1. Pojęcie prawa rzeczowego Jest działem prawa cywilnego. Obejmuje zespół norm prawnych regulujących instytucję własności oraz niektóre inne formy korzystania z rzeczy. W zakres prawa rzeczowego wchodzą normy regulujące prawo własności oraz normy regulujące inne prawa rzeczowe, jak użytkowanie wie­czyste i ograniczone prawa rzeczowe. Normy prawa rzeczowego regulują stosunki, z których wynikają prawa podmio­towe o charakterze bezwzględnym dotyczące rzeczy (tzw. prawa rzeczowe). Prawa podmiotowe bezwzględne-prawa, którym odpowiada obowią­zek ciążący na całym otoczeniu upraw­nionego.

Do praw rzeczowych należą tylko te spośród praw bezwzględnych, które dotyczą przedmiotu będącego rzeczą.

Prawa rzeczowe-te prawa, którym taki charakter wyraźnie nadają przepisy: własność, użytkowanie wieczyste oraz ograniczone prawa rzeczowe: użytkowanie, służebność, zastaw, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej oraz hipotekę.

2. Własność Własność-stosunek do dóbr materialnych, obejmujący wszelkie formy przynależności tych dóbr do poszczególnych jednostek lub grup. Cechy prawa własności: 1) Własność jest prawem mającym za przedmiot rzeczy. 2) Własność jest prawem wyłącznym, tzn. bezwzględnym, skutecznym wobec całego otoczenia uprawnionego. 3) Treścią własności jest możność korzystania z rzeczy i rozporządzania nią ­w granicach określonych przez przepisy i zasady współżycia społecznego.

Kc wymienia dwa uprawnienia: do korzystania z rzeczy i do roz­porządzania rzeczą. Korzystanie z rzeczy polega na uprawnieniu do jej posiadania, do używania rzeczy, pobierania z niej pożytków (zarówno naturalnych jak i cywilnych), uprawnieniu do przetwarzania rzeczy, zużywania jej lub zniszczenia. Rozporządzanie rzeczą obejmuje uprawnienia do dysponowania rzeczą, tj. dokonywania czynności prowadzących do wyzbycia się prawa własności rzeczy lub mających na celu obciążenie tego prawa.

3. Nabycie i utrata własności

Nabycie prawa własności może być pierwotne, albo pochodne. Nabycie pierwot­ne prawa własności przez podmiot nabywający następuje niezależnie od praw poprzednika. Między prawami uprzedniego właściciela a prawami nabywcy nie ma ciągłości, nie ma następstwa prawnego. Oznacza to, że prawo własności nowego właściciela powstaje w wypadku nabycia pierwotnego samoistnie, np. w drodze wywłaszczenia, nabycie od osoby nieuprawnionej, zasiedzenia, znalezienia. Nabycie pochodne prawa własności charakteryzuje się ciągłością praw poprzed­niego właściciela i osoby nabywającej prawo własności. Uzależnione jest ono od istnienia prawa poprzednika. Prawa te przechodzą na nabywcę, mamy tu więc do czynienia nie tylko z następstwem czasowym, lecz i prawnym (sukcesja), m.in. na podstawie umowy sprzedaży, darowizny, zamiany lub na podstawie spadkobrania.

Wywłaszczenie-pierwotny sposób nabycia prawa własności nieruchomości przez państwo. może nastąpić jedynie w wypadkach i w trybie określonych przez prawo. Dotychczasowy właściciel zostaje pozbawiony swojego prawa własności, które nabywa państwo.

Nabycie prawa własności od osoby nieuprawnionej-wyjątek od zasady, dotyczy ruchomości. Odstępstwo to podyktowane jest dążeniem do realizacji innych zasad: uproszczenia i pewności obrotu.

Zasiedzenie-nabycie prawa własności przez samoist­nego posiadacza (tj. przez tego, kto rzeczą włada tak jak właściciel), po upływie określonego czasu przewidzianego w ustawie. Dotyczy nieruchomości i rzeczy ruchomej. Znalezienie-Znalazca rzeczy zgubionej powinien niezwłocznie zawiadomić o tym osobę uprawnioną do jej odbioru. Jeśli znalazca nie wie, kto jest uprawniony, lub nie zna jego miejsca zamieszkania powinien zawiadomić o znalezieniu właściwy organ państwowy.

Pochodne sposobówy nabycia własności:nabycie własności na podstawie umowy i nabycie w wyniku spadkobrania. Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Przeniesienie własności ruchomości nie podlega ograniczeniom występującym przy przeniesieniu własności nieruchomości. Nie wymaga ono formy aktu notarial­nego, ani nawet formy pisemnej, z wyjątkiem sytuacji, gdy przepisy stanowią ina­czej.

4. Współwłasność-własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom. Rodzaje współwłasności: łączna, w częściach ułamkowych.

Współwłasność łączna jest zawsze powiązana z określonym stosunkiem praw­nym, który stanowi jej podstawę i bez którego współwłasność ta istnieć nie może. Udziały stron w rzeczy wspólnej nie są oznaczone. Współwłaściciele nie mogą rozporządzać swymi udziałami w rze­czy wspólnej, nie mogą żądać (z nielicznymi wyjątkami) zniesienia współwłasności łącznej, dopóki istnieje stosunek stanowiący jej podstawę, np. współwłasność łączna małżonków ustaje z chwilą ustania małżeństwa. Współwłasność w częściach ułamkowych - w rzeczy wspólnej każdy z współwłaścicieli ma swój udział oznaczony ułamkiem, (np. 1/2, 1/5, 1/10. Każdy z współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli. W razie sprzedaży przez współwłaściciela nieruchomości rolnej udziału we współwłasności lub części tego udziału pozostałym współwłaścicielom przysługuje prawo pierwokupu. Do rozpo­rządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. Zniesienie współwłasności może nastąpić w drodze porozumienia współwłaści­cieli oraz na mocy orzeczenia sądu. Roszczenie o zniesienie współwłasności nie ulega przedawnieniu.

5. Posiadanie i dzierżenie Posiadanie-określony stan fakty­czny, przy którym posiadacz mający rzecz w swoim władaniu korzysta z niej w taki sposób, w jaki mógłby z niej korzystać w wyniku przysługującego mu prawa podmiotowego. Rodzaje posiadania: posiadanie samoistne, posiadanie zależne. Posiadacz samoistny-ten, kto rzeczą faktycznie włada tak jak właściciel. Posiadacz zależny-ten, kto rzeczą faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określo­ne władztwo nad cudzą rzeczą. Posiadacz samoistny rzeczy nie traci posiadania rzeczy przez to, że oddaje dru­giemu rzecz w posiadanie zależne. Nabycie posiadania może nastąpić bądź przez jednostronny akt objęcia rzeczy w faktyczne władanie lub akt dwustronny w postaci przeniesienia posiadania z jednej osoby na drugą. Akt jednostronny może polegać na objęciu we władanie rzeczy, której uprzed­nio nikt nie posiadał (np. objęcie w posiadanie rzeczy niczyjej), albo na objęciu we władanie rzeczy, będącej w cudzym posiadaniu, bez udziału dotychczasowego posiadacza.

6. Ochrona własności, posiadania i dzierżenia Każdy czyje prawo jest naru­szone lub nawet tylko zagrożone, może zwrócić się do odpowiedniego organu państwowego (najczęściej sądów) o ochronę swego prawa. Również i prawo włas­ności, jako prawo podmiotowe, podlega takiej ochronie. Roszczenie petytoryjne- roszczenie o ochronę prawa własności.

§ 7. Użytkowanie wieczyste Jest prawem rzeczowym polegającym na długotrwałym użytkowaniu gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa albo własność gmin lub ich związków. Jest formą mającą ułatwić, osobom fizycznym jak i osobom prawnym wykorzystywanie terenów państwowych lub gminnych, przede wszystkim na potrzeby budownictwa mieszkaniowego.

Umowa o oddanie gruntu w wieczyste użytkowanie ustala z reguły okres użytkowania oraz sposób korzystania z gruntu. Dopuszczalne jest oddanie gruntu na okres krótszy, co najmniej jednak na lat 40. W ciągu ostatnich 5 lat przed upływem zastrzeżonego w umowie terminu wieczysty użytkownik może żądać jego przedłużenia na dalszy okres od 40 do 99 lat.

8. Ograniczone prawa rzeczowe

1) użytkowanie, 2) służebność, 3) zastaw, 4) własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, 5) spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, 6) prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, 7) hipotekę.

Użytkowanie-możność używania rzeczy cudzej i pobierania z niej pożytków. Użytkowaniem można obciążyć zarówno rzecz (ruchomą i nieruchomą), jak i prawo. Może ono być ustanawiane na rzecz os. fizycznych i prawnych. Ustanawia się w drodze umowy właściciela z użytkownikiem. W umowie określa się czy użytkowanie jest odpłatne, czy nieodpłatne. Użytkownik ponosi ciężary, które zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki powinny być pokrywane z pożytków rzeczy. Jest niezbywalne. Może wygasnąć na skutek niewykonywania użytkowania przez lat 10, użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej wygasa najpóźniej z jej śmiercią.

Po wygaśnięciu użytkowania użytkownik obowiązany jest zwrócić rzecz właści­cielowi w odpowiednim stanie.

Służebność może być ustanowione tylko na nieruchomości. Polega na obciążeniu nieruchomości prawem, którego treść może polegać na korzystaniu w oznaczonym zakresie przez uprawnione­go z nieruchomości obciążonej, albo na ograniczeniu właściciela nieruchomości obciążonej w jego prawach. Służebność czynna- treścią jest możność korzystania wy ozna­czonym zakresie z nieruchomości obciążone. Służebność bierna-polega na obowiązku powstrzymywania się właściciela od pewnych działań lub wykonywania uprawnień. Służebność gruntowa ustanawiana jest na rzecz właściciela innej nieruchomości. Służebność osobista ustanawiana jest na rzecz konkretnej osoby fizycznej. Wygaśnięcie służebności nastąpić może np. gdy umowa przewidywała określony termin, na jaki służebność została ustanowiona, wygasa ona z upływem tego terminu. Służebność gruntowa czynna wygasa wskutek niewykonywania jej przez lat 10. Służebność osobista wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego. Prawo dopuszcza również możliwość wygaśnięcia służebności przez zrzeczenie się jej przez uprawnionego.

Zastaw-służy do zabezpieczenia wierzytelności na rzeczy ruchomej. Treść zastawu polega na możności zaspokojenia przez wierzyciela swojej wierzytelności z rzeczy zastawionej z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami. Zastawca-ten, kto daje rzecz w zastaw. Zastawnik-ten, czyja wierzytelność zabezpieczona jest zastawem. Może być ustanowiony na rzeczy ruchomej lub na prawach (np. na wierzytelności). Nie może być ustanowiony na nieruchomości.

W drodze umowy lub może powstać z mocy ustawy.

Hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej. Oznacza to, że wierzyciel, na rzecz którego ustanowiono hipotekę, ma pierwszeństwo w zaspokojeniu swych roszczeń przed innymi wierzycielami, którzy nie są wierzycielami hipotecznymi, lecz również, że zmiana właściciela nieruchomości nie ogranicza jego uprawnień.

Księgi wieczyste Prowadzenie ksiąg wieczystych należy do kompetencji sądów rejonowych. W zasadzie dla każdej nieruchomości prowadzi się oddzielną księgę wieczystą. Księgi wieczyste są jawne.

---