpejski
9.Wymień krajobrazy wyżynne
krajobrazy wyżynny dzieli się na lessowy, węglanowy, krzemionkowy. Lesowy charakteryzuje się glebami pruchnicznymi (częściowo czrnoziemy), głeboko położonymi wodami oraz roślinnościa typu grądy, zarośla ciepłolubne. Weglanowy gleby typu rędziny, roslinność ta sama i woda w szczelinach krasowych. Natomiast krzemianowy - poziom wód płytki, gleby bielicowe, brunatne o różnym podłożu -roślinność bory , grądy.
10.Fazy wydmotwórcze w Polsce
wydmy bałtyku stanowią najmłodszy holoceński zespół eloiczny w polsce. Dwa rodzaje wydmy białe młode oraz wydmy południowe stare.czynnik antropogeniczny (przypadkowepożary) uruchamiaja procesy eoliczne. Na koniec wadliwa gospodarka leśna = żle przeprowadzone melioracje . inny fazy zmiany klimatu cofanie się drzew to uruchamia procesy wietrzeniowo -denudacyjne tworzy się akumulacja.
11. Jakie skutki dla nizin podmorskich miała ingresja holoceńska
wytapianie się brył lodowych w pierwszej fazie holocenu, powstawanie jezior następnie przez sały holocen zanik jezior zaczeły twożyć się torfowiska. Kształtowanie się gleb.
12.Charakterystyka rzeźby staroglacjalnej
Rzeźba staroglacjalna cechuje się przewagą form polodowcowych z wcześniejszych zlodowaceńm. Powstałe wtedy formy glacjalne podlegały niszczeniu i ewolujci w trakcie okresu miedzylodowcowego a takrze w warunkach peryglacjalnych w okresie ostatniego alodowacenia. Cechą charakterystyczna jest brak jezior, w krajobrazie przeważaja równiny oddzielone od siebie pradolinami.
13 Pozostałości w rzeźbie po fazie gordzieńskiej
mało moren czołowych, ale zaburzione glacjotektonicznie, nie tworzą wyraźnych ciągów, morena czołowa na Wyspie Wolin i bezpośrednio koło Jeziora Gardno, bardzo mało sandrów, formy typowe to moreny denne, Puszcza Wkrzańska - trochę utworów w obrębie Niecki Szczeciańskiej: pradolina pomorska - zbiór kilku dłuższych i krótszych odcinków.
14.Kiedy była zlodowacona nizina Mazowiecka
zlodowacenie północnopolskie - V zlodowacenie Wisły
ZESTAW B
1. Struktury mezozoiczne Polski
wał środkowo-polski
niecka brzeżna
niecka szczecińsko-łódzko-miechowska
monoklina przedsudecka
monoklina krakowsko-czestochowska
2. Płaszczowiny Karpat Zew.
Płaszczowina Magurska
Płaszczowina Śląska
(płaszczowiny reglowe i wierchowe)
3. Cechy rzeźby krajobrazu młodoglacjalnego
-poddany działalności zlodowaceń, ich wynikiem są: moreny (czołowe, spiętrzone, akumulacyjne, denne), jeziora polodowcowe, sandry, zastoiska przed czołem lądolodu,
-gleby: brunatne na glinach, brunatne na piaskach, gliny, piaski, żwiry
4. Budowa geologiczna krystalniku Orlicko-Bystrzyckiego
- łupki łyszczykowe i granitognejsy prekambryjskie oraz margle i piaskowce górnokredowe
5. Wystąpienia trzeciorzędowych skał wulkanicznych w Polsce
paleogen(śr.oligocen): - wulkanizm bazaltowy: Niecka Turoszowska, okolice Złotoryi, Leśnej, rejon opolski, Góra św. Anny
6. Kiedy były zlodowacone Karkonosze
Karkonoskie zlodowacenia:
- przed zlodowaceniem Odry (tzw. zlodowacenie stokowe) - brak większych form glacjalnych.
- zlodowacenie Odry (dwudzielne):
* faza A - do 900 m, jęzory długości w granicach 3 km.
* faza B - ograniczała się tylko do kotłów lodowcowych i małych lodowczyków, które połączyły się ze sobą.
- zlodowacenie Wisły - dość znaczne rozmiary.
7. Roślinność fazy atlantyckiej
Najcieplejszy okres holocenu, rozprzestrzenia się las liściasty, sosna wycofuje się na mniej urodzajne podłoże. Dominuje dąb, lipa wiąz, jesion, klon, olcha, pojawia się grab-dęby atlantyckie ( to bardzo ważne ogniwo w datowaniu), wspaniały materiał stolarski.
8. Kryteria wydzieleń krajobrazów wyżynnych
9. dlaczego roślinność Polski posiada cechy przejściowości
cechy przejściowości roślinności Polski związane są z przejściowością klimatu Polski (od morskiego do kontynentalnego) oraz przejściowością charakteru układu gleb strefowych (pd.zach. i zach. - gl.brun. / PN.wsch. i wsch. gl.bielicowe)
10. Kryteria wydzieleń krajobrazów niżowych wg Rychlinga
- bardziej uporządkowana klasyfikacja niż kryteria Kondrackiego, inne kryteria
- kryterium morfogenetyczne dla klasy i rodzaju:
Nizinny
Wyżynny
Górski
Dolin i obniżeń
Antropogeniczny
- na podstawie gatunku wprowadza zróżnicowanie wynikające z genezy (niziny), roślinności (góry), litologiczne (wyżyny: rodzaje, gatunki - stopień rozwinięcia)
- umieszcza góry niskie w krajobrazie wyżynnym.
11. Główne fazy postoju lądolodu zlodowacenia Wisły
subfazy: chodzieska, krajeńska, kujawska
12. Trzeciorzędowe formy Jury Krakowsko-Częstochowskiej
Rów Krzeszowicki, Rów Wisły, wypiętrzenie Garbu Tenczyńskiego, zjawiska krasowe (leje krasowe, jaskinie, żłobki krasowe, żebra krasowe, jamy i kieszenie krasowe)
13. Typy krajobrazów w Polsce
Kondracki - starsza klasyfikacja:
- krajobrazy górskie, wyżynne i niżowe
- dla każdego z tych trzech zastosował inne kryterium w dalszych wydzieleniach:
* kryterium genetyczne dla nizin:
- Krajobraz nadmorski
- Krajobraz młodoglacjalny
- Krajobraz staroglacjalny
- Krajobraz dolin i równin akumulacyjno-wodnych
* kryterium wysokościowe dla gór ( odbicie w roślinności):
- Równin śródgórskich
- Regla dolnego
- Regla górnego
- Subalpejski
- Alpejski
Rychling
- bardziej uporządkowana, inne kryteria
- kryterium morfogenetyczne dla klasy i rodzaju:
Nizinny
Wyżynny
Górski
Dolin i obniżeń
Antropogeniczny
- na podstawie gatunku wprowadza zróżnicowanie wynikające z genezy (niziny), roślinności (góry), litologiczne (wyżyny: rodzaje, gatunki - stopień rozwinięcia)
- umieszcza góry niskie w krajobrazie wyżynnym.
14. Gdzie w Polsce występują wydmy
-Słowiński Park Narodowy
-Mierzeja Łebska
-Puszcza Kozienicka
-Kargowska Kotlina
-wyspa Wolin, Półwysep Helski
-ogólnie wybrzeże Bałtyku
krajobraz wydmowy, utwory eoliczne - w całej Polsce, najmniej na północy i na pojezierzach, całe mnóstwo w pradolinach i sandrach
ZESTAW C
dowody wielokrotnego zlodowacenia w tatrach
W centrum Tatr formy glacjalne związane z 3 kolejnymi zlodowaceniami - współczesna rzeźba Tatr - efekt nakładających się 3 zlodowaceń. Na Podhalu, na przedpolu stożki napływowe rzecznolodowcowe, najwyższy stożek związany z najstarszym zlodowaceniem (+ - zlodowacenie Sanu), zniszczona forma i materiał w znacznym stopniu zasypany. W następnym zlodowaceniu (Odry), sedymentacja na większym obszarze i w związku z tym, jest mniejsza miąższość. Ostatnie zlodowacenie (Wisły) - jeszcze niższe stożki. Na Podhalu mamy 3 poziomy stożków napływowych rzeczno-lodowcowych: poziom Antałówki (najwyższy), poziom Bystrego (sedymentacja dwudzielna), stożek Zakopanego (najlepiej zachowany). W dolinach rzek karpackich - 3 poziomy teras o podobnym wieku (też z 3 zlodowaceń). Najdłuższy lodowiec: 14 km (lodowiec Białki z bocznymi Rybiego Potoku i Roztoki), drugi lodowiec: 8 km Suchej Wody. Tatry Wysokie - bardzo duży stopień przeobrażenia glacjalnego zarówno w obrębie stoków jak i dolin: kotły ( proste, złożone, np.: K.Gąsienicowe, Dolina 5 Stawów), w zależności od wysokości - piętrowość kotłów (Morskie Oko - Czarny Staw), suche lub wypełnione (suche: za Mnichem, Mięguszowiecki), moreny recesyjne. Tatry Zachodnie - krótsze lodowce: Dolina Chochołowska 6 km, pozostałe 3-4km, mniejszy stopień przeobrażenia glacjalnego, klasyczne formy: Dolina Miętusia, Dolina Małej Łąki. Efektem działalności procesów wietrzeniowo-denudacyjnych i działalności lodowców Karpaty obniżyły się o 30-50 m. Na Antałówce spoczywają żwirowiska najstarszego zlodowacenia, na Bystrem leżą żwirowiska starszego zlodowacenia, z moreną w Kuźnicach więżą się żwirowiska najmłodszego zlodowacenia. W Tatrach Zachodnich występują 3 cykle recesyjne a w Tatrach Wysokich wylicza się ich 6.
Jednostki geologiczne w Sudetach
-Krystalnik Karkonoski
-Niecka Północnosudecka
-Metamorfik Kaczawski
-Depresja Śródsudecka
-Krystalnik Orlicko-Bystrzycki
-Krystalnik Lądka-Śnieżnika
-Kra Sowiogórska
-Depresja Świebodzic
-Róg górnej Nysy
Jakie skały budują cz. łysogórska gór Świętokrzyskich
Zbudowane są głównie z kwarcytów i łupków kambryjskich
gdzie na niz. w Polsce występuje skupiska roślin górskiej
Polesie Lubelskie - roślinność reliktowa z grupy gatunków górskich
Śląsk - liczne elementy roślinności sudeckiej
- Kotlina Sandomierska - elementy roślinności karpackiej
Dowody wulkanizmu trzeciorzędowego widoczne w krajobrazie
W Sudetach wystąpił wulkanizm powierzchniowy (schyłek oligocenu - miocen), który przyjmuje formy :
neków (G. Św. Anny)
płaskowzgórza bazaltowe i formy żyłowe (okolice Lądka Zdroju, Mały Śnieżny Kocioł)
bazalty trzeciorzędowe (Niecka Turoszowska, okolice Złotoryji, Leśnej, Dzierżoniowa, Niemodlina)
6. Cechy siedliskowe borów suchych
- bory sosnowe - cała Polska - słabo rozwinięty podszyt, ubogie runo, obficie występują mchy i porosty - zróżnicowanie roślinności wynika z głębokości poziomu wód gruntowych.
# bory sosnowe suche - bardzo ubogie, borówka, bruszwica
7. Kryteria wydzielania niz. przez Kondradzkiego
-Krajobraz nadmorski - duże zróżnicowanie roślinności.
-Krajobraz młodoglacjalny - 3 gatunki, każde mające jeziora, zbudowane z sandrów, moren czołowych i dennych, mniejsze zróżnicowanie roślinne niż krajobraz nadmorski.
-Krajobraz staroglacjalny - silnie przekształcony przez procesy peryglacjalne, małe zróżnicowanie wysokości, 2 gatunki, małe zróżnicowanie roślinności i gleb
-Krajobraz dolin i równin akumulacyjno-wodnych - 3 gatunki, 2 pierwsze zróżnicowane pionowo, 3 gatunek dla Polesia Lubelskiego - istotne stosunki wodne.
8. Zasięg zlodowacenia Sanu
Lądolód dotarł do pasa wyżyn i gór, ale podzielił się na kilka części (lobów), które opłynęły wyżyny i góry (np. Świętokrzyskie), potem połączył się znowu i podlazł pod Karpaty (max 420m), a w Sudetach do ok 600m, wlazł w kotliny. Jura Krakowsko - Częstochowska była nunatakiem wklęsłym (obszar centralny) - nie ma śladu egzaracji lodowcowej, akumulacji lądolodu.
9. Formy polodowcowe na pojezierzu Suwalskim
W odniesieniu do zlodowacenia Wisły - rzeźba podlegała tylko z bardzo krótkim okresem niszczenia peryglacjalnego (schyłek zlodowacenia Wisły i niszczenie holoceńskie), dodatkowo znaczne części tego pojezierza są wylesione i lasy nie maskują rzeźby. Jednostki geologiczne: wyniesienie suwalsko-mazurskie i obniżenie perybałtyckie. Najwyżej- Garb Wiżajn, najniżej okolice Jeziora Pomorze. Współczesna powierzchnia obniża się z północy na południe. Przed czwartorzędem rzeźba była inna. 2 duże doliny: Augustów-Olecko-, Fillipów - okolice Wiżajn były niżej, a okolice Sejn - wyżej. Czyli zupełnie na odwrót niż dzisiaj. Miąższość utworów od 300 do 20m (300 - N, 20 - S). na północy lądolód pozostał dłużej, więc lepsza akumulacja, dodatkowo silne zaburzenia glacitektoniczne, bogactwo różnego rodzaju form: ozy, kemy limnoglacjalne (np: oz turtulski, towarzyszący dolinie Czarnej Hańczy), pagórki o starszych jądrach, morena czołowa i inne.
10. fazy powstawania Bałtyku
- bałtyckie jezioro lodowe - około 9 tys. lat p.n.e. (Finowie nazywają to morzem, bo zbiornik miał połączenie z Morzem Białym).
- morze yolidowe - około 8 tys. lodowiec wycofał się bardziej na północ, zbiornik zyskał połączenie z Morzem Białym i Północnym, charakterystyczna fauna: małż yoldia arctica, brzegi morza dość znacznie przesunięte na północ w stosunku do brzegów obecnych, kilkadziesiąt metrów niższy poziom. Może Yoldiowe ma kilka stadiów, gdy lodowiec się cofa, półwysep Skandynawski zaczyna się podnosić, utrudniony kontakt z morzem Północnym, ale brzegi nadal bardziej na północ niż dziś.
- morze litorinowe (od ślimaka Litorina, litorea) - sięgało dalej na południe nią dzisiejsza linia brzegowa.
Mniejsze:
- morze limnea, starobałtyckie, Mya (małże)
11. Krajobraz rzeczno - jeziorny, cechy charakterystyczne
Występowanie wody: płytko z występowaniem jezior lub torfowisk, mały współczynnik odpływu
Roślinność: łęgi, olsy i torfowiska, przewaga łąk, słabe pola uprawne
- Gleby: oglejone bielcie i gleby bagienne
12. Bogactwa mineralne cechsztynu
-sole kamienne i potasowe, solanki występujące na 2/3 terytorium kraju
-złoża miedzi na Dolnym Śląsku
-bituminy, gaz ziemny i ropa naftowa w rejonie Baryczy i środkowej Odry oraz w pasie wybrzeża
-materiały budowlane jak zlepieńce zygmuntowskie („marmury”) z G. Świętokrzyskich i piaskowce budowlane z Sudetów
13. Regiony lessowe w Polsce
- rejon lubelski - lessy mają nawet do 40 m, bardzo dobrze rozwinięte wąwozy, klasyczna rzeźba lessowa.
- rejon sandomierski - wschodnia część przypomina rejon lubelski, zachodnia część charakteryzuje się znacznie mniejszą miąższością lessów, które dostosowują się do rzeźby podłoża.
- rejon krakowski -podobnie jak zachodnia część rejonu sandomierskiego, less łagodzi starszą rzeźbę, głównie w niecce nidziańskiej, część krakowska Jury ciekawa, lelowska wyspa lessowa - formy krasu zakrytego, na powierzchni widać tylko kociołki, zagłębienia, a less dostosowuje się do form, zapada się w głąb (tzw. łykowce).
- rejon podkarpacki
- rejon przedsudecki - dyskutuje się na temat wieku lessów, kierunku nawiania, ilości etapów osadzania.
14. lasy łęgowe w Polsce
lasy łęgowe - łęgi należą dziś do rzadkości na ich miejsca powstały łąki i pastwiska, niewielkie obszary bliskie sąsiedztwo wód, charakterystyczny ruch poziomy wód, brak procesów bagiennych.
W Polsce spotykamy trzy typy lasów łęgowych:
-łęgi wierzbowo-topolowe wraz ze wczesnymi stadiami ich rozwoju - wiklinowiskami nadrzecznymi;
-łęgi wiązowe i wiązowo-jesionowe występujące w dolinach dużych rzek Polski;
-łęgi jesionowo-olchowe występujące w dolinach małych rzek